کاربرد تمثیل در ساختن وجه تسمیه

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

محمد محمدی ملک آبادی ¹ , مهرداد چترائی عزیزآبادی ² , قربانعلی ابراهیمی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/12/15 تاریخ پذیرش : 1402/02/31 تاریخ انتشار : 1402/02/01

کلید واژه: تشبیه, تمثیل, وجه تسمیه,

چکیده مقاله :

برخی از شاعران و نویسندگان در مطاوی اشعار و نوشته‌هایشان، برخی از کلمات را ریشه‌شناسی کرده و وجه تسمیة آن‎ها را نشان داده‌اند. بررسی، تحلیل و طبقه‌بندی این وجه تسمیه‌ها، بیانگر نوع نگاه آنان به چگونگی ساختِ کلمات است. شیوه‌های ساخت وجه تسمیه نیز متنوع است؛ از توجه به ریشة لغات گرفته تا رجوع به عقاید عامیانه و از رویدادهای تاریخی تا تخیلات شاعرانه و... . از آنجا که بررسی کاربرد تمثیلها در ساختن وجوه تسمیه ضرورت دارد، هدف از این پژوهش بررسی کاربرد انواع تمثیل در ارائة وجه تسمیه است. ما در این مقاله برآنیم که ابتدا شیوه های گوناگون ساخت وجه‌ تسمیه را بیان کنیم و برای هرکدام شواهد مثالی از کتب و دواوین شعرا- تا قرن ششم- بیابیم و در ادامه انواع تمثیل را معرفی کنیم و پس از آن نمونه هایی از وجه تسمیه‌هایی را که بر پایة تمثیل ساخته شده‌است ذکر کنیم. در این پژوهش می خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که: کارکرد انواع تمثیل در ساخت و ارائة وجه تسمیه به چه اندازه است؟ هر چند کتابها و مقالات متعددی دربارة تمثیل و نیز وجوه تسمیه نوشته شده‌است اما تاکنون پژوهشی دربارة کارکرد تمثیل در ساخت وجه تسمیه منتشر نشده‌است. این تحقیق به شیوة کتابخانه‌ای انجام شده و رویکردی توصیفی – تحلیلی دارد. بر اساس یافته‌های پژوهش، وجه تسمیه‌های ارائه شده عموماً بر پایه تمثیل عام (تشبیه) است و نویسندگان و شعرا کمتر از تمثیلهای خاص همچون تشبیه تمثیل و تمثیل روایی استفاده کرده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Some poets and writers have etymologically analyzed some words inside their poems and writings and shown their appellations. Examining, analyzing, and classifying these appellations shows their way of looking at how words have been made. There are also various ways of making appellation; From referring to the roots of words to referring to folk beliefs and also from historical events to poetic imaginations, etc. Since it is necessary to investigate the use of allegory in creating appellation, the purpose of this paper is to investigate the use of different allegories in presenting appellation. In this article, we intend to first express the various ways of making appellations and find examples for each of them from the books and notes of poets - up to the 6th century - and then introduce the types of appellations that are based on allegory. In this research, we want to answer this question: To what extent does allegory function in the construction and presentation of appellations? Although many books and articles have been written about allegory as well as appellations, so far no research has been published about this subject. This research was conducted in a library method, and has a descriptive and analytical approach. According to the findings of the research. The appellations presented are commonly based on general allegories (similes) and writers and poets have used less specific allegories such as simulative and narrative allegories.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

ابوالقاسمی، محسن (1389) ریشه‌شناسی، تهران: ققنوس

اسعد گرگانی، فخر الدین (1337) ویس و رامین، به تصحیح محمد جعفر محجوب، تهران: اندیشه

برهان، محمد حسین بن خلف تبریزی، (1357) برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: امیر کبیر

بهار، محمدتقی (1314) (تصحیح و تعلیقات) تاریخ سیستان، مؤلف گمنام، تهران: کلاله خاور

تسلیمی، علی و میرمیران، مجتبی (1384) «ویس و رامین و ریشه شناسی کهن»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 3

توکلی مقدم، غلامحسین (1375) وجه تسمیة شهرهای ایران، تهران: نشر میعاد

حسن دوست، محمد (1395) فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، چ سوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی

خاقانی شروانی (1368) دیوان، به تصحیح ضیاء الدین سجادی، چ سوم، تهران: زوار

خرمشاهی، بهاء الدین (1371) حافظ نامه،2 جلد، چ، تهران: انتشارات علمی فرهنگی

خیام، عمر (1312) نوروزنامه، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کتابخانه کاوه

دهخدا، علی اکبر (1373) لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران

رضایی، احترام (۱۳۹۸)، «معرفی انواع تمثیل فشرده و جستجوی ردپای آن در شعر نخستین شاعران زبان فارسی» مجله علمی شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال یازدهم، شماره دوم (پیاپی ۴۰) صص ۱۰۱ - ۱۲۲

رضایی جمکرانی، احمد (۱۳۹۴)، «تشبیه تمثیل و استعاره تمثیلی در کتب بلاغی»، ادب پژوهی، شماره ۳۴، صص ۳۳ – ۵۰

شمیسا، سیروس (۱۳۸۶) بیان (ویرایش سوم) تهران: میترا

عطار، فریدالدین (1356) منطق الطیر، به اهتمام سید صادق گوهرین، چ سوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر

غفرانی، علی، شجاع قلعه دختر، راضیه (1392) «جغرافیای تاریخی سرزمین مکران»، مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، شماره 92، صص 133-151

فتوحی، محمود (۱۳۸۴)«تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم تهران، سال ۱۲ و ۱۳ شماره ۴۷ - ۴۹ صص ۱۴۷- ۱۷۱

فردوسی، ابوالقاسم (1388) شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس چاپ مسکو، چ پانزدهم، تهران: قطره

------- (1363) شاهنامه، به تصحیح دکتر محمد دبیرسیاقی، چ سوم، تهران: علمی

قدکساز، محمد (1375) وجه‌تسمیة شهرهای ایران، تهران: گلگشت

کزازی، میر جلال الدین (1385)، نامه باستان، جلد اول، تهران: سمت

کسروی، احمد (1335) نام‌های شهرها و دیه‌های ایران، چ سوم، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق

محمودپور، محمد و همکاران (1396) «تأثیر عوامل جغرافیایی در شکل‌گیری و وجه‌تسمیة رشت»، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش نامۀ تاریخ اسلام، شماره بیست و پنجم، صص 111-97

معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، 6 جلد، چ هشتم، تهران: امیر کبیر

موسوی بجنوردی، محمد کاظم (1387) دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

میبدی، رشیدالدین (1357) کشف الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، 10 جلد، چ دوم، تهران: امیر کبیر

ناصر خسرو قبادیانی (1375) سفرنامه، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، چ ششم، تهران: زوار

نصرالله منشی، ابوالمعالی (1343) کلیله و دمنه، به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران

نوروزی، جهانبخش (۱۳۸۴)«بحث و پژوهشی دیگر در سه مطلب بیانی (استعاره کنایی، تبعیه و تشبیه تمثیل) فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، سال 1 شماره ۳ صص ۱۱ – ۳۳

هروی، جواد (1387) «ملوک خوارزم (آفریغی) از آغاز تا ظهور سامانیان»، پژوهشنامة تاریخ، شمارة دهم، صص 33-5

هروی، موفق الدین ابو منصور علی (1346) الابنیه عن حقایق الادویه، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران

Abolghasemi, Mohsen, (2011) Etymology, Tehran: Ghoghnoos publication

As’ad-e-Gorgani, Fakhr o’Din, (1959) Veys va Ramin corrected by Mohammad Jafar Mahjoob, Tehran: Andishe publication

Attar, Farid o’Din, (1978) Mantegh Al-tair, by Dr. Seyyed Sadegh Gowharin, third edition, Tehran: Translation and publishing company

Bahar, Mohammad Taghi, (1936), History of Sistan (Descriptions and Corrections) Tehran: Kolale Khavar publication

Dehkhoda, Ali Akbar (1995) Dictionary, Tehran: University of Tehran.

Ferdowsi, Abo al-ghasem, (2010) Shahname, by Dr.Saeed Hamidian, based on Moscow edition, fifteenth edition, Tehran: Ghatre publication

----------,------- Shahnameh, edited by Dr. Mohammad Dabir siaghi, third edition, Tehran: elmi

Fotoohi, Mahmood,)2006(allegory، the nature،types، Function, Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, Tarbiat Moalem University, Tehran, year 12 & 13 No. 47-49 page 147-171

Ghadaksaz, mohammad, (1997)Appellation of Cities of Iran, first edition, Tehran: Golgasht

Ghofrani, Ali & Shoja’ Ghal’e Dokhtar, Razie, (2013)Historical geography of Makran land, Islamic Studies: History and Culture magazine, No.92, Pages 133-151

Hasandoust, Mohammad (2017), An Etymological Dictionary of the Persian Language, third edition, Tehran: Academy of Persian Language and Literature publication

Heravi, Javad, (2009) The kings of Khorezm (Efrighi) From the beginning to the rise of the Samanids, Research Journal of History, No.10, Pages 5-33

Hervey, Mowafagoddin Abu Mansour Ali, (2009) Al-Abniyyah an haghayegh al adviya, Edited by Ahmad Bahmanyar, Tehran: Tehran University Publication

Kasravi, Ahmad (1956) Names of the cities and towns of Iran, third edition, Tehran: Sharq.

Kazzazi, Mir Jalal Al-din, 1385, Name-e Bastan, book 1, Tehran: samt publicationKhaghani,

 Badil Ibn Ali (1990) Khaghani's Divan, edited by Zia’ o’Din Sajjadi, Tehran: Zavvar publicationKhorramshahi, B (1993) Hafeznameh, Tehran: elmi-va-farhangi

Khayyam, Omar, (1934) Nowrouz Nama, edited by Mojtaba Minovi, Tehran: Kave LibraryMahmoodpoor,

 Mohammad and his partners, (2017)The effect of geographical factors on the formation and Appellation of Rasht, Scientific and Research Quarterly Journal of Islamic History, No.25, Pages 97-111

Meybodi, Rashid o’Din, (1979) Kashf al-Asrar va O’ddat al-Abrar, by Ali Asghar Hekmat, second edition, Tehran: Amirkabir publication

Mo’in, Mohammad, (1975) Persian dictionary, second edition, Tehran: Amirkabir publicationNaser khosro, Ghobadyani, (1997) Travelogue, edited by Dr. Mohammad Dabir siyaghi, sixth edition, Tehran: Zavvar publication

Mousavi Bojnordi, Mohammad Kazem (2008) Encyclopaedia of Islam, Tehran: Encyclopaedia of Islam

Nasr-Allah Monshi, Abo al-Ma’ali, (1965) Kalile and Demne, edited and explained by Mojtaba Minovi, Tehran: Tehran University Publication

Rezaie-e-Jamkarani, Ahmad(2015) Allegorical Simile and Allegorical Metaphor in Books of Rhetoric, Adab Pazhoohi No.34 page 33 – 50

Rezaei, ehteram (2019). Introduction of types of compact allegory and the search for its traces in the poetry of the first poets of the Persian language, Scientific Journal of Poetry Research (Bostan Adab), Shiraz University, Year 11, Number 2 (40 consecutive pages) pp. 101-122. (In Persian)

Shamisa, Sirus (1995) Expression, Fourth Edition, Tehran: Ferdows publication.Tabrizi, Mohammad Hossein Ibn-Khalaf (1983) ) Definitive Argument,by Dr.Mohammad Mo’in, forth edition, Tehran: Amir Kabir publicationTavakkoli

 Moghaddam, Gholam Hossein (1997), Appellation of Cities of Iran, first edition, Tehran: Mi’ad publicationTaslimi,

 Ali & Mirmiran, Mojtaba, (2005)Veys va Ramin & Old Etymology, Faculty of Literature and Humanities of University of Mashhad magazine