بررسی خصوصیات رویشگاهی گونه Ephedra major Host. در مراتع شهرستان بجنورد

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

علی محمد اسعدی ¹ (استادیار گروه تولیدات گیاهی، مجتمع آموزش عالی شیروان، شیروان، ایران)
اصغر خوشنودیزدی ² (استادیار گروه تولیدات گیاهی، مجتمع آموزش عالی شیروان، شیروان، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/06/19 تاریخ پذیرش : 1398/04/28 تاریخ انتشار : 1399/04/01

کلید واژه: گیاه دارویی, مراتع, خصوصیات بوم شناسی, افدرا,

چکیده مقاله :

هدف از این تحقیق بررسی شرایط رویشگاهی گونه Ephedra major به عنوان گیاهی دارویی، علوفه ای و مؤثر در حفاظت آب و خاک در مراتع شهرستان بجنورد است. مشخصات اقلیمی، زمین‌شناسی، تیپ رویشگاه، گیاهان همراه، اندازه‌گیری متغیرهای رویشی، برآورد تