بررسی تطبیقی عرفان ایرانی با ادیان و مکتب‌های فلسفی و عرفانی هند
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
مریم ابوالقاسمی
1
(استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران)
کلید واژه: عشق, معرفت, love, Insight, عرفان تطبیقی, ادیان و مکاتب فلسفی هند, عرفان ایرانی, comparative mysticism, Indian religions and philosophical schools, Iranian mysticism,
چکیده مقاله :
آمیختگی و ارتباط فرهنگی دو تمدّن باستانی ایران و هند ، نکته ای غیر قابل انکار است. از جمله نکات بسیار مهم و قابل تأمّل ، بررسی تطبیقی عرفان ایرانی با مکتب ها و ادیان عرفانی و فلسفی هند است . مسلماً هدف ما در این مقاله این نیست که ریشۀ عرفان ایرانی را در آداب و آیین های هندی بجوییم ، بلکه مقصود این است که با روشی علمی و مستند، تشابهات بین عرفان ایرانی و آداب و آیین های موجود در مکاتب و ادیان هند را به گونه ای تطبیقی و علمی، مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم. از بررسی و مطالعۀ دقیق متون و کتب هندی، مانند بهگودگیتا، مها بهاراتا و اوپا نیشاد و نیز کتب صوفیانۀ فارسی می توان تشابه فراوانی را در جنبه ها و روش های تربیتی و سیر و سلوک مشاهده نمود که مهم ترین موارد و مباحث را از نظر تطبیقی می توان در موضوعات زیر خلاصه نمود: اهمیّت و ارزش وجود انسان، عشق و معرفت، تعدّد منازل و مقامات سلوک، ارزش و اهمیّت مقام دل ، ارزش مقام پیر و مرشد، زهد و ریاضت، مبارزه با نفس، نظریۀ فنا و ... .
No one can deny the blending and cultural communication between the two ancient civilizations of Iran and India. A very important point to consider is the comparative study of the Iranian mysticism with the Indian religions and philosophical-and-mystical movements. The aim of this paper is not to seek the origin of the Iranian mysticism in the Indian rituals; the goal, however, is to examine the similarities between the Iranian mysticism and the existing rituals and creeds in the Indian religions and movements in a scientific and well-documented way. By a careful examination of the Indian books and texts such as Bhagavadgita , Mahabharata and Upanishad, and also Persian mystical books, one can find lots of similarities between educative and mental-journey aspects and methods. From a comparative viewpoint, the most important points could be summarized as: the significance and value of human’s existence, love and insight, plurality of comportment's stages and positions, the value of the heart’s position, the importance of the sage and the preceptor, piety and asceticism, fighting against the self, perdition theory, and so on.
1- قران کریم.
2 - الدنبرگ،هرمان، فروغ خاور، بیتا (شرح زندگانی و آیین و رهبانیت بودا)، ترجمة بدرالدین کتابی، اصفهان، تایید.
3 - حافظ، شمس الدین محمد،1371، دیوان خواجه حافظ شیرازی، به تصحیح علامه محّمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران، زوّار.
4 - داراشکوه، محمد، 1356، اوپانیشاد، به سعی و اهتمام دکتر تارا چند و سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، طهوری .
5 - داراشکوه, محمّد ،1359، بهگودگیتا، به تصحیح دکتر سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، طهوری.
6 - داراشکوه، محمّد،1359، بهگودگیتا، به تصحیح دکتر محمّد علی موحّد، تهران، خوارزمی.
7 - داراشکوه، محمّد ،1335، مجمع البحرین، به سعی و اهتمام دکتر سیّد محمّدرضا جلالی نائینی، تهران، تابان.
8 - رازی، نجم الدین ابوبکر بن محمّد ،1371، مرصاد العباد، به تصحیح دکتر محمّد امین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی .
9 - راهول،1353، بودیسم، ترجمة قاسم خاتمی، تهران، طهوری.
10 - رجب زاده، هاشم،1371، چنین گفت بودا، تهران، اساطیر.
11 - زرّین کوب، دکتر عبدالحسین،1369، در قلمرو وجدان، تهران، علمی.
12 - شایگان، دکتر داریوش،1356، ادیان و مکتب های فلسفی هند، تهران، امیر کبیر.
13 - عابدی، دکتر امیر حسین و تاراچند، 1968، جوگ بشست، هند، دانشگاه اسلامی علیگره.
14 _ عطّار، فریدالدین،1370، تذکرة الاولیاء، به تصحیح دکتر محمّد استعلامی، تهران، زوّار.
15 _ قشیری، ابوالقاسم، 1367، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.
16 _ گلدزیهر، 1330، زهد و تصوّف در اسلام، ترجمة محمّد علی خلیلی، تهران، اقبال.
17 _ مولوی، جلال الدین محمّد،1381، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولدا. نیکلسون، تهران، سعاد.
18 _ میهنی، محمّد بن منوّر، 1366، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، به تصحیح دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه.
19. Zaehner R.C,1960, Hindu and muslim mysticism, London, University Of London.