تمثیل شگردی تعلیمی در مثنوی معنوی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

فرزانه آباد ¹ , شبنم حاتم پور ² , فرزانه سرخی ³ , فریدون طهماسبی ⁴

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران (نویسنده مسؤول)
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر،ایران
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر،ایران

تاریخ دریافت : 1400/06/05 تاریخ پذیرش : 1400/08/24 تاریخ انتشار : 1400/10/26

کلید واژه: مثنوی معنوی, تمثیل, مولوی, ادبیات تعلیمی, educational literature, Rumi, allegory, spiritual Masnavi,

چکیده مقاله :

تمثیل به عنوان شگردی تعلیمی یکی از گونه های پرکاربرد ادب فارسی است که شاعران عارف ایرانی در هدایت و راهنمایی انسان ها به سوی اهداف والای انسانی از آن بهرۀ فراوان برده اند. مولانا نیز از این روش به شکل هنرمندانه در مثنوی استفاده کرده است به طوری که تمثیل بخش اعظمی از مثنوی را به خود اختصاص داده است. بر همین اساس ساختار اصلی این مقاله با رویکرد تحلیل این موضوع با دو هدف عمده دنبال می شود، اول آنکه گستردگی استفاده مولانا از شگرد تمثیل مشخص شود و دوم اینکه شیوه بیان این شگرد برای اقناع مخاطب توسط مولانا معین شود. برای دستیابی به این دو مقصود اشعار مولانا در شش دفتر مثنوی معنوی مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس مطالبی در مورد تمثیل و شاخصه های آن و موضوع شیوه های استفاده از این شگرد تعلیمی را در مثنوی مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. در این تحقیق که رویکردی توصیفی- تحلیلی دارد، ضمن تبین شیوه های استفاده از شگرد تمثیل، سعی شده است که به این پرسش اساس پاسخ داده شود که آیا مولانا تا چه میزان از روش های و شیوه های تنبیه، تبشیر، انذار، تذکار، استدلال و مفاخره به عنوان آموزه های تعلیمی در مثنوی بهره برده است؟ و تا چه اندازه در این روش ها در اقناع مخاطب خود موفق بوده است؟

چکیده انگلیسی:

As an educational technique, allegory is one of the most widely used types of Persian literature symbolism used by Iranian mystical poets to lead human beings towards Transcendent goals. Rumi has also utilized such a method in Masnavi in an artistic manner in order to allegorize a large part of Masnavi. Accordingly, the main structure of this article revolves around two goals: first, to determine the extent to which Rumi has employed allegory in his Masnavi; and second, to determine the method of expressing such a trick to convince his audience. To achieve these two goals, Rumi's poems have been studied in six books of the spiritual Masnavi.Accordingly, we have analyzed Masnavi text in terms of the type of allegories used in it as well as their characteristics, the techniques they have been used in the text. The current research has adopted a descriptive-analytical approach to answer the basic questions: (1) To what extent has Rumi used such methods as punishment, evangelism, and warning? (2) Has he used reminders, reasoning and boasting as educational teachings in Masnavi? And (3) To what extent has he been successful in convincing his audience in these ways?

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. بلخی رومی، مولانا جلال الدین محمد، (1363)، نیکلسون، رینولد. ا.، جلد چهارم کشف الابیات، تهران: امیر کبیر.


3. جعفری تبریزی، محمدتقی (1362)؛ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال­الدین محمد بلخی، ج سوم، چ دهم، تهران: اسلامی.


4. حسینی کازرونی، سید احمد، کمالی بانیانی، محمدرضا، (1394)، نگرشی به تمثیل در ادبیات تعلیمی، فصل­نامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر، شماره پیاپی بیست و ششم، صص: 133-154.


5. خلیلی جهانتیغ، مریم، (1389)، مقایسه ساخت دو حکایت تمثیلی از مثنوی و الهی نامه، فصلنامه پژوهشهای ادبی سال 7 شماره 30، صص 31-48.


6. درگاهی، محمود، (1377)، آیات مثنوی، چ دوم، تهران: امیرکبیر.


7. زمانی، کریم، (1382)، میناگر عشق، چ اول، تهران: نشر نی.


