راهکارهای تحصیل امنیت سیاسی در روابط بین‌الملل از منظر قرآن

محورهای موضوعی : مجله پژوهش های سیاسی و بین المللی

هوشیار پیردایه ¹ , رشید رکابیان ^{2 *} , علی فلاحی سیف الدین ³

1 - گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران.
2 - دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی،دانشگاه آیت الله بروجردی ،بروجرد،ایران(نویسنده مسئول).
3 - گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/05/07 تاریخ پذیرش : 1404/05/31 تاریخ انتشار : 1404/07/09

کلید واژه: امنیت سیاسی, لیبرالیسم, رئالیسم, روابط بین الملل, قرآن,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: دولت در فضاي آنارشي، مسئول و مراقبت از امنيت است.در اين ديدگاه، دولتها موضوع اصلي امنيت هستند؛ ديگر اينكه دولت ملي چارچوب و مرجع تأمين امنيت است. درجهان مدرن دو نگاه فراگیر لیبرالیستی و رئالیستی به عنوان دو گفتمان غالب در روابط بین‌الملل در مورد  امنیت وجود داشت. که هردو نظریه دونگاه افراط گرایانه وتفریط گرایانه به امنیت بین‌الملل داشتند که همین دیدگاهها باعث جنگ‌های متعدد درجهان شد؛ درحالی که نگاه قران متفاوت ازاین دو نظریه است. به تاسی ازمطالب بالا مقوله امنیت و به ویژه امنیت سیاسی، در همه جوامع امروزی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی حقوق بنیادین افراد مورد توجه قرار می‌گیرد براین اساس این پژوهش با نگاهی انتقادی به دو مکتب مسلط روابط بین الملل (رئالیسم و لیبرالیسم) درمورد امنیت سیاسی راهکارهای تحصیل امنیت سیاسی را ازمنظر قرآن مطرح می‌کند.

روش‌تحقیق: این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش گرداوری کتابخانه‌ای بخصوص قرآن  انجام می‌شود.

    یافته‌ها: دومکتب رئالیسم و لیبرالیسم امنیت را بارویکرد جنگ طلب و صلح طلب تفسیر نمودند ولی باتوجه به  آنارشیست بودن امنیت دولتها درشرایط امروز جهانی ، راهکارهای قرآنی برای تحصیل امنیت سیاسی بین‌الملل ارئه، درسه حوزه‌ی اعتقادی،اخلاقی وحقوقی بیان شده؛ همچنین دیدگاه قرآن نسبت به ساختارنظام بین‌الملل نگاهی تعدیل گرایانه وتقلیل گرایانه ازطریق ایجاد عهدنامه‌ها، تقویت گفتگوی بین‌المللی، همزیستی ودعوت به اسلام می‌باشد

چکیده انگلیسی:

زمینه و هدف: دولت در فضاي آنارشي، مسئول و مراقبت از امنيت است.در اين ديدگاه، دولتها موضوع اصلي امنيت هستند؛ ديگر اينكه دولت ملي چارچوب و مرجع تأمين امنيت است. درجهان مدرن دو نگاه فراگیر لیبرالیستی و رئالیستی به عنوان دو گفتمان غالب در روابط بین‌الملل در مورد  امنیت وجود داشت. که هردو نظریه دونگاه افراط گرایانه وتفریط گرایانه به امنیت بین‌الملل داشتند که همین دیدگاهها باعث جنگ‌های متعدد درجهان شد؛ درحالی که نگاه قران متفاوت ازاین دو نظریه است. به تاسی ازمطالب بالا مقوله امنیت و به ویژه امنیت سیاسی، در همه جوامع امروزی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی حقوق بنیادین افراد مورد توجه قرار می‌گیرد براین اساس این پژوهش با نگاهی انتقادی به دو مکتب مسلط روابط بین الملل (رئالیسم و لیبرالیسم) درمورد امنیت سیاسی راهکارهای تحصیل امنیت سیاسی را ازمنظر قرآن مطرح می‌کند.

روش‌تحقیق: این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش گرداوری کتابخانه‌ای بخصوص قرآن  انجام می‌شود.

    یافته‌ها: دومکتب رئالیسم و لیبرالیسم امنیت را بارویکرد جنگ طلب و صلح طلب تفسیر نمودند ولی باتوجه به  آنارشیست بودن امنیت دولتها درشرایط امروز جهانی ، راهکارهای قرآنی برای تحصیل امنیت سیاسی بین‌الملل ارئه، درسه حوزه‌ی اعتقادی،اخلاقی وحقوقی بیان شده؛ همچنین دیدگاه قرآن نسبت به ساختارنظام بین‌الملل نگاهی تعدیل گرایانه وتقلیل گرایانه ازطریق ایجاد عهدنامه‌ها، تقویت گفتگوی بین‌المللی، همزیستی ودعوت به اسلام می‌باشد

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
1. آلبرکلییار، کلود، (1268)، سازمان های بین المللی، نهادهای روابط بین الملل، ترجمه هدایت الله فلسفی، تهران، نشر نو،
2. ابن‌فارس، زکریا؛ 1404ق،معجم مقائیس‌اللغ‍ة (شش‌جلدی)؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم،
3. ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد‌بن‌مکرم؛1414ق، لسان‌العرب؛ چ3، بیروت: دارالفکر للطباع‍ة والنشر والتوزیع،
4. اخوان کاظمی، کاظم، 1392،دیپلماسی و رفتار بین¬المللی دراسلام، تهران، انتشارات سمت
5. ابوالحمد،عبدالحمید 1373،،مبانی سیاست،تهران،توس
6. اسلامی ،مجتبی، درجاتی،حسین، 1388، امنيت در اسلام (مباني و قالب هاي فکري)،فصلنامه دانش انتظامی،2/2صص124-143
7. آل‌غفور، سیدسجاد، یعقوبی منفرد، یوسف،1400،امنیت سیاسی گروه‌ها؛ موجبات و موانع تحقق آن از منظر قرآن کریم،سیاست متعالیه،32،صص8 -24
8. بوزان، باری،1378، اسلام و حقوق بشر، ترجمه محسن مؤیدی، اسلام و حقوق بشر، نشر فرهنگ اسلامی، تهران،
9. پوراحمدی، حسین، 1394،مقدمه¬ای بر نظریه اسلامی روابط بین¬الملل، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،
10. جعفری، محمد تقی، 1386،حقوق جهانی بشر، تهران، موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری،
11. جوادی آملی، عبدالله، 1377،فلسفه حقوق بشر ، قم، نشر اسراء،
12. جمالی، حسین، 1385،تاریخ و اصول روابط بین¬المللی، قم، انتشارات تحقیقات اسلامی،
13. جعفری لنگرودی، محمد جعفر،1386 ترمنولوژی حقوق، تهران کتابخانه گنج دانش،.
14. دوئرتی، جیمز، و فالتزگراف، رابرت، 1384،ترجمه بزرگی، وحید، طیب، علی رضا، نظریه های متعارض در روابط بین الملل، تهران، نشر قومس،
15. داوري اردكاني رضا, شاكري سيدرضا،1388، امنيت سياسي در انديشه امام خميني (ره) فصلنامه دانش سیاسی،5/10صص69-86
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق،تحقیق عدنان داودی، صفوان، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم الدار الشامیه،
17. زاهدی‌اصل، محمد (1385) «امنیت روانی اجتماعی ازمنظر مددکاری اجتماعی»، مجموعه مقالات همایش بررسی نقش روان‌شناسی،
18. ستوده، محمد، ،1396، نظریه های بین الملل، تهران، انتشارات و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،
19. سلیمی، عبد الحکیم، 1390،حقوق بین الملل اسلامی، قم، نشر جامعةالمصطفی العالمیه،
20. طباطبائی، محمدحسین(1367)(المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
21. عبدالله‌خانی،1382، علی، نظریه‌های امنیت، جلد اول، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر، تهران،
22. _______________،1384دیپاچه ای بر قانون امنیت ملی، تهران، انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی،
23. فراتی، عبدالوهاب، 1389،به اهتمام پور احمدی، حسین، چارچوب و مبانی روابط دولت اسلامی با نظام بین¬الملل، در: مجموعه مقالات - اسلام و روابط بین الملل (چارچوب های نظری، موضوعی و تحلیلی) انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)،
24. فراهیدی، خلیل بن احمد،1410ق، العین، قم، انتشارات هجرت،
25. قرطبی، محمد، 1405ق،تفسیر قرطبی، بیروت، دار الحیاءالتراث العربی،
26. قوام، عبد العلی،1390، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، سمت.
27. قربانی شیخ نشین، ارسلان و صبوری، ضیاءالدین،1394، نظام بین¬الملل موجود و نظام بین¬الملل مطلوب، تهران، نشر: دانشگاه امام صادق(ع)،
28. مورگنتا، هانس جی،1379، سیاست میان ملت ها، تهران، نشر امورخارجه،
29. مطهری، مرتضی، 1367،تعلیم و تربیت دراسلام، تهران، صدرا،
30. __________ ، 1395،خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، انتشارات صدرا، .
31. مصباح یزدی، محمد تقی، 1382،نظریه حقوقی اسلام، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، .
32. منتظری، حسینعلی،1374، تفسیر نهج البلاغه، قم، هاجر
33. موحدی، محمدابراهیم و جمال عرف؛ 1392،«عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور»؛ فصلنامه مطالعات راهبردی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی1/1، صص53ـ86.
34. منوچهری، عباس، 1387،رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران، سمت،
35. معین، محمد(1375). فرهنگ فارسی (شش‌جلدی). تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر
36. میراحمدی، منصور اکرم شیری؛ 1388«عدالت سیاسی در گفتمان اسلام فقاهتی سیاسی»؛ فصلنامه علوم سیاسی؛ قم: دانشگاه باقرالعلوم،4/48،صص63ـ89
37. نیکدل،زینب، شرافکن،مهدی وزهراجلیلی،1400،ثرگذاری امنیت سیاسی و ثبات دولت‌ها بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی: اقتصادسنجی فضایی،فصلنامه اقتصادباثبات وتوسعه پایدار،2/ 3صص 109-
38. نصرتی، علی اصغر،1395، نظام سیاسی در اسلام، قم، هاجر.

