تأثیرپذیری تمثیلی وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

رضا جلیلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نیشابور)
مهدی نوروز ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.)

تاریخ دریافت : 1397/03/02 تاریخ پذیرش : 1397/03/02 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: مثنوی, مولانا, Masnavi, Molana, وقار شیرازی, بهرام و بهروز, تمثیل (فابل), Veghar -e- Shirazi, Bahram and Behrooz, Allegory (Fabel),

چکیده مقاله :

تمثیل ابزاری سودمند برای تبیین اندیشه هاست. این ابزار شاعرانه و هنری اگر در معنای خاص واژه به کار رود، برای بازگویی آموزه های تعلیمی است و اگر در معنای عام استفاده شود، صرفاً صنعت ادبی محسوب می شود. یکی از انواع پرکاربرد تمثیل در ادب فارسی فابل است که در آن، شخصیت های اصلی قصه حیوانات هستند. در میان شاعران فارسی زبان که رویکردی تعلیمی به تمثیل (فابل) دارند، مولانا جایگاه ویژه ای دارد. هنر او در استفادۀ حکیمانه از تمثیلات برای شرح و تبیین تعالیم اخلاقی در مثنوی معنوی باعث شده است که سرایندگان بسیاری همچون وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از او تتبع و پیروی نمایند. بررسی تمثیلات مشابه در دو اثر مذکور با روش توصیفی و تحلیل محتوا نشان می دهد، دو شاعر برای تشریح و تبیین موضوعات تعلیمی همچون دوری از همنشین بد، پرهیز از غرور و خودخواهی و زبونی انسان در برابر تقدیر و سرنوشت از تمثیل (فابل) بهره برده اند. همچنین، استفاده از فابل، در فرآیند درک مخاطبان بسیار اثربخش بوده است.

چکیده انگلیسی:

Analogy is a useful tool for explaining thoughts. this poetic and artistic tool, if used in the special sense of the word, is used to retell educational subjects and, if used in the general sense, is merely a literary industry. one of the most popular types of Allegory in Farsi is Fabal, in which the main characters are animal tales. among the persian language poets who have a pedagogical approach to allegory, Mowlana has a special place. his artistic use of allegories to explain the moral teachings in spiritual Masnavi has led many followers of the poetry of Veghar -e- Shirazi to follow in the verses of Bahram and Behrooz. the study of similar analogies in the two works described by the descriptive method and content analysis shows that the two poets describe and explain educational topics such as "avoidance of bad companions", "avoidance of pride and selfishness", "the necessity of supporting the king of the landlord" and " the human tone against fate and destiny "has taken advantage of allegory and fable. also, using Fabel has been very effective in understanding the audience.

منابع و مأخذ:

1-      پورنامداریان، تقی و حیاتی، زهرا، (1388)، «نسبت بیان سینمایی با تمثیل­های ادبی در اشعار مولانا». فصل­نامۀ پژوهش­های ادبی. شمارۀ 26. ص (76: 53).

2-      تراویک، باکنر، (1373)، تاریخ ادبیات جهان. ج2. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فروزان.

3-      جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1377)، راز بقای ایران در سخن مولوی. تهران: کتابخانۀ گنج دانش.

4-      حسن زاده، شهریار، (1388)، «فابلهای عرفانی عطار». مجلۀ ادیان و عرفان. سال 6. شمارۀ 21. ص (223: 203).

5-      حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دورۀ 7. شمارۀ 23. ص (24: 13).

6-      رسولی، عین­الله، (1389)، هستی پویا از نظر مولوی. تهران. فرتاب.

7-      زرین­کوب، عبدالحسین، (1386)، «قصه‌ها و تمثیلات مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی و رابطة آن‌ها با شریعت، طریقت و حقیقت». پژوهش­نامۀ فرهنگ و ادب. دورۀ 3. شمارۀ 4. ص (16: 13).

8-      ______ ، ______ ، (1389)، بحر در کوزه. تهران: علمی. چ چهاردهم.

9-      سروش، عبدالکریم، (1367)، تمثیل در شعر مولانا و گفتگویی پیرامون هنر. تهران: برگ.

10-   شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چ پنجم.

11-   شمیسا، سیروس، (1376)، بیان. تهران: فردوس. چ هفتم.

12-   ___ ، ____ ، (1381)، انواع ادبی. تهران: فردوس.

13-   شیخ مفید «داور»، (1371)، مرآتالفصاحه (تذکرۀ شاعران فارس). تصحیح و تکمیل از محمود طاووسی. شیراز: نوید شیراز.

14-   شیری، قهرمان، (1389)، «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن­ها». فصل­نامۀ کاوش­نامۀ دانشگاه یزد. سال 11. شمارۀ 20. ص (54: 33).

15-   صاحبی، علی، (1390)، قصه­درمانی: گسترۀ تربیتی و درمانی تمثیل. تهران: ارجمند. چ دوم.

16-   صدرزاده، ماندانا، (1389)، «نقش قصه­های تمثیلی در تعلیم و تربیت». فصل­نامۀ پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس. دورۀ 1. شمارۀ 1. ص (64: 49).

17-   فتوحی، محمود، (84-1383)، «تمثیل؛ ماهیت، اقسام و کارکرد». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سال 12و13. شمارۀ 49-47. ص (177: 141).

18-   قائمی، فرزاد، (1386)، «نقش فلسفۀ تمثیلی در داستان­پردازی­های مولانا در مثنوی». فصل­نامۀ      پژوهش­های ادبی. شمارۀ 16. ص (198: 183).

19-   ___ ، ___ ، (1389)، «تمثیل­گرایی فلسفی و پیوند آن با ادبیات تمثیلی مولانا در مثنوی». فصل­نامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 27. ص (66: 48).

20-   مرتضوی، منوچهر، (1389)، «تحلیل یکی از تمثیلات مثنوی(شیر و نخجیران)»، مجموعه­مقالات کیمیا (ویژۀ مولانا جلال­الدین محمد بلخی)، به اهتمام احمد بهشتی شیرازی، تهران: روزنه، صص 208-163.

21-   مرداسی سردارآبادی، صغری، (1395)، «تمثیل و کارکرد آن در شعردرمانی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 29. ص (150: 133).

22-   وفایی، عباس­علی و آقابابایی، سمیه، (1392)، «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». پژوهش­نامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد دهاقان. سال 5. شمارۀ 18. ص (46: 23).

23-   وقار شیرازی، احمد بن محمد شفیع، (1395)، مثنوی بهرام و بهروز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات از مهدی نوروز و رضا جلیلی. نیشابور: دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور.

24-  Murfin, Ross.C & Ray, Suprya.M, (1998), The Bedford Glossary Of Critical and Literary Terms. New York. Bedford St. Martin''s.