پیشینه دانش پزشکی و علوم عقلی در ایران (به روایت متون ادب فارسی و عربی)
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
سید احمد حسینی کازرونی
1
(استاد زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بوشهر)
کلید واژه: ابن سینا, بیرونی, پزشکی, Medicine, Avicenna, علوم عقلی, رازی, intellectual sciences, Birooni, Razi,
چکیده مقاله :
ایرانیان، سهم بزرگی در پیشرفت علوم به ویژه دانش های عقلی، پزشکی، داروسازی و پیراپزشکی در دوران پیش از اسلام و بعد از داشته اند. وجود دانشگاه های علوم پزشکی جندی شاپور اهواز و ریو اردشیر (بوشهر فعلی) در آن زمان، حکایت از آن دارد که در زمان ساسانیان، ایرانیان، عنایت خاصی به تدوین علوم عقلی داشته اند. آثار پزشکی ایرانی، یکی از منابع مهم پزشکی در جهان اسلام به شمار می رفته و علل اصلی تأثیر ایرانیان در نقل و تدوین و نشر علوم عقلی در تمدن اسلامی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد: 1ـ تسلّط ایرانیان در علم و ادب و قدرت یابی آنان در دستگاه خلفای عبّاسی. 2ـ مبارزات مذهبی ایرانیان و علل نگرانی خلفا در نقل فلسفه و علوم عقلی. 3ـ آشنایی ایرانیان به دانش های مختلف بشری از جمله طب و ریاضیات و فنون ترجمه.
Iranians have had a large share in the progress of science, particularly intellectual knowledge, medicine, pharmacy and paramedical era before and after the emergence of Islam. Jundi Shapur University of Medical Sciences in Ahvaz and "Ryvardshyr” (now Bushehr) at that time suggests that, in Sassanid era, Iranians paid special attention to develop the intellectual sciences. Iranians’ medical works have been considered among the most important sources in the Islamic world. The main factors of the Iranians’ influence in the development and publication of intellectual sciences during the Islamic civilization can be summarized as follows: 1. Iranians’ domination in science and literature and their power in the Abbasid government 2. Iranian religious campaigns and the Abbasid rulers’ concerns about intellectual sciences and philosophy 3. Iranians’ familiarity with various kinds of human knowledge, including medicine,mathematics, and translation techniques
1- اخبار الحکمای قفطی
2- التّطرق بالطّب الی السّعادۀ.
3- الفهرست، ابن ندیم، 1348 قمری، ج 1،چ مصر/ به اهتمام رضا تجّدد، 1350،تهران.
4- المعالجات البقراطیه، ابوالحسن احمد بن محّمد طبری ترنجی.
5- ایران در زمان ساسانیان، 1318، آرتور کریستن سن، چ دوم.
6- ایرانیان و انتقال علم به جهان اسلام، دلیسی اولیری، ترجمه احمد آرام.
7- تاریخ ادبیات ایران، دکتر ذبیحالله صفا، ج دوم، 1338، چ اوّل، تهران، ابن سینا.
8- تاریخ ادبیات در ایران، دکتر ذبیحالله صفا، ج اوّل، 1338، چ اوّل، تهران، ابن سینا.
9- تاریخ طبّ ایران و خلافت شرقی، الگود.
10- خداینامه، کلیلک و دمنک، ترجمهی عربی ابن مقفّع.
11- دامپزشکی و پزشکی ایران، ج 2.
12- دانشنامهی پزشکی، مقدّمه، حکیم میسری.
13- دیوان اشعار ناصرخسرو قبادیانی، به تصحیح نصرالله تقوی، 1335، اصفهان، کتاب فروشی تأیید.
14- سنی ملوک الارض، چ برلین.
15- سیر ملوک العجم، ابن مقفّع (ترجمهی خدای نامهی فارسی)
16- شاهنامهی فردوسی به کوشش دکتر سعید حمیدیان، 1382، چ اوّل، تهران، قطره.
17- طبقات الطّب، ج 2.
18- عیون الاخبار، ابن قتیبه.
19- عیون الانباء، ابن ابی اصیبعه.
20- فردوسی الحکمه (تألیف در سال 236 قمری).
21- فهرست کتاب خانهی مجلس، ج 2.
22- فهرست کتابهای رازی،
23- فیلسوف ری، محمّدبن زکریای رازی، دکتر مهدی محقّق.
24- قانون ابن سینا، کتاب 2.
25- قصص و حکایات المرضی، مایرهوف، (ترجمه)، دکتر محمود نجمآبادی.
26- کلیله و دمنهی بهرامشاهی، مجتبی مینوی، 1344، چ دانشگاه تهران.
27- مجمل التّواریخ.
28- مجموعهی متون و مقالات در تاریخ و اخلاق پزشکی در اسلام و ایران.
29- مروج الذّهب، ج 1، چ مصر.
30- معجمالادبا، یاقوت حموی، ج 4 و 5 و 13.
31- معجمالبلدان، یاقوت حموی، 1967 میلادی، ج 2، لایپزیک.
32- مقدّمه ابن خلدون، العبر و دیوان المبتدا و الخبر ابن خلدون.
33- مقدّمه نامه ارسطو دربارهی هنر شعر، به قلم سهیل افنان.
مقالات منتشر شده در نشریات
1- درآمدی بر تاریخ علم پزشکی در اسلام و ایران، دکتر مهدی محقّق، روزنامهی اطلاعات، 28/11/1388، شمارهی 24689، ص 6.
2- علم پزشکی در اسلام و ایران، دکتر مهدی محقّق، روزنامهی اطلاعات، 6/8/1388، شمارهی 24602، ص 6.
3- میراث پزشکی ایران و هند، دکتر مهدی محقّق، روزنامهی اطّلاعات، 8/12/1384، شمارهی 23574، ص 6.