متن کامل:



فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، دوره 16، شماره 64، شماره پیاپی (64)، پاییز 1404، ص 21 ـ 01

 

مقاله پژوهشی

راهکارهای تحصیل امنیت سیاسی در روابط بین‌الملل از منظر قرآن

هوشیار پیردایه¹، رشید رکابیان*²و علی فلاحی سیف الدین³ 

تاریخ دریافت: 07/05/1404                             تاریخ پذیرش: 31/05/1404   

چکیده:   زمینه و هدف: دولت در فضاي آنارشي، مسئول و مراقبت از امنيت است.در اين ديدگاه، دولتها موضوع اصلي امنيت هستند؛ ديگر اينكه دولت ملي چارچوب و مرجع تأمين امنيت است. درجهان مدرن دو نگاه فراگیر لیبرالیستی و رئالیستی به عنوان دو گفتمان غالب در روابط بین‌الملل در مورد  امنیت وجود داشت. که هردو نظریه دونگاه افراط گرایانه وتفریط گرایانه به امنیت بین‌الملل داشتند که همین دیدگاهها باعث جنگ‌های متعدد درجهان شد؛ درحالی که نگاه قران متفاوت ازاین دو نظریه است. به تاسی ازمطالب بالا مقوله امنیت و به ویژه امنیت سیاسی، در همه جوامع امروزی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی حقوق بنیادین افراد مورد توجه قرار می‌گیرد براین اساس این پژوهش با نگاهی انتقادی به دو مکتب مسلط روابط بین الملل (رئالیسم و لیبرالیسم) درمورد امنیت سیاسی راهکارهای تحصیل امنیت سیاسی را ازمنظر قرآن مطرح می‌کند.روش‌تحقیق: این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش گرداوری کتابخانه‌ای بخصوص قرآن  انجام می‌شود.یافته‌ها: دومکتب رئالیسم و لیبرالیسم امنیت را بارویکرد جنگ طلب و صلح طلب تفسیر نمودند ولی باتوجه به  آنارشیست بودن امنیت دولتها درشرایط امروز جهانی ، راهکارهای قرآنی برای تحصیل امنیت سیاسی بین‌الملل ارئه، درسه حوزه‌ی اعتقادی،اخلاقی وحقوقی بیان شده؛ همچنین دیدگاه قرآن نسبت به ساختارنظام بین‌الملل نگاهی تعدیل گرایانه وتقلیل گرایانه ازطریق ایجاد عهدنامه‌ها، تقویت گفتگوی بین‌المللی، همزیستی ودعوت به اسلام می‌باشد.

واژگان اصلی: امنیت سیاسی، لیبرالیسم، رئالیسم، روابط بین الملل، قرآن.

 

 

 

مقدمه

     امنیت را می‌توان مهم‌ترین عامل شکل‌گیری اجتماعات انسانی دانست؛ زیرا انسان‌ها برای برآوردن نیاز طبیعی خویش به امنیت جسمی و روانی، گرد هم جمع شده، زندگی مدنی را تشکیل داده‌اند. با گسترش جوامع بشری، ابعاد جدیدی بر این مقوله افزوده شد و عرصه‌های نوینی را دربرگرفت که یکی از این ابعاد جدید، «امنیت سیاسی» است.

مروری اجمالی بر تعاریفی که نویسندگان گوناگون در باب امنیت سیاسی ارائه کرده‌اند، ما را به این نکته رهنمون می‌شود که با وجود آنکه امنیت سیاسی در هر صورت، مقوله‌ای قرین و وابسته به امنیت ملی است؛ ولی دو رویکرد متفاوت را در تعریف و تبیین آن می‌توان ملاحظه کرد (موحدی و عرف، 1392، ۶7ـ۶9): «امنیت سیاسیِ دولت‌محور» و «امنیت سیاسیِ فردمحور».

در رویکرد نخست، امنیت سیاسی را «ناظر بر ثبات سازمانی دولت‌ها، سیستم‌‌های حکومتی و ایدئولوژی‌‌هایی» می‌دانند که به این دولت‌ها «مشروعیت» می‌بخشند (بوزان،۱۳۷۸: ۳۴). براساس این رویکرد، امنیت سیاسی، مهار تهدیداتی است که به گونه‌ای «موجودیت نظام سیاسی» را تهدید می‌کنند و با شاخص‌هایی همچون امنیت و ثبات اساس حکومت (فرد حاکم یا هیئت حاکمه)، امنیت ایدئولوژی یا تئوری حکومت و کارآمدی دستگاه اداری کشور (در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، انتظامی، دفاعی، قضایی، اداری و...) سنجیده می‌شود.

اما رویکرد دوم، امنیت سیاسی را در سطح فردی یا خُرد، مورد توجه و مطالعه قرار داده، معتقد است تأمین امنیت سیاسی در سطح فردی، به تأمین امنیت کلی جامعه و دولت منجر می‌شود (میراحمدی و شیری،۱۳۸۸،: ۸۳). که البته امنیت سیاسی افراد درگرو امنیت سیاسی دولتهاست.

در قرآن کریم آیات زیادی درباره امنیت و جایگاه رفیع آن در زندگی فردی، اجتماعی و اقتصادی انسان وارد شده است مثلا در آیه 55 سوره نور یکی از اهداف استقرار حاکمیت خدا و استخلاف صالحان و طرح کلی امامت را طرح کلی امنیت معرفی کرده است. از طرفی قرآن فقدان سخت‌گیری و خشونت ورزی حکومت با مردم و اِعمال تساهل و تسامح لازم با آنان که در بستر عدالت ورزی صورت پذیرد، مایه جذب قلوب مردم و همگرایی ایشان با نظام سیاسی می‌داند که انس و الفت، اتحاد و همدلی و ثبات و امنیت را به ارمغان می‌آورد.