8. شمیسا، سیروس، (1383)، بیان و معانی، چ هشتم، تهران: انتشارات فردوس.


9. شهیدی، سید جعفر، (1373)، شرح مثنوی شریف، تهران: علمی.


10. فروزانفر، بدیع الزمان، (1362)، مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، چ چهارم، تهران: امیر کبیر.


11. ---------------، (1373)؛ شرح مثنوی شریف، چ دهم، تهران: زوار.


12. قیس رازی، شمس، (1388)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران: نشر علمی.


13. مولوی، جلال الدین، (1387)، شرح جامع مثنوی معنوی، زمانی، کریم، دفتر اول تا ششم، تهران: انتشارات اطلاعات.


14. ناصری، فرشته، قاسمی، شهین، (1397)، بررسی و تطبیق جلوه­های تمثیل در حکایت عرفانی موسی و شبان مولانا، فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد بوشهر، شماره سی و پنجم، صص:110-134.


15. نظری، ماه، (1393)، نقش تمثیل در داستان­های مثنوی معنوی، دو فصل نامه فنون ادبی، سال ششم، شماره 2، صص:133-146.


16. وزین پور، نادر، (1368)، آفتاب معنوی، چ سوم، تهران: امیرکبیر.

1. The Holy Koran. (in Persian)


2. Balkhi, Rumi, Mowlana Jalal aldin Mohammad (1985), Nicholson Reynold A. Fourth Volume, Kashfol abiyat, Tehran; Mir Kabir (in Persian)


3. Ja'fari tabrizi, Mohammad Taghi (1984), Interpretation, Criticism and Analysis Of Masnavi Of Jalal aldin Mohammad Balkhi, Vol.3, Vol. 10, Tehran: Eslami. (in Persian)


4. Hosseini Kazeruni, Seyyed Ahmad, Kamali Baniyani, Mohammad Reza, (2015), A Reflection on Parables in Didactic Literature, Seasonal Journal of Didactic and lyrical Researches

of Persian Language and Literature of Islamic Azad University- Bushehr Branch, serial number 26^th , PP: 133-154. (in Persian)

5. Khalili Johantigh, Maryam, (2010), Comparison of Two Parable Fables of Masnavi and Elahi Name, Seasonal Journal of Literary Researches, 7^th No. 30, pp 31-48. (in Persian)


6. Dargahi, Mahmud, (1997), Masnavi Verses, Vol. 2, Tehran: Amir Kabir. (in Persian)


7. Zamani Karim, (2004), Minagare Eshgh, Vol. 1, Tehran: Ney Publication. (in Persian)


8. Shamisa Sirus, (2005), Rhetoric and Meanings, Vol. 8, Tehran: Tus Publications. (in Persian)


9. Shahid, Seyyed Ja'far, (1993), Interpretation of Masnavi- e- Sharif, Tehran: Elmi. (in Persian)


10. Foruzanfar, Badi'ol zaman, (1983), Fables Source and Parables of Masnavi, vol. 4, Tehran: Amir Kabir. (in Persian)


11. ---------------------------------, (1994), Interpretation of Masnavi- e- Sharif, vol. 10, Tehran: Zavvar. (in Persian)

12.Gheis Razi, (2009), Almo'jam fi Masha'eerol 'Ajam, Edited by Mohammad Ghazvini, Tehran: Elmi Publication. (in Persian) 

13. Mowlana Jalal aldin Mohammad, Comprehensive Interpretation of Masnavi –e- Ma'navi. Zamani, Karim, first book to sixth one, Tehran: Etela'at Publications. (in Persian)


14. Naseri, Fereshte, Ghasemi, Shahin, (2017), Reviewing and Adapting Parable Looks in Mystical Fables of Moses and Mowlana Shepherd, Seasonal Journal of Didactic and lyrical Researches of Persian Language and Literature of Islamic Azad University- Bushehr Branch, number 35^th, PP: 134-110. (in Persian)


15. Nazari, Mah, (2014), Role of Parable in the Fables of Masnavi –e- Ma'navi, Two Seasonal Journals, sixth year, No. 2, pp: 133-146. (in Persian)


16. Vazin Pur, Nader, (1983), 'Aftab-e- Ma'navi. Vol. 3, Tehran: Amir Kabir. (in Persian)