سیری در معراج‌نامه‌ها و سفرنامه‌های شهودی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
قدمعلی سرامی
1
(دانشیار زبان و ادبیّات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد زنجان)
سلمان ساعدی
2
(مربّی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد سنندج)
کلید واژه: بهشت, برزخ, سفر, journey, Hell, Paradise, دوزخ, سیر, شخصیّتهای فرامادّه, limbo, metaphysical characters,
چکیده مقاله :
جُستار حاضر پیرامون مسأله‌ی معراج است که با هدف بررسی تحلیلی و تطبیقی معراج‌نامه‌های موجود در ادبیّات فارسی و ترجمه‌ها انجام شده است. انگیزه، تاریخ، کیفیّت، نوع و تحلیل علمی و عقلانی این پدیده توسط صاحب‌نظران، نیز بازتاب معراج در متون ادبی و عرفانی، سفر روحانی چند شخصیّت مسلمان و غیر مسلمان، نظیر بایزید بسطامی، زرتشت، بودا، دانته و میلتون مورد بحث این مقاله است. همچنین موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد: ویژگی‌های قهرمانان این پدیده (از لحاظ مرتبه‌ی فکری و روحی)، همراهان آنان در مراحل سفر، زمان وقوع، مکان‌ها و شخصیّت هایی که می‌بینند، پاداش و کیفر و دلایل دنیایی و معنوی آن، علّت عقلانی عادلانه بودن پاداش ها و عذاب ها، مقصد نهایی مسافران این سفر معنوی است. نتایج به دست آمده از بحث، به ترتیب اهمّیّت در پایان یادآوری شده است. موضوع معراج و معراج‌نامه‌ها در تاریخ بشر –که درک و خلق آن تاکنون نیز ادامه دارد- یک نوع ادبی فرعی و تلفیقی بوده و از دیدگاه نوع‌شناسی ادبی، به گونه‌ای مستقل، مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است.
This study focuses on meeraj, and tries to, comparatively; analyze the existing merajnamehs (ascension writings) in Persian literature and translations. The motivation, date, quality, type and the scientific and rational analysis of such a phenomenon by the experts, how meraj (ascension) is reflected in the literary and mystic texts, and the spiritual journey of some Moslem and non-Moslem figures, including Bayazid-e-Bastami, Zarathusrtra, Buddha, Dante, and Milton are emphasized, too. Besides, the following points are also discussed: the characteristics of the heroes of this phenomenon (in terms of their intellectual and spiritual ranks), those who accompany them throughout the journey, its time, place, and those who are met, rewards and punishments and its worldly and spiritual reasons, the intellectual justification of these rewards and punishments, and the final destination of this spiritual journey. Based on their importance, the results achieved have been pointed out at the end. Meraj (ascension) and merajnameh (ascension writing)–which is still being created and realized - in human history is regarded as a combinatory and secondary genre; and, as a literary genre, it has not been analyzed or criticized independently.
2. ایزوتسو، توشیهیکو. صوفیسم و تائوییسم، ترجمه‌ی محمّدجواد گوهری، چ اول، 1387، تهران، روزنه.
3. تالبوت، مایکل. جهان هولوگرافیک، ترجمه‌ی داریوش مهرجویی، چ ششم، 1387، تهران، هرمس.
4. جینز، جولیان. خاستگاه آگاهی در فروپاشی ذهن دو جایگاهی، مترجم خسرو پارسا و همکاران، چ دوم، 1388، تهران، آگاه.
5. دانته آلیگری. کمدی الهی، (دوزخ)، ترجمه‌ی دکتر فریده‌ی مهدوی دامغانی، چ سوم، 1380، تهران، تیر.
6. -----. کمدی الهی، ج دوم (برزخ) و ج سوم (بهشت)، ترجمه‌ی شجاع‌الدّین شفا، چ هشتم، 1378، تهران، امیرکبیر.
7. ژینیو، فیلیپ. ارداویراف‌نامه، ترجمه و تحقیق دکتر ژاله آموزگار، چ اوّل، 1379، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8. سجّادی، سیّد جعفر. فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل، تهران 1379.
9. عطّار نیشابوری. فریدالدّین، مصیبت‌نامه، تصحیح تیمور برهان لیمودهی، چ اوّل، 1383، تهران، سنایی.
11. فولادوند، محمّد مهدی. قرآن کریم با ترجمه‌ی فارسی، نشر دارالقرآن کریم، تهران 1377.
12. کومن، فرانتس. آیین پر راز و رمز میترایی، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، چ اوّل، 1380، تهران، بهجت.
13. مولوی، جلال‌الدّین محمّد. مثنوی معنوی، به کوشش بهاء الدّین خرّمشاهی، چ اوّل، 1375، تهران، ناهید.
14. میبدی، رشیدالدّین. کشف‌الاسرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج 5، چ دوم، 1357، تهران، امیرکبیر.
15. میلتون، جان. بهشت گمشده، ج 1 و 2، ترجمه‌ی فریده‌ی مهدوی دامغانی، چ اوّل، 1381، تهران، تیر.
16. نظامی گنجوی، ابو محمّد ابن یوسف. مخزن‌الاسرار، به کوشش برات زنجانی، چ اوّل، 1374، تهران، دانشگاه.
17. هجویری، علی بن عثمان جلابی، کشف‌المحجوب، تصحیح د. ژوکوفسکی، چ پنجم، 1376، تهران، طهوری.