وجوه بارز امنیت سیاسی «اخلال در حقوق عمومی» و به تعبیر رایج‌تر جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی است. محاربه از جمله اصلی‌ترین جرائم مخل امنیت سیاسی که از مصادیق ظلم و افساد در زمین است. قرآن به شدت به مقابله با این جرم اصرار ورزیده (ر،ک سوره بقره) در مبحث امنیت سیاسی، یکی از اصول سیاسی و امنیتی ارزشمند، اصل نفی سبیل است و.... بر این اساس دیدگاه قرآن به مفهوم سیاسی امنیت، بر پایه رویکرد هدایتی قرآن و در پیوند با بخشی از مفاهیم دینی است لذا  قرآن امنیت را نعمتی از سوی خداوند (انفال/26)و فرجامی حتمی برای مؤمنان صالح می داند.(طباطبائی،1367 ،15/155) توجه قرآن به امنیت در این گستره وسیع از آیات و نیز درخواست امنیت از سوی حضرت ابراهیم (بقره/126)؛ و تأکید بر حرمت جنگ در ماههای حرام  و یادآوری بعضی اقوام بهره‌مند از نعمت امنیت مانند قوم سبأ(سبا/18) و ارتباط بخش فراوانی از مباحث فقهی مانند حدود- دیات و جهاد با مقوله امنیت، نشان از اهمیت امنیت در اسلام دارد و تأکید قرآن بر امنیت مکه و ماههای حرام، می‌تواند زمینه‌ای برای نهادینه شدن فرهنگ صلح و امنیت در جامعه اسلامی باشد. امنیت سیاسی، یکی از «موضوعات» کلان امنیت است که خود، سطوح و موضوعات جزئی‌تری را دربردارد. بر این اساس، گاهی منظور از امنیت سیاسی، امنیت نظام سیاسی است (سطح کلان) و گاهی منظور از امنیت سیاسی، امنیت/ آزادی‌های سیاسیِ افراد است (سطح خُرد). که در این پژوهش هردو وجه آن را دربر می‌گیرد. با این توضیحات امنیت سیاسی، یکی از «موضوعات» کلان امنیت است. به تاسّی ازمطالب مذکور پژوهش پیشرو به این سئوال جواب می‌دهد: راهکارهای تأمین امنیت سیاسی در روابط بین الملل از منظر قرآن کدامند؟

پیشینه تحقیق

درمورد رابطه امنیت در قران مقالات وکتبی به نگارش درآمده که ازجمله آنها:

1) زینب نیکدل وهمکاران در مقاله اثرگذاری امنیت سیاسی و ثبات دولت‌ها بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی: اقتصادسنجی فضایی ؛ با استفاده از داده‌های 66 کشور و روش اقتصادسنجی فضایی در بازه زمانی 2016-1990 به مطالعه تأثیر امنیت سیاسی بر جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پرداخته می‌شود. نتایج حاصل از مطالعه بیانگر آن است که برقراری امنیت سیاسی عاملی مهم در جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده و کشورها می‌توانند با برقراری امنیت سیاسی، موفقیت بیشتری در جذب سرمایه‌های خارجی داشته باشند. از سویی دیگر اثر سرریز امنیت سیاسی نشان می‌دهد هر چه منطقه‌ای که کشورها در آن واقع هستند، از امنیت بیشتری برخوردار باشد، تمایل سرمایه‌گذاران برای حضور در این کشورها و سرمایه‌گذاری بیشتر است و این عامل یکی از فاکتورهای مهم و اثرگذار بر جریان سرمایه‌گذاری است.(1400)

2) سیدسجاد آلغفور ویوسف یعقوبی منفرد در مقاله امنیت سیاسی گروه‌ها؛ موجبات و موانع تحقق آن از منظر قرآن کریم؛ به بررسی موجبات و موانع امنیت سیاسی گروه‌ها از منظر قرآن کریم پرداخته و نتیجه می‌گیرد که قرآن در موارد گوناگونی با توصیف تهدیدات مربوط به امنیت سیاسی گروه‌ها، به نمونه‌های تاریخی اشاره کرده است. از منظر قرآن، امنیت سیاسی گروه‌ها در قالب پذیرش و اجازه تشکیل مجموعه‌های سیاسی و امکان مشارکت سیاسی ساختاری در قالب تشکّل‌‌های گوناگونی جهت ساخت سرنوشت سیاسی صورت می‌‌گیرد. در جامعه‌‌ای که مشارکت سیاسی گروه‌‌ها وجود داشته و گروه‌‌های آن جامعه، ‌شناسایی متقابلی نسبت به نظام سیاسی داشته و گرایش فعال نسبت به ساخت‌های سیاسی و روندهای تصمیم‌گیری و اجرایی دارا باشند، در این جامعه گروه‌ها دارای امنیت بوده و می‌توانند در خط مشی‌ها نفوذ و در تصمیمات تاثیرگذار باشند.(1400)

3)محمدنادری درمقاله اهمیت امنیت دراسلام، معتقد است که قرآن امنيت را يکي از اهداف استقرار حاکميت الله و خلافت و جانشيني صالحان و طرح امامت مي‌شمارد، و بحث امنیت که در آيات مختلف، مستقيم و غيرمستقيم به آن پرداخته شده و لذا يکي از دغدغه هاي انبياء و ائمه (ع) مساله امنيت و آسايش جامعه بوده است و دوست داشته‌اند که مردم را از عواقب شوم ناامني نجات داده و لذت شيريني امنيت را به کام مردم بچشانند.(1385)

4) مجتبی اسلامی و همکاران، درمقاله امنيت در اسلام (مباني و قالب‌هاي فکري) دراين مقاله به بررسي مقوله امنيت در اسلام با رويکرد سيره نبوي و امنيت در ديدگاه علوي و مهدوي پرداخته است. بر اين اساس با در نظر گرفتن شاخصهاي اصلي و کليدي در گفتمان پيامبراعظم و حضرت علي (ع) و رويکرد فلسفه انتظار مساله امنيت، ابعاد و قالب‌هاي فکري منبعث از آن را تبيين و بررسي مي‌کند. در نگاه ائمه اطهار الگوپذيري ازسيره نبوي و کلام فاخر قرآن در کنار مقتضيات و مصلحت جامعه اسلامي و حق داشتن امنيت و آسايش براي کليه اتباع سرزمين اسلامي حائز اهميت است.(1388)

5) رضاداوری اردکانی و همکاران درمقاله امنيت سياسي در انديشة امام خميني، معتقد است  امنیت سیاسی در اندیشه امام خميني (ره) با دو مفروض، نخست، حكومت تنها ضمانت اجراي احكام اسلام و دوم، تشكيل حكومت اسلامي واجب است، بيشترين اهميت را به اصل و جايگاه نظام سياسي داده است.(1388) و.....درحالی که پژوهش پیشرو ازاین جهت دارای نوآوری است که امنیت سیاسی را درعرصه بین الملل ازمنظرقرآن بررسی می‌کند که تاکنون به آن پرداخته نشده است.

 

1-مفهوم شناسی:

آشنایی با ماهیت و حقیقت راهکارهای تأمین امنیت سیاسی در روابط بین الملل مستلزم این است که با مفاهیم مربوط با آن نیز آشنا شویم.

امنیت : در لغت فارسی به «ایمن‌شدن»، «در امن‌بودن» و «بی‌بیمی» تعریف شده است (معین،۱۳۷۵، ۳۵۴). معادل این واژه در زبان عربی «الأمن» و «الأمان» است که بر محور معنایی اطمینان، در امن‌بودن، ضمانت و محافظت، حمایت، مورد اعتماد و اطمینان و نیز اطمینان و سکون قلب قرار دارند.(ابن‌ فارس ،۱۴۰۴، ج۱، ۱۳۳/ راغب اصفهانی،۱۳۷۵، ۲۱). لغت‌شناسان، معانی چندی برای این ریشه بیان کرده‌اند؛ همچون: الأمن‌ضدالخوف، الأمانه ضدالخیانة، الإیمان ضدالکفر، الإیمان بمعنی‌التصدیق و ضده‌التکذیب (ابن‌منظور،۱۴۱۴،ج۱۳: ۲۰۷). دراصطلاح ازدید باری بوزان  نیز رهایی از تهدیدها را مسئله اصلی امنیت می‌داند. به اعتقاد وی، در عرصه روابط بین‌الملل، امنیت به معنای «توانایی کشورها و جوامع برای حفظ هویت مستقل و تمامیت آنهاست» (بوزان،۱۳۷۸: ۳۳). همچنین براساس تعریف دیگری، امنیت عبارت است از دور ومصون‌بودن از خطرها و تهدیدهایی که منافع و هنجارهای اساسی یک فرد یا جامعه را با خطر نابودی روبه‌رو می‌سازند.

