رویکرد مقایسه ای تمثیلی «بلبل»، «باد صبا» و «گل» در اشعار خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

حسن نجفی لیسه رودی ¹ , محمد رضا شاد منامن ² , علی محمد مؤذنی ³ , ثورالله نوروزی داودخانی ⁴

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/11/17 تاریخ پذیرش : 1401/03/17 تاریخ انتشار : 1401/05/04

کلید واژه: حافظ, بیدل دهلوی, Rose, hafiz, گل, خاقانی, Bidel Dehlavi, Khaghani, باد صبا, eastern wind,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف بررسی رویکرد مقایسه ای تمثیلی بلبل، باد صبا و گل در اشعار خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی صورت پذیرفته است. واژه های بلبل، باد صبا و گل اضلاع یک رابطه احساسی و عاشقانه هستند. هر سه واژه بکارگرفته شده در اشعار این شاعران دارای رویکردی تمثیلی درباره نمادهای مختلف هستند. اهمیت و ضرورت این تحقیق از آنجا ناشی می شود که شناخت بهتر اضلاع تشکیل دهنده این رابطه می تواند کمک موثری به ما در شناخت ویژگی های شعری شاعرانی چون خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی نماید. این تحقیق با استفاده از روش گردآوری کتابخانه ای و با بررسی دیوان اشعار این شعرا و منابع پیرامونی صورت گرفته است. یافته ها نشان داد که بلبل، تمثیل عاشق، باد، نسیم، صبا یا باد صبا تمثیل یک رابط و پیغام رسان در حال تردد میان عاشق و معشوق و گل به عنوان مظهر زیبایی طبیعی تمثیلی از معشوق جلوه می نماید. با بررسی اشعار شاعران مورد نظر عناصر فراوانی از طبیعت اعم از باد، حیوانات و گیاهان به چشم می خورد که همراه با کنایه، استعاره، تشبیهات و ترکیبات زیبایی هستند. این رویکرد تمثیلی در اشعار و غزلیات حافظ از برجستگی بیشتری نسبت به خاقانی و بیدل دهلوی برخوردار است. این پژوهش در صدد است تا با بررسی رویکرد تمثیلی این نمادها به مقایسه کارکردهای آن ها در اشعار این شاعران بپردازد.

چکیده انگلیسی:

The terms "nightingale", "the eastern wind", and "rose" are three gones of an emotional,romantic relationship that has been used by poets through different eras. The common elements of the three is the fact that they exist in the nature. These three term used in the poems of poets have symbolic significance and metaphorical approach. The nightingale as the symbole of lover or poaetic "I" , wind, breathe, Saba or eastern wind as the mesenger in commute between lover ( the nightingale) and beloved (rose) as the symbol of beauty or projection of beloved. In Persian literature ,specially in versed works, and in the works of three mentioned poet in present study( Khaghani, Hafiz, Bidel Dehlavi) there are plenty of natural elements such as wind, funa, and flora which are accompanied by  beautiful ironies, metaphors, similies, and combinations. Allegorical approach of these elements is more prominent in hafiz poems in comparison with the two other Aforementioned sonneteers. Considering the various functions, this study aimed to investigate the allegorical approach of these symbols and compare their functions in the poems of the three poets.

منابع و مأخذ:

1. ایرانی، محمد؛ منصوری، زهرا.(1390). کارکردهای هنری گل و گیاه در شعر حافظ سبکی جدید در مضمون آفرینی، نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، بهار، شماره 11، صفحات 329-338.


2. بیدل دهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق.(1392)، دیوان اشعار، تهران؛ انتشارات زوار، چ سوم.


3. پورنامداریان، تقى.(1386)، رمز و داستان­هاى رمزى در ادب فارسى. تهران: علمى فرهنگی، چ دوم.


4. حافظ، شمس­الدین محمد.(1378)، دیوان، بکوشش قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: انتشارات زوار، چ هفتم.


5. خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل.(1378)، دیوان اشعار، تهران ، تصحیح ضیاء الدین سجادی، زوّار، چ ششم.


