بررسی تحلیلی روایت «کی‌خسرو» در منطقة ماصَرم

محورهای موضوعی :

عظیم جبّاره ناصرو ¹ (استادیار دانشگاه جهرم)
محمد حسین کرمی ² (استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز)

تاریخ دریافت : 1397/01/19 تاریخ پذیرش : 1399/07/27 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: کی‌خسرو, روایت نقالی, خاور قشنگ, ماصرم,

چکیده مقاله :

چکیده کی خسرو، یکی از پادشاهان نام دار کیانی است که داستان های مربوط به او، بخشی جالب توجه از شاهنامة فردوسی را به خود اختصاص داده است. هر چند فردوسی به همة دوره های زندگی کی خسرو از تولد تا مرگ پرداخته است، به نظر می رسد دوران کودکی و به ویژه پایان مرموز زندگی کی خسرو بیش تر مورد توجهِ عامة مردم بوده و بیش تر محل افسانه سرایی قرار گرفته است. یکی از این گونه روایت ها، روایتی است که یکی از نقالان روستای ماصرم، روستایی در 40 کیلومتری جنوب غرب شیراز، به نام خاور قشنگ روایت می کند. این روایت به گونه ای شگرف، آمیزه ای از چندین روایت اسطوره ای، حماسی، دینی و تاریخی است؛ به گونه ای که جز در برخی از خطوط داستان، کم تر شباهتی به روایت شاهنامه دارد. به دیگر سخن، این روایت آمیزه ای از ماجراهای مربوط به کوروش، فریدون، ضحاک، مریم مقدس، موسا و... است. در این روایت تنها به چگونگی تولد کی خسرو، بزرگ شدن او، قیام علیه پدر بزرگش و در نهایت فرجام کار او پرداخته شده و گویا دیگر ماجراهای مربوط به کی خسرو به دست فراموشی سپرده شده است. گفتنی مهم این که اغلب کهن سالان این دیار نیز داستان را از یاد برده اند و تنها برخی از آن ها، بخش هایی محدود از داستان را روایت می کنند. نگارندگان در ایــن جستار کوشیده اند افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ منبعی مکتوب نشده است، به بررسی و تحلیل محتوای داستان بپردازند.

چکیده انگلیسی:

Abstract Kaykhosrow is one of the prominent Kiani kings whose tales constitutes the most captivating part of Shahnameh to itself.  Although Ferdowsi had dealt with all periods of his life from birth to death, yet it seems that his childhood and in particular his mysterious end received more attention by the public all the more reason for being a target for weaving myths around it.  One such narrative is the one narrated by one of the naqqals named Khavar Ghashang in the village of Masaram situated 40 km southwest of Shiraz. This extraordinary narrative is an amalgam of several mythological, epic, religious, and historical narratives to an extent that apart from certain story lines it does not seem to resemble much to its Shahnameh counterpart.  In other words this narrative is a fusion of different adventures related to Cyrus, the great, Feraydun, Zahhak, Holy Mary, and Moses.  This article focuses on parts of the narrative concerning the events surrounding Kaykhosrow’s birth, his growing up, his uprising against his grandfather and finally his fate.  It is assumed that other areas of his life were gradually forgotten since most elders in Masaram cannot recall the story and only a few narrate limited part of the tale.  The purpose of this article is to record this narrative which is not cited in any sources and also to study and analyze its content.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- قرآن کریم.

- آیدنلو، سجاد. (1396). «سگ کی­خسرو (نکته­ ای اساطیری در یکی از گزارش­ های شفاهی- مردمی داستان غیبت کی­خسرو) »، فرهنگ و ادبیات عامه، سال پنجم، شمارة پانزدهم، صص 137-154.

- آیدنلو، سجاد. (1388). «سیاوش، مسیح (ع) و کی­خسرو (مقایسه­ ای تطبیقی)»، پژوهش­ های ادبی، شمارة 23، صص 9-44.

- ابن­ بلخی. (1363 ). فارس­ نامه، به تصحیح لسترنج و نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1375). اسطورة آفرینش در آیین مانی، تهران: فکر روز.

- اسماعیل­ پور، ابوالقاسم. (1389). « اسطورة کی­خسرو در شاهنامه»، بخارا، شمارة 76، صص 57-73.

- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم. (1369). فردوسی­ نامه، تهران: علمی.