2. سیاست: مفهوم لغوی «سیاست» واژه¬ای است عربی که از ریشه «ساس- یسوس» گرفته شده است. (فراهیدی؛1410؛ 96) به معنای حکم راندن بر رعیت، اداره کردن امور مملکت، حکومت کردن¬، ریاست کردن..... (ابوالحمد،1373: 45) و در اصطلاح هر گونه تدبیر و فعالیت در عرصه‌های مربوط به اداره و مدیریت جامعه است.(منوچهری؛1387؛7)

3.روابط بین الملل: رایج‌ترین تعریفی که برای روابط بین¬الملل شده‌است. عبارت است از: «مجموعه اقدامات و کنش های متقابل واحدهای حکومتی و نهادهای غیر دولتی و روندهای سیاسی میان ملت¬ها که به آن روابط بین¬الملل گفته شده است.»(قوام؛1390؛ 12)

4-امنیت سیاسی: امنیت سیاسی، یکی از «موضوعات» کلان امنیت است که خود، سطوح و موضوعات جزئی‌تری را دربردارد. بر این اساس، گاهی منظور از امنیت سیاسی، امنیت نظام سیاسی است (سطح کلان) و گاهی منظور از امنیت سیاسی، امنیت/ آزادی‌های سیاسیِ افراد است (سطح خُرد). باري بوزان در كتاب «مردم، دولتها و هراس» در چارچوب منطق انديشة سياسي جديد، امنيت را در درجة اول موضوع دولت ميداند. اين ادعاي وي در مسير باز كردن و تشريح ابعاد و اقسام امنيت در طول كتاب به طور ضمني تأييد ميشود. از نظر وي امنيت جوامع به پنج دسته تقسيم ميشود: «امنيت سياسي ناظر بر ثبات سازماني دولتها، سيستمهاي حكومتي و ايدئولوژيهايي است كه به آنها مشروعيت مي‌بخشند.»(بوزان،1378: 34)تعریف مورد نظر دراین تحقیق، تعریف بوزان می باشد که مدعای ما را تبیین می‌کند.

2-مبانی نظری

      نظریه‌ها حاصل تفسیرها، بینش‌ها و نگرش‌های خاص از جهان و محصول ارزش‌ها  و جهت‌گیریهای ساختاری و رفتاری هستند. هر نظریه با توجه با زاویه دید خود می‌کوشد تا نوع ویژه‌ای از تجویزهای عملی را ارائه دهد. (پوراحمدی؛1394: 6) در انديشة سياسي مدرن و نظرية امنيت بوزان، دولت در فضاي آنارشي، مسئول امنيت و مراقبت از آن است. از اين ديدگاه، دولتها موضوع اصلي امنيت هستند (بوزان،1378: 37)؛ زيرا دولت ملي چارچوب نظم (در قبال آنارشي) و مرجع حاكميت است. بوزان با اين نتيجه‌گيري كه اولاً دولت موضوع امنيت است و ديگر اينكه دولت ملي چارچوب و مرجع تأمين امنيت است، غيرمستقيم به اين نكته اشاره دارد كه دولت ابتدا بايد امنيت خود را به عنوان سازمان مرجع، تأمين كند تا بتواند به ايفاي وظايف امنيتي بپردازد. براي همين است كه او در طي دو فصل از كتاب به اهميت دولت وحفظ شأن، اقتدار و جايگاه آن از طريق تشريح امنيت سياسي مي‌پردازد. براین اساس امنیت سیاسی به لحاظ اینکه با نظام سیاسی رابطه تنگاتنگی دارد نسبت به دیگر ابعاد امنیت از اهمیت بیشتری برخوردار است. نیاز به امنیت سیاسی و ضرورت حفظ و بقا آن به جهت وابستگی آن به نظام سیاسی موجب آن شده که در همه جوامع عوامل و عناصر دخیل در آن اعم از عواملی که مخل امنیت سیاسی هستند و عواملی که جز عناصر ضروری و پایدار برای حفظ و ارتقاء هستند مورد توجه و تحقیق علمی قرار بگیرد.

براین اساس نظریه های موجود در رشته روابط بینالمل ل هر کدام با توجه به بینش ومعرفت شناسی خود، با نگاهی متفاوت به مسائل و روابط امنیت بین المللی پرداخته‌اند. ازجمله آن نظریه ها:

2-1.نظریه رئالیسم

رهیافت رئالیسم که یکی از قدیمی‌ترین نگرش ها درعرصه توضیح و تبیین مسائل بین المللی است. و هنوز هم در میان سایر رهیافت های موجود، از اقبال و جایگاه مناسبی برخوردار است.(ستوده؛ 1396؛ 75 ) که با نگاه بدبینانه به سرشت بشر و با رویکرد سلبی به امنیت روابط بین الملل می نگرد.(مورگنتا؛ 1379؛ 5) از این رو در عمل و رفتار در صدد کسب، افزایش و اعمال قدرت بر می آید. این قدرت طلبی، در دولت ها انعکاس یافته و خوی تجاوزگری به خود گرفته، در نتیجه عرصه بین‌الملل به میدان رقابت و منازعه برای تأمین منافع تبدیل می‌شود.(دوئرتی؛1384؛ 159) بنابراین جنگ و منازعه در روابط بین الملل اصالت یافته. صلح و همزیستی در روابط بین الملل، امر عارضی و آرزوی دست نیافتنی تلقی می گردد.(همان؛ 367 )

2-2.نظریه لیبرالیسم

     لیبرالیسم با نگاه خوش بینانه به امنیت وروابط بین الملل می نگرند که با رویکرد ایجابی از سوی آنها دنبال می شود.(پوراحمدی؛1394؛ 167) آرمان گرایان، بشر را ذاتا خوب و خیر خواه می داند که اگر انسان بر مبنای فطرت و نوع دوستی خود عمل کند، رفتاری همکاری جویانه و صلح آمیز خواهد داشت، زیرا امکان رفع جنگ در صحنه بین المللی از طریق تقویت قواعد، مقررات و نهادهای بین المللی وجود دارد. جنگ و بی ثباتی در نظام بین المللی ناشی، از ساختار ناقص نظام بین المللی است و رابطه دولت با دولت است نه ناشی از شرارت انسان. (قوام؛1390؛ 341)

2-3.-نظریه قرآن

       در کنار نظریات مطرح شده از سوی اندیشمندان غربی، در حوزه روابط بین الملل، آنچه ضروری به نظر می رسد طرح نظریه قرآن است. مخاطبان آموزه های قرآنی، نژاد ویا گروه خاصی در زمان و مکان ویژه‌ای نیستند بلکه همه مردم، از هر نژاد و ملیتی و دارای هر عقیده و مرامی، در سراسر گیتی مخاطب پیام و آیین قرآن هستند.

       از دیدگاه قرآن در روابط بین الملل، نه جنگ اصالت دارد و نه صلح، بلکه پدیده جنگ و صلح واقعیت عینی تاریخ بشر را تشکیل می دهند.(پوراحمدی؛1394: 182) یعنی صلح پایدار و رابطه مسالمت آمیز، در پرتو عدالت استقرار می یابد و لازمه تثبیت عدالت، ظلم زدایی است که آن خود مستلزم تغییر و جهاد اسلامی است. از همین رو، از دیدگاه قران روابط اجتماعی سیاسی صلح و امنیت محور است. (فراتی؛1389: 260)

      با توجه به مطالب مذکور، ماهیت روابط میان کارگزاران بین المللی بیش از آن که متأثر از ساختارهای محیطی باشد، منوط به این است که قدرت در اختیار چه کسانی (کارگزار) یا سازمان ها و نهادهایی و یا دولت هایی قرار می گیرد. اگر سیاست و قدرت جهانی در اختیار صالحان و مؤمنان باشد، روابط بین الملل همراه با صلح و امنیت پایدار خواهد بود، و از جنگ و ستیز فاصله خواهد داشت و در صورتی که سیاست و قدرت جهانی به دست کارگزاران غیر الهی باشد، روابط میان دولت ها و ملت ها مبتنی بر رقابت و ستیز خواهد بود. (ستوده؛1396؛ 181)