6. دوبوکور، مونیک.(1376). رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر مرکز.


7. سیف، عبدالرضا.(1379). باد در دیوان حافظ، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، بهار و تابستان، صفحات 163-175.


8. فدوی، طیبه.(1392). تحلیل و بررسی اهداف حافظ از بکارگیری عوامل طبیعی در شعر، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شماره 16، صفحات 133 تا 154.


9. فرشیدورد، خسرو.(1357). در گلستان خیال حافظ، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی.


10. کیا، علی اصغر؛ ثقه­ای، سعید.(1390). مطالعه نقش­های باد صبا در شعر حافظ از منظر ارتباطی، نشریه جهانی رسانه، بهار و تابستان، شماره 11، صفحات 32-47.


11. گی آرتور.(1369).مقدمه­ای بر دیوان حافظ، ترجمه حسین فروتن، تهران؛ نشر عطایی، چ دوم.


12. مالمیر، محمد ابراهیم.(1396). گل در آیینه تلاوت ادب عرفانی، نشریه پژوهش­های ادب عرفانی، سال یازدهم، شماره اول، پیاپی 32، بهار، صفحات 66-37.


13. وزیری، علینقی.(1363). زیبا شناسی در هنر و طبیعت، تهران، انتشارات هیرمند، چ سوم.


14. یاحقی، محمدجعفر.(1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چ چهارم.

1. Irani, Mohammad;Mansoori, Zahra. (2012). Artistic Functions of Flowers and Plants in Hafez's Poetry, A New Style in Thematic Creation, Persian Stylistics Journal (Bahar Adab) Bahar, No. 11, pp329-338. (In Persian)


2. Bidel Dehlavi, Abdul Qadir bin Abdul Khaliq. (2014).Poetry Divan, Tehran;Zavar Publications, third edition. (In Persian)


3. Pournamdarian, Taqi. (2008).Mysteries and mystery stories in Persian literature.Tehran: Scientific Science, Second Edition. (In Persian)


4. Hafiz, Shamsaldin Mohammad. (2000).Divan, by Qassem Ghani and Mohammad Qazvini, Tehran: Zavar Publications, seventh edition. (In Persian)


5. Khaghani Shervani, Afzaluddin Badil. (2000).Poetry Divan, Tehran, edited by Zia-ud-Din Sajjadi, Zovar, sixth edition. (In Persian)


6. Dubokor, Monique. (1998).Living codes of life, translated by Jalal Sattari, Tehran, Markaz Publishing, first edition. (In Persian)


7. Seif, Abdul Reza. (2001).Wind in Hafez Divan, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Spring and Summer, pp. 163-175. (In Persian)


8. Fadavi, Tayyeba. (2014).Analysis and study of Hafez's goals of using natural factors in poetry, Quarterly Journal of Persian Language and Literature, Fifth Year, No. 16, pp. 133-154. (In Persian)


9. Farshidvard, Khosrow.(1979).In Golestan Khayal Hafez, Tehran, Nouriani Charity Foundation, first edition. (In Persian)


10. Kia, Ali Asghar;Thighi, Saeed. (2012).A Study of the Role of Bad Saba in Hafez's Poetry from a Communication Perspective, World Media Journal, spring and Summer, Issue 11, Pages 32 – 47. (In Persian)


11. Gay Arthur. (1991).Introduction to Hafez's Divan, translated by Hossein Forootan, Tehran;Atai Publishing, Second Edition. (In Persian)


12. Malmir, Mohammad Ibrahim. (2018).Flowers in the Mirror of Recitation of Mystical Literature, Journal of Mystical Literature Research, Year 11, Issue 1, Series 32, Spring, Pages 66 – 37.


13. Waziri, Alinaghi. (1985).Aesthetics in Art and Nature, Tehran, Helmand Publications, Third Edition. (In Persian)


14. Yahaqi, Mohammad Jafar. (2008).Culture of Myths and Stories in Persian Literature, Tehran, Contemporary Culture, Fourth Edition. (In Persian)