- اوستا. (1370). ترجمة جلیل دوست­خواه، تهران: مروارید.

- برومند، مهردخت. (1356). »سرگذشت کی­خسرو»، گوهر، شمارة 58، صص 799-802.

- برومند، مهردخت. (1356). «سرگذشت کی­خسرو»، گوهر، شمارة 59 و 60، صص 922-925.

- برومند، مهردخت. (1357). «سرگذشت کی­خسرو»، گوهر، شمارة 62، صص 160-163.

- برومند، مهردخت. (1357). «سرگذشت کی­خسرو»، گوهر، شمارة 65، صص 398-402.

- بلعمی، ابوعلی محمد. (1352). تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک­ الشعرای بهار، تهران: زوار.

- بویس، مری. (1367)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمة همایون صنعتی­ زاده، تهران: توس.

- بهرامی، عسگر. (1380). «جمشید»، دائره ­المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج 18، صص 445-452.

- بهمن­ بیگی، محمد. (1368). ایل من بخارای من، تهران: آگاه.

- پورداوود، ابراهیم. (1356). ترجمه و تعلیق یشت­ها، تهران: دانش­گاه تهران.

- ثعالبی، ابومنصور. (1368). غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم، تهران: نقره.

- ثعالبی، حسین ­بن ­محمد. (1372). شاهنامة کهن (پارسی تاریخ غررسیر)، ترجمة سید ­محمد روحانی، مشهد: دانش­گاه فردوسی.

- جلالی نائینی، محمدرضا. (1367). ریگ‌ودا، تهران: نقره.

- حمیدی، بهمن. (1370). «رستم؛ نمازگزار کیش کی­خسروی»، چیستا، سال نهم، شمارة پنجم، صص568-571.

- خالقی مطلق، جلال. (1374). «کی­خسرو و کوروش»، ایران­شناسی، سال هفتم، شمارة یکم، صص 158-170.

- خراسانی، فهیمه و حسین­علی قبادی. (1393). «خوانشی پدیدارشناسانه از داستان کی­خسرو»، ادبیات عرفانی و اسطوره ­شناختی، سال دهم، شمارة بیست و ششم، صص62-77.

- خضرایی، اورنگ. (1369). «جنون فرزانگی (نگرشی به سیمای کی­خسرو)»، کلک، شمارة یازدهم و دوازدهم، صص 26-35.

- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود. (1364). اخبارالطوال، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.

- راشد محصل، محمدرضا. (1357). «داستان کی­خسرو در شاهنامه؛ بیان یک پیروزی یا تمثیل یک فاجعه»، هشتمین کنگره تحقیقات ایرانی، صص 128-155.
 

- راشد محصل، محمد تقی. (1382). سروش یسن، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- رضی، هاشم. (1346). فرهنگ اعلام اوستا، تهران: فروهر.

- روایت پهلوی. (1368). ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته، تهران: نی.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.

- فرنبغ دادگی. (1369). بندهش، ترجمة مهرداد بهار، تهران: توس.

- قائمی، فرزاد. (1389). «تحلیل داستان کی­خسرو در شاهنامه بر اساس روش نقد اسطوره­ای»، پژوهش­ های ادبی، سال هفتم، شمارة بیست و هفتم، صص 77-100.

- قلی­زاده، خسرو. (1392). دانش­نامة اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.

- عطار، فریدالدین. (1387). الاهی­ نامه، تهران: سخن.

- کریستن­سن، آرتور. (1386). نمونه­ های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه­ ای ایرانیان، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

- گات­ها. (1378). به کوشش ایراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.

- گردیزی، ابوسعید عبدالحی. (1363). تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.

- لسترنج، گی. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.

- مستوفی، حمدالله. (1336). نزهه­ القلوب، تهران: طهوری.

- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1346). التنبیه و الاشراف، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: بن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- مظاهری، علی اصغر. (1369). «برداشتی از پیوستن کی­خسرو به سروش فردوسی»، صوفی، شمارۀ 9. صص 15-39.

- مینوی خرد. (1346). ترجمة احمد تفضلی، تهران: توس.

- نطامی، نظام­ الدین. (1387). خمسه (بر اساس چاپ مسکو- باکو)، تهران: هرمس.

- ویسپرد. (1381). به کوشش ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.

- یسنا. (1377). به کوشش ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.

- یشت­ها. (1377). به کوشش ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.