در روابط بین‌الملل اسلامی، روابط اجتماعی انسان ها و ملت ها مبتنی بر همیاری، همدلی، همفکری، خیرخواهی، تعاون و مودت است که نتیجه آن بسط ارزش های انسانی، اخلاق وروابط عادلانه جهانی خواهد بود. نتیجه اینکه  رویکرد رئالیستی امنیت، مبتنی بر افراط‌گرایی است که ارزشی برای انسانها قائل نیست و بر جنگ تاکید دارد و رویکردایده آلیستی امنیت مبتنی بر تفریط‌گری است که جهان را همیشه مبتنی بر صلح میداند در حالی که نگاه قرآن بینابینی است نه افراط گرایانه ونه تفریط گرایانه است بلکه صلح، قانون، حقوق انسانی، دفاع مشروع، جهاد با کفارحربی و...را درامنیت تاثیرگذار میداند 

   3-مقایسه راهکارهای تأمین امنیت سیاسی ازمنظر قرآن با رویکرد رئالیسم و لیبرالیسم

      امروزه، شناخت روابط بین‌المللی، نه تنها برای دولتمردان، بلکه برای دیگران نیز ضروری است زیرا سرنوشت انسان‌ها به همان نسبت که متأثر از وقایع و رخ دادهای درون جامعه است، از شرایط نظام جهانی نیز تأثیر می‌پذیرد. ضرورت تجويزي تأسيس دولت، نقطة تولد بحث امنيت سياسي است؛ زيرا بقاي دولت مقدمة تحقق اهداف جامعه است. اگر دولت، سازمانِ ساماندهي به زندگي جمعي وحل و فصل منازعات، وجود نداشته باشد، حاصل كار جنگ همه با همه و مرگ خشونت بار خواهد بود. پس مبناي حفظ اهميت و جايگاه دولت و مراقبت از عناصر آن و استقلال آن در برابر ديگر نيروهاي اجتماعي و محيطي، در بحث از امنيت سياسي موضوعيت پيدا مي‌كند. بر این اساس در قرآن برای تأمین امنیت سیاسی در روابط بین الملل راهکارهایی ارائه شده است. ضمن بررسی راهکارهای دو مکتب لیبرالیسم و رئالیسم به برخی از آنها اشاره شده‌است.

راهکار رئالیست‌ها در خصوص امنیت را می‌توان در سه مجموعه اصلی جای داد. که عبارتند ارویکرد تهاجمی ؛رویکرد تدافعی و رویکرد انگیزشی(عبدالله خانی،1382 :90).

واقع‌گرایی تهاجمی معتقد است احتمال وقوع جنگ همواره وجود دارد و هیچ‌گاه آرام نخواهد شد لذا تنها قدرت است که می‌تواند احتمال وقوع جنگ را از حریف جلوگیری نماید و در صورت وقوع مانع شکست در جنگ شود.

رویکرد واقع‌گرایی تدافعی معادله قدرت ـ امنیت را رد می‌نماید و معتقد است عدم امنیت، امنیت دولت‌ها را وادار به تسلیح و دفاع می‌نماید. این دو رویکرد هرج و مرج نظام بین‌الملل را ناشی از ساختار آن می‌داند.

واقع‌گرایی انگیزشی تمام تمرکز خود را بر روی گزینه اول معادله امنیت یعنی احتمال جنگ قرار می‌‌دهد با این تفاوت که هرج و مرج موجود در نظام بین‌الملل را صرفاً ناشی از ساختار نظام بین‌الملل نمی‌داند بلکه دولت‌های طمع‌کار را، ضرورت ایجاد تضاد و کشمکش می‌داند و انگیزه جاه‌طلبی و افزون‌خواهی دارای اهمیت بیشتری است. این رویکرد تهدید جدی دولت‌های جویای امنیت را بی‌اعتمادی می‌داند و این بی‌اعتمادی باعث تضاد و کشمکش خواهد شد.(همان:95)

لیبرالیسم (ایده‌آلیسم) یک ایدئولوژی است و مطابق با ماهیت هر ایدئولوژی به دنبال تغییر و تحول در جوامع انسانی سازماندهی آن با اصول و اهداف خود می‌باشد.

مبانی امنیتی لیبرالیسم بر خلاف رئالیست که مبتنی بر جنگ می‌باشد، بر صلح تکیه دارد. آن‌ها علی‌رغم اینکه مانند رئالیست‌ها به نظام هرج و مرج گونه نظام بین‌الملل اعتقاد دارند اما آن را غیرقابل اجتناب نمی‌دانند و بر خلاف رئالیست‌ها جنگ را واقعیت نظام بین‌الملل تلقی نمی‌نمایند. لیبرالیست‌ها معتقدند که سیاست قدرت حاصل عقاید است و عقاید مفهوم امنیت را نزد بازیگران چارچوب‌بندی می‌نماید. از سویی عقاید قابل تغییر هستند لذا امکان تغییر مفهوم امنیت نزد بازیگر همواره وجود دارد(همان:114) اندیشه‌گران واقع‌گرا وضعیت آنارشی را غیرقابل گریز می‌دانند اما در نگرش لیبرالیستی، محوریت با اصل عقلانیت است و همین اصل است که انسان‌ها را وا می‌دارد روش‌هایی را که نفع ایشان را بدون هزینه جنگ برآورد می‌سازد بر غیر آن ترجیح دهند. لذا جنگ را یک عمل عقلانی نمی‌دانند و معتقدند که دولت‌ها باید صلح را پیشینه کار خود قرار دهند.

اما نکته مغفول در مکتب لیبرالیسم عقلانیت است که چگونه این عقلانیت باید ایجاد شود؛ نکته بعد اینکه این صلح چگونه باید ایجاد شود. درحالی که قران رهکارهای متعددی برای امنیت ارائه نموده که متفاوت ومتمایز از دومکتب لیبرالیسم ورئالیسم است که درزیل به مهمترین آنها اشاره می‌شود.

3-1-راهکاراعتقادی 

عمده‌ترین راهکارهای تأمین امنیت سیاسی در روابط بین الملل، راهبرد اعتقادی است که در هیچ زمان یا مکانی تحت هیچ شرایطی قابل تغییر نیستند و ریشه در فطرت انسان دارد و در نحوه زندگی، عملکرد و انتخاب آنها موثر است. و شاید این پرسش ایجاد شود که توحید چه ربطی به امنیت سیاسی جامعه دارد؟ در پاسخ باید گفت: مهمترین ارمغان رواج تفکر و حاکمیت توحیدی در جامعه، وحدت و یکپارچگی مردم است، به طوری که همه نگاه ها به سوی خدای واحد خواهد بود، و تعریف مردم از حق و تکلیف یکی خواهد شد و یکپارچگی در جامعه ایجاد می‌شود. قرآن مجید خطاب به عموم مسلمانان می‌فرماید: « وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا  ( آل عمران، 103) و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان یکدیگر) بودید، پس میان دل های شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شوید.

 توحید و معاد در قران فقط یک باور صرف نیست، بلکه مبنای یک الگوی کامل و برنامه جامع برای انسانی زیستن است. و تمام ابعاد و زوایای زندگی فردی و اجتماعی، از عقاید، احکام و اخلاق بر پایه آن قرار دارد. (مطهری؛1367؛ 234) درواقع، امنیت را می‌توان یکی از نعمت‌های الهی تلقی کرد که در سایة آن انسان‌ها به آرامش و آسایش دست می‌یابند و در فقدان آن ترس و اضطراب بر بشر مستولی می‌شود. پاسداری از امنیت به‌منزلة یکی از مؤلفه‌های تفکرسیاسی قرآن، ازیک‌سو، نظم متکی بر عدالت را هدف می‌گیرد و ازسوی دیگر، ظلم، تجاوز به حقوق دیگران و فساد را از ریشه‌های ناامنی می‌داند (زاهدی‌اصل،1385: 53) .براین اساس اعتقاد به توحید باعث می‌شود افراد نسبت به امنیت جدّی ترباشند.

