بررسی باورهای عامیانه و اساطیری در روایتی نقّالی از داستان رستم و اسفندیار
محورهای موضوعی : حماسه
1 - استادیار دانشگاه جهرم
کلید واژه: کلید واژگان: اسفندیار, روایت نقالی, اسطوره باوری. باورهای عامیانه, ایزد شهید شونده,
چکیده مقاله :
چکیده داستان رستم و اسفندیار یکی از داستان‌های زیبا و دلکش شاهنامه است که در میان عامه‌ی مردم نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونی‌ها و تحریف‌هایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقه‌ی کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایت‌ها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیله‌ی مسن‌ترین و معروف‌ترین نقّال این منطقه- علی حسین عالی نژاد، آخرین بازمانده‌ی نقّالان و راویان منطقه- روایت می‌شود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای عامیانه و اساطیری بومیان منطقه است. بررسی‌های نگارنده در روایت-های حماسی موجود در این منطقه و به ویژه روایت اخیر نشان‌دهنده‌ی این نکته است که نقالان و راویان کوشیده‌اند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایت‌ها را برای همگان بیشتر کنند. واکاوی آن افزون ب داستان رستم و اسفندیار یکی از داستان های زیبا و دل کش شاهنامه است که در میان عامۀ مردم نیز بازتاب گسترده ای داشته است. این تراژدی از دیرباز در نواحی مختلف ایران رواج داشته و گاه دچار دگرگونی ها و تحریف هایی نیز شده است. یکی از مناطقی که این داستان از دیرباز در آن رواج داشته است، منطقۀ کهن کوهمره سرخی است. این داستان نیز مانند بسیاری دیگر از روایت ها از ذهن و خاطر مردم این دیار فراموش شده است و تنها به وسیلۀ مسن ترین و معروف ترین نقّال این منطقه، علی حسین عالی نژاد، آخرین بازماندۀ نقّالان و راویان منطقه، روایت می شود. روایت نقّالی داستان رستم و اسفندیـار در این منطقه، آمیزشی از حماسه و بـاورهای عامیانه و اساطیری بـومیان منطقه است. بررسی های نگارنده در روایت های حماسی موجود در این منطقه و بویژه روایت اخیر نشان دهندۀ این نکته است که نقالان و راویان کوشیده اند با وارد کردن باورها و عناصر بومی و اساطیری رایج در میان مردم، پذیرش این روایت ها را بـرای همگان بیش تر کنند. واکاوی آن افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ مأخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از بـاورهای اساطیری مردم این منطقه را نشـان می دهد. یافته های این پژوهش در بخش های زیر آمده است: الف)- خلاصۀ روایت نقالی؛ ب)- بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1- تولد اسفندیار؛ 2- اسطورۀ باروری؛ 3- ایزدان شهید شونده؛ 4- باور به اجنه. ر ثبت روایتی که پیش از این در هیچ مأخذی ثبت و بررسی نشده است، بخشی از باورهای اساطیری مردم این منطقه را نشان می‌دهد. یافته‌های این پژوهش در بخش‌های زیر آمده است: الف)- خلاصه‌ی روایت نقالی؛ ب)- بررسی و تحلیل روایت در چند بخش: 1- تولد اسفندیار؛ 2- اسطوره‌ی باروری؛ 3- ایزدان شهید شونده؛ 4- باور به اجنه.
The tale of Rostam and Esfandyar is one of the most fascinating stories in Shahnameh which has had wide reflection among the populace. Ever since its creation this tragedy has been very popular in different regions of Iran and has undergone changes and been distorted at times. The ancient region of Kouhmareh Sorkhi is one region where this tale is very popular since antiquity. Like most other narratives this tale is not remembered by the people of this locality and only is told by the eldest and the most renowned naqqal of this area, Ali Hossein Allinejad , the last of the naqqals and narrators of the region. The naqqali narrative of this tale in this area is an amalgam of epic, popular and mythological beliefs of the natives of the region. The studies made by the writer of this article on the present epic narratives in the area and specifically the recent narrative shows that narrators and naqqals have tried to make these narratives more acceptable among the community by incorporating mythological ethnic elements and beliefs among people and thus preserve them in memories. This inspection not only shows part of mythological beliefs of this community but also records narratives not previously studied nor recorded in references. The findings of this research are presented under the following sections: 1- Birth of Esfandyar 2- Fertility myth 3- Martyred gods 4- belief in genies
- آموزگار، ژاله. (1389). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
- آموزگار ژاله و احمد تفضلی. (1375). اسطورۀ زندگی زرتشت. تهران: چشمه و آویشن.
- آیدینلو، سجاد. (1393). «اسفندیار، ایزدی گیاهی؟». فصلنامۀ پژوهشهای ادبی. سال 11. ش 45. صص 9-46.
- ابن بلخی. (1363 ). فارسنامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1386). «تحول اسطورههای ایرانی: گفت وگو با ابوالقاسم اسماعیلپور». گسترۀ اسطوره. به کوشش محمدرضا ارشاد. تهران: هرمس.
- ایونس، ورونیکا. (1373). اساطیر مصر. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- بهار، مهرداد. (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
- بورلند، سی. ای. (1387). اسطورههای حیات و مرگ. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: علم.
- بیرلین، ج. ف. (1392). اسطورههای موازی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- پورداوود، ابراهیم. (1377). یشتها. تهران: اساطیر.
- خالقی مطلق، جلال. (1374). «کیخسرو و کوروش». ایرانشناسی. شمارۀ 1. صص 158-170.
- خجسته، فرامرز و محمدرضا حسنی جلیلیان. (1389). «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت اسطورۀ الهۀ باروری و ایزد گیاهی». فصلنامۀ تاریخ ادبیات. ش 64، صص77-96.
- رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سلامی، عبدالنبی. (1381). فرهنگ گویش دوانی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.
- عالینژاد، علی حسین. گویشور محلی منطقۀ کوهمره سرخی فارس.
- فریزر، جیمز جرج. (1383). شاخۀ زرّین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
- کریستنسن، آرتور. (1366). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: دانشگاه تبریز.
- کلباسی، ایران. (1376). گویش کلاردشتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- کوپ، لارنس. (1384). اسطوره. ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.
- گری، جان. (1390). اساطیر خاور نزدیک. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
- گریمال، پییر. (1392). اساطیر جهان(اساطیر یونان و روم). ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: مهاجر.
- گویری، سوزان. (1388). آناهیتا در اسطورههای ایرانی. تهران: ققنوس.
- لسترنج، گی. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
- مستوفی، حمدالله. (1336). نزهه القلوب. تهران: طهوری.
- موسوی، سید حسن. (1372). واژه نامه و گویش گاوکشک. شیراز: نوید شیراز.
- نمیرانیان، کتایون. (1382). «بنمایههای اساطیری تولد زرتشت». کتاب ماه هنر. شماره 55 و 56. صص 142-147.
- نیرومند، محمد باقر. (1355). واژه نامهای از گویش شوشتری. تهران: فرهنگستان زبان ایران.
- وارنر، رکس. (1386). دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیلپور. تهران: اسطوره.
- هینلز، جان. (1386). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
- De blois, francois, “epics”, iranica, vol. 8, 1998, pp. 474-477.
- Barthlome, chr.(1961). atiraniches wörterbuch, berli