2-3-راهکار تقویت حقوقی و قانون

مکتب جهانی برای جهانیان پیام خاص دارد؛ خواه همه مردم جهان او را بپذیرند یا برخی پذیرا باشند و بعضی نپذیرند؛ فلسفه  حقوق و قانون گذاری در هر نظام، فراهم آوردن زمینه کمال و رساندن انسان به سعادت و کمال نهایی اوست که در نظام توحیدی اسلام این اندیشه تبیین شفاف‌تری می یابد.تکریم انسان در ادیان الهی به مثابه یک حق مطرح است.(جعفری،1386؛ 165)

    قرآن در جایگاه کامل‌ترین و آخرین کتاب الهی، فقط انسان را لایق سروری موجودات زمین و آسمان می‌داند. قرآن کریم می‌فرماید: « وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» (اسراء:70)  ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا بر مرکب های راهور حمل کردیم و از انواع پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را در بسیاری از موجوداتی که آفریده ایم، برتری بخشیدیم.

نمونه دیگر از توجه به کرامت انسانی، ماجرای فرعون از جمله بدترین انسانهاست، اما یکی از پیامبران الهی یعنی حضرت موسی (ع) مأمور می شود تا همراه برادرش هارون با سخنی نرم برای هدایت او تلاش کند: «اذهبا إلی فرعون إنه طغی فقولا له قولا لینا لعله یتذکر أو یخشی»( طه:43-44)  به سوی فرعون بروید که او به سرکشی برخاسته، و با او سخنی نرم گویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد. تلاش برای هدایت فرعون را می توان از نشانه های کرامت ذاتی انسان در قران دانست؛ امری که در روابط بین الملل اسلامی، به ویژه در تبلیغ فرهنگ اسلامی نقش مهمی ایفا میکند. در رویکرد حقوقی نیز انسان دارای حرمت است و حق دارد محترمانه زندگی کند و کسی حق ندارد با گفتار و رفتار خویش حیثیت او را با خطر مواجه سازد. (مصباح یزدی؛ 1382؛ 29)در حالی که در دومکتب فوق الذکر انسان فاقد کرامت است اصولا امانیسمی که از اصول مکتب لیبرالیسم است انسان را یک انسان زمینی تفسیرمیکند.علاوه براین قانون وحقوق بین الملل ضمانت اجرای کافی ندارد.  قانون و امنیت دو مفهوم بسیار مهم در اداره یک نظام سیاسی می باشد که رابطه میان این دو مفهوم بیشتر یک رابطه یک سویه است؛ به این معنا که همواره قانون در خدمت امنیت بوده است. (عبدالله‌خانی؛ 1384؛ 11 ) در جامعه‌ای که بر مدار عدالت می‌چرخد، از شاخص‌های اصلی آن تکیه بر قانون گرایی است. (نصرتی؛1395: 168 ) لذا نظام بین الملل اگربرمحور قانون الهی باشد سبب تحصیل امنیت می‌شود.

3-3-تعدیل ساختار موجود نظام بین الملل

: در گذشته، این تصور ممکن بود که دولتی یا ملتی بتواند بدون همکاری دیگر دولت ها و ملت ها، استقلال و امنیت خود را تأمین کند، اما باتوسعه یافتن روابط بین الملل و تجربه‌های ناگوار جنگ، این واقعیت را آشکار ساخت که سرنوشت جوامع ارتباط نا گسستنی با یکدیگر دارد و بدون تفاهم و همکاری نمی‌توان از تجاوز قدرتهای  خودکامه مصون ماند. (آلبرکلییار؛1368؛ 350)

     امنیت و عدالت جزء تفکیک ناپذیر قدرت سیاسی است. عدالت مبنای تعهد سیاسی افراد، در اطاعت از دولت و قوانین آن محسوب می شود. و تعدیل کردن ساختار نظام داخلی و بین المللی بدون در نظر گرفتن عدالت امکان پذیر نمی‌باشد.(جوادی آملی؛1377؛ 198) در قرآن کریم افزون بر صدها آیه به طور عموم به قسط و عدل سفارش کرده‌است و عدالت در عرصه ساختار جهانی را از اهداف پیامبران بر می شمارد: «لقد ارسلنا رسلنا بالبیّنات و انزلنا معهم الکتب و المیزان لیقوم النّاس بالقسط وانزلناالحدید فیه بأس شدید ومنافع للنّاس»(حدید: 25) به راستی، ما پیامبران خود را با دلایل آشکار فرستادیم و آنان کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به عدالت و انصاف برخیزند.

    یکی از آیاتی که به طور خاص روابط بین الملل را مد نظرقرار داده است و مسلمانان را از این که با ستمگری پاسخ دهند، نهی فرموده است: «یا ایّها اّلذین امنوا  کنوا قواّمین لله شهدأ بالقسط ولایجرمّنکم شنئان قوم علی الّا تعدلوا  اعدلوا هواقرب للتّقوی» (مائده: 8) ای کسانی که ایمان آورده اید، برای خدا به دادگری برخیزید و به عدالت شهادت دهید و البته نباید دشمنی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن، به تقوا نزدیک‌تر است.  درحالی که مفروض رئالیست‌ها قدرت واقتدار داشتن را برای غلبه بر دیگران تجویز می‌کند(ر،ک، بوزان،1378 )

    اصولاً در قرآن آزادی، استقلال و حاکمیت ملت‌ها به گونه ای خاص مورد تأکید قرارگرفته است و آیات متعددی به گونه‌ای، مداخله قهرآمیز در سرنوشت دیگران را منع می کنند، زیرا تا ملتی خود تصمیم نگیرد، ملت یا ملت های دیگر نمی‌تواند به عنوان حافظ منافع او یا به نمایندگی از طرف تصمیم بگیرد. قرآن کریم می‌فرماید : «و لو شاءالله ما أشرکوا و ما جعلنک علیهم حفیظاً ومآ أنت علیهم بوکیل» (سوره انعام: 107) ما تو را نگهبان آنان قرار نداده‌ایم، و تو وکیل آنها و عهده دار امورشان نیستی. در مجموع می‌توان گفت در اسلام برای همه انسانها در عرصه داخلی و بین المللی حقوقی را به رسمیت شناخته و محترم می‌داند.

4- 3-راهکار تغییر ساختار نظام بین الملل موجود

    در روابط بین الملل لیبرالیستهای طرفدار صلح دموکراتیک طرفدار حفظ وضع موجودند، (عبدالله خوانی ،1384 :117)که فراتر رفتن از نظام بین المللی موجود را امکان پذیر نمی دانند. درحالی که رئالیستها به تغییر وضع موجود معتقدند وتغییر آن را ازطریق قدرت وجنگ می‌دانند.(قربانی شیخ نشین و صبوری؛ 1394؛ 9 )در حالی که رویکرد قرآن به امنیت سیاسی از آن‌جا که به نظم، نظام و روابط بین الملل مطلوب قائل است هنجاری می‌باشد. به گونه‌ای که در چارچوب این نظریه امکان شکل‌گیری یک جامعه اخلاقی جهانی واحد بر اساس ارزش‌ها، منافع و نهاد‌های مشترک بشری تحت حاکمیت واحد اسلامی وجود دارد. نظم بین المللی مطلوب قران، اخلاقی و عادلانه است که تعالی و سعادت کل بشریت را تامین می‌کند.

3-5-راهکارپایبندی به عهدنامه های بین المللی:

 از نظر قرآن، التزام به پیمان و وفای به عهد، یک سیاست راهبردی و بلند مدت است. در آیات قرآن کریم، به وفای به عهد و قراردادها تأکید گردیده است: «یا ایّها الّذین امنوا أوفوا بالعقود» ( سوره مائده،/1)  زیرا تعهد مسئولیت می¬آورد. این آیه صراحت دلالت دارد که اعتبار قرارداد بالاتر از حق اخوت اسلامی است. تا مادامی که طرف مقابل به عهد خود وفادار است، نقض آن حرام است. جز در صورتی تخلف طرف مقابل، نقض آن تعهد به هیچ وجه جایز نیست و وفای به آن به حکم عقل و شرع لازم است.(منتظری؛1374؛ 258)

      شکستن پیمان، نقض عهد خدا تلقی می شود: «الّذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه» (سوره بقره: 27 ) آنها که عهد خدا را می شکند پس از پیمان بستن بر آن ها. قرآن در برابر وفاداری به پیمان ها، وعده وفای به عهد از جانب خدا می دهد و می فرماید: «و اوفو بعهدی اوف بعهدکم» (سوره بقره :4) بر عهدی که با من بسته‌اید وفادار باشید تا من به عهدتان وفا کنم.

-3-6صلح خواهی و پرهیز از جنگ و مخاصمه در حل و فصل اختلافات داخلی و بین المللی:

تأمین امنیت سیاسی، مستلزم پیشگیری از وقوع جنگ و در صورت وقوع، مقابله با آن و حل اختلاف به طریق مسالمت آمیز است. زیرا صلح و ثبات ناشی از آن، موجب پیشرفت تمدن می‌شود و روابط بین‌الملل، هم اکنون بیش از هر دورانی نیازمند صلح و آرامش است.(جمالی؛ 1385؛ 292 )در حالی که رئالیست های تهاجمی بر جنگ به عنوان مهمترین عنصر امنیت زا تاکیددارند وهمین تفکر باعث ایجاد جنگ‌های متعدد در جهان شده‌است ولیبرالیست‌ها از صلح خواهی امنیت صحبت می‌کنند اما راهکار صلح خواهی را ارئه نکردند.

قرآن هرگز صلح خواهی را به این معنا نمیداند که مسلمانان حالت آمادگی خود را از دست بدهند تا دشمن به تهاجم تشویق شود، چنان که اسلام هیچ گاه مسلمانان را به صلح ذلیلانه از موضع ضعف توصیه نمی‌کند. (سلیمی؛ 1390؛ 26) البته در زمینه روابط با کشورهای غیراسلامی، قرآن کریم شرایط جنگ و صلح را ملاک برقراری روابط قرار داده و از برقراری رابطه با کافران ستیزه جویی(درالکفرحربی ) که دین مسلمانان را هدف گرفته‌اند، باز می‌دارد و می‌فرماید:

 «شما را تنها از دوستی و رابطه با کسانی نهی می‌کند که در امر دین، با شما پیکار کردند و شما را از خانه‌هایتان بیرون راندند یا به بیرون راندن شما کمک کردند و هرکس با آنان رابطه دوستی داشته باشد، ظالم و ستمگر است»(ممتحنه:9).

اصل کلی در مقابله با چنین کفاری را مقابله به مثل در جنگ، آن هم به صورت عادلانه، و اجتناب از تعدی و خوی تجاوزگری ترسیم نموده و تأکید می‌کند:«و در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند، نبرد کنید و از حد تجاوز نکنید که خدا تعدی کنندگان را دوست نمی‌دارد»(بقره:192).

قرآن کریم تصریح می‌کند که نبرد با کفار بازتاب جنگ افروزی خود آن‌هاست، و به ناگزیر مسلمانان را در برابر جنگ آفرینی‌شان به مقابله با آنان فرمان می‌دهد و می‌گوید:«با مشرکان، دسته جمعی پیکار کنید، همان‌گونه که آن‌ها دسته جمعی با شما پیکار می‌کنند؛ و بدانید خداوند با پرهیزگاران است»(توبه:36).

قرآن کریم هشدار می‌دهد که مسلمانان نباید فریب ظاهر آنان و تظاهرشان به دوستی را خورده و دست مودت به سوی شان دراز کنند، و مسلمانان را از طرح اسرار با آنان به شدت بر حذر داشته، درون کینه‌توز دشمنان اسلام را برای مسلمانان بازگو کرده است و بر خیرخواه نبودن آنان تأکید می‌کند.

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! محرم اسراری از غیر خود، انتخاب نکنید، آن‌ها از هر گونه شر و فسادی درباره شما کوتاهی نمی‌کنند. آن‌ها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید. (نشانه‌های) دشمنی از دهان (و کلام) شان آشکار شده، و آنچه در دل‌هایشان پنهان می‌دارند، از آن مهمتر است. ما آیات (و راه‌های پیشگیری از شر آن‌ها) را برای شما بیان کردیم، اگر اندیشه کنید»(آل عمران:117).

«شما کسانی هستید که آن‌ها را دوست می‌دارید؛ اما آن‌ها شما را دوست ندارند. در حالی که شما به همه کتاب‌های آسمانی ایمان دارید (و آن‌ها به کتاب آسمانی شما ایمان ندارند). هنگامی که شما را ملاقات می‌کنند (به دروغ) می‌گویند: ایمان آورده‌ایم. اما هنگامی که تنها می‌شوند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان می‌گزند! بگو: با همین خشمی که دارید بمیرید! خدا از (اسرار) درون سینه‌ها آگاه است»(آل عمران :118). البته جنگ را معلول نبود تعادل در رابطه فطرت و غرایز انسانی می‌داند که در آن غرایز بر فطرت چیره می‌شود. هرگاه حیاتی ترین مسایل یک دولت، با منافع دیگران تعارض پیدا می‌کند و مصالحه  بر سر آنها نیز ممکن نباشد، دولت تصمیم به جنگ می‌گیرد.(جمالی؛1385؛ 292)

      قران نه تنها شیوه های معمول حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات را پذیرفته، بلکه در این زمینه پیش گام است. تاریخ اسلام، نمونه های متعددی از روشهای حل و فصل های مسالمت آمیز اختلافات را نشان می دهد. که در این جا به چند روش آن اشاره شده است:

1-روش مذاکره. (اخوان کاظمی؛1392؛ 180 ) در میان روش های دیپلماسی پیامبر اکرم (ص) مذاکره با نمایندگان مخالفان، دولت ها، قبایل و گروه های مذهبی اهمیت بیشتری داشته است، 

2- روش میانجی گری: یکی دیگر شیوه سیاسی حل اختلافات، میانجی گری است و استفاده از آن منعی ندارد زیرا در آیاتی از قرآن کریم میانجی گری در اختلافات خانوادگی و چه نزاع بین دو طایفه از مؤمنان باشد با صراحت آمده است (مطهری؛ 1395؛ 50) قرآن کریم درسوره حجرات به این روش اشاره کرده است (حجرات، 9)  اگر دو طایفه از مؤمنان با هم جنگیدند میان آن دو را اصلاح دهید، و اگر (باز) یکی از ان دو بر دیگری تعدی کرد با آن (طایفه) که تعدی می‌کند، بجنگید تا به فرمان خدا باز گردد. پس اگر برگشت میان آن¬ها را دادگرانه سازش دهید و از خدا پروا کنید.

  3-روش حکمیت: هدف قران تأمین امنیت میان جوامع انسانی است (جعفری لنگرودی؛ 1386؛ 1878)  قرآن کریم «حکمیت» را به صراحت بیان کرده است : « وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ..»( نساء، 35) و اگر از ناسازگاری میان آن دو «همسر» بیم داشتی، داوری از خانواده شوهر و داوری از خانواده زن انتخاب کنید.

4- تأکید بر مشترکات برای رسیدن به تفاهم: در روابط بین الملل برای رسیدن به تفاهم، بر رفع اختلاف ها و تضادهای فکری و عملی و نیز بر منافع مشترک تأکید می کند. قرآن کریم حتی در روابط با غیر مسلمین، مشترکات را مطرح می کند: «قل یا اهل الکتاب تعالوا إلی کلمة سوآء بیننا و بینکم» (آل‌عمران، 64) این آیه خطاب به اهل کتاب است. اما به طور وسیع تر می تواند در جامعه کاربرد داشته باشد. این آیه مبنا و تکیه گاه بر «گفت و گو» را سخن مشترک دانسته است. پیامبر اکرم (ص) نامه¬های خویش را به اهل کتاب عموماً به این آیه مزین می فرمودند، آن حضرت بارها به مردم می فرمود: « أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّ رَبَّكُمْ وَاحِدٌ وَ إِنَّ أَبَاكُمْ وَاحِدٌ »( قرطبی؛ 1405؛ 342) ای مردم، آگاه باشید، که پروردگار شما یکی است و همانا پدر شما یکی است. سپس به رد فضیلت های کاذب قومی و نژادی می پرداخت و با این سخنان، هویت مشترک آنان را یادآور می شد تا زمینه تفاهم و همدلی فراهم گردد.

 5-تقویت گفتگوی بین المللی: یکی از اصلی‌ترین راهکارهای تأمین امنیت سیاسی روابط بین الملل، استفاده از راهبرد ارتباطی است. طبعاً تحقق این امر به گونه‌ای یک جانبه امکان پذیر نخواهد بود  .قران میفرماید:«بگو: اى اهل کتاب! بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است‏بایستیم که جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و بعضى از ما، بعضى دیگر را به جاى خدا، به خدایى نگیرد . پس اگر (از این پیشنهاد) اعراض کردند، بگویید: شاهد باشید که ما مسلمانیم (نه شما) (آل عمران،64) در این‏آیه، به نقطه‏هاى مشترک بین اسلام و اهل کتاب توجه شده است.

 

 

نتیجه گیری

 با توجه به آنچه گذشت؛ قرآن از یک سو از حاکمیت قوانین فطری انسان و عادلانه سخن می‌گوید و روابط مبتنی بر زور و سلطه را که بر اساس تسلط قدرتهای بزرگ حاکم شده را به چالش می‌کشد و خواستار برقراری نظام عادلانه جهانی است و از سویی دیگر برای جلوگیری از ناامنی و برقراری صلح و ثبات از قراردادها و تعهدات بین المللی و مشارکت ملتها و نهادهای بین‌المللی بر اساس اصل برابری، عدالت و احترام متقابل حمایت می‌کند. با توجه به نظام آنارشیستی موجود و ناامنی کشورها بخصوص درمنطقه آفریقا وغرب آسیا می‌طلبد که دولتهای مستقل وآزاد با تشکیل همایشها وکنفرانس‌های متعدد با گفتگو و دعوت جهانیان به همزیستی مسالمت آمیز بر ناامنی سیاسی وتهدیدهای ایجاده شده فائق آیند. مسلم است اغلب راهکارهایی که تاکنون از سوی مکاتب غربی ارائه شده حاصل معلومات و تجارب بشری بوده‌اند و معلومات و تجارب بشری هم از سوی دو عنصر «زمان» و «مکان» دچار محدودیت می‌باشند، لذا نتوانسته‌اند آنگونه که شایسته است درجهت تأمین امنیت،گامهای مؤثری بردارند. بنابراین انسان امروزی برای دستیابی به «امنیت پایدار و هم جانبه»چاره‌ای جزاین ندارد که دست یاری به سوی مکاتب آسمانی درازکند و درمیان آنها ازخالص‌ترین و ناب‌ترین مکتب، یعنی اسلام عزیز و نسخه‌ی شفابخش آن یعنی قرآن کریم طلب امداد و یاری کند. زیرا قوانین این کتاب آسمانی ریشه دروحی و علم خداوندی دارند که هیچگونه تردیدی در صحت و اصالت آن روا نمی باشد و راه ندارد. اما قرآن کریم درجهت برقراری و تأمین امنیت، راه حل‌ها و راهکارهای فراوانی را ارائه نموده که به طور یقین ذکرتمامی آنها دراین مقاله نمی‌گنجید و از همین رو به طور اختصاربه چند مورد ازاین راهکارها اشاره شد.

 

 

 

 

 

منابع و ماخذ:

قرآن کریم.

آلبرکلییار، کلود، (1268)، سازمان های بین المللی، نهادهای روابط بین الملل، ترجمه هدایت الله فلسفی، تهران، نشر نو.

ابن‌فارس، زکریا؛ 1404ق،معجم مقائیس‌اللغ‍ة (شش‌جلدی)؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.

ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد‌بن‌مکرم؛1414ق، لسان‌العرب؛ چ3، بیروت: دارالفکر للطباع‍ة والنشر والتوزیع.

اخوان کاظمی، کاظم، 1392،دیپلماسی و رفتار بین المللی دراسلام، تهران، انتشارات سمت 

ابوالحمد،عبدالحمید 1373،،مبانی سیاست،تهران،توس.

اسلامی ،مجتبی، درجاتی،حسین، 1388، امنيت در اسلام (مباني و قالب هاي فکري)،فصلنامه دانش انتظامی،2/2صص124-143.

آل‌غفور، سیدسجاد، یعقوبی منفرد، یوسف،1400،امنیت سیاسی گروه‌ها؛ موجبات و موانع تحقق آن از منظر قرآن کریم،سیاست متعالیه،32،صص8 -24 .

بوزان، باری،1378، اسلام و حقوق بشر، ترجمه محسن مؤیدی، اسلام و حقوق بشر، نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

 پوراحمدی، حسین، 1394،مقدمه ای بر نظریه اسلامی روابط بین الملل، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. 

جعفری، محمد تقی، 1386،حقوق جهانی بشر، تهران، موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 

جوادی آملی، عبدالله، 1377،فلسفه حقوق بشر ، قم، نشر اسراء.

جمالی، حسین، 1385،تاریخ و اصول روابط بین المللی، قم، انتشارات تحقیقات اسلامی.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر،1386 ترمنولوژی حقوق، تهران کتابخانه گنج دانش.

دوئرتی، جیمز، و فالتزگراف، رابرت، 1384،ترجمه بزرگی، وحید، طیب، علی رضا، نظریه های متعارض در روابط بین الملل، تهران، نشر قومس.

داوري اردكاني رضا, شاكري سيدرضا،1388، امنيت سياسي در انديشه امام خميني (ره) فصلنامه دانش سیاسی،5/10صص69-86.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق،تحقیق عدنان داودی، صفوان، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم الدار الشامیه.

زاهدی‌اصل، محمد (1385) «امنیت روانی اجتماعی ازمنظر مددکاری اجتماعی»، مجموعه مقالات همایش بررسی نقش روان‌شناسی.

ستوده، محمد، ،1396، نظریه های بین الملل، تهران، انتشارات و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

سلیمی، عبد الحکیم، 1390،حقوق بین الملل اسلامی، قم، نشر جامعةالمصطفی العالمیه.

طباطبائی، محمدحسین(1367)(المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

عبدالله‌خانی،1382، علی، نظریه‌های امنیت، جلد اول، مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر، تهران. 

_______________،1384دیپاچه ای بر قانون امنیت ملی، تهران، انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی.

فراتی، عبدالوهاب، 1389،به اهتمام پور احمدی، حسین، چارچوب و مبانی روابط دولت اسلامی با نظام بین¬الملل، در: مجموعه مقالات - اسلام و روابط بین الملل (چارچوب های نظری، موضوعی و تحلیلی) انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

فراهیدی، خلیل بن احمد،1410ق، العین، قم، انتشارات هجرت.

قرطبی، محمد، 1405ق،تفسیر قرطبی، بیروت، دار الحیاءالتراث العربی.

قوام، عبد العلی،1390، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، سمت.

قربانی شیخ نشین، ارسلان و صبوری، ضیاءالدین،1394، نظام بین¬الملل موجود و نظام بین الملل .مطلوب، تهران، نشر: دانشگاه امام صادق(ع).

مورگنتا، هانس جی،1379، سیاست میان ملت ها، تهران، نشر امورخارجه. 

مطهری، مرتضی، 1367،تعلیم و تربیت دراسلام، تهران، صدرا.

__________ ، 1395،خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، انتشارات صدرا.

مصباح یزدی، محمد تقی، 1382،نظریه حقوقی اسلام، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

منتظری، حسینعلی،1374، تفسیر نهج البلاغه، قم، هاجر.

موحدی، محمدابراهیم و جمال عرف؛ 1392،«عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور»؛ فصلنامه مطالعات راهبردی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی1/1، صص53ـ86.

منوچهری، عباس، 1387،رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران، سمت.

معین، محمد(1375). فرهنگ فارسی (شش‌جلدی). تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

میراحمدی، منصور اکرم شیری؛ 1388«عدالت سیاسی در گفتمان اسلام فقاهتی سیاسی»؛ فصلنامه علوم سیاسی؛ قم: دانشگاه باقرالعلوم،4/48،صص63ـ89.

نیکدل،زینب، شرافکن،مهدی وزهراجلیلی،1400،ثرگذاری امنیت سیاسی و ثبات دولت‌ها بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی: اقتصادسنجی فضایی،فصلنامه اقتصادباثبات وتوسعه پایدار،ص 109.

نصرتی، علی اصغر،1395، نظام سیاسی در اسلام، قم، هاجر.

 

---

[1]    . گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران.  [e-mail]        

[2]   . دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آیت الله بروجردی ،بروجرد،ایران (نویسنده مسئول).     [e-mail]          

[3]   . گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران.

     [e-mail]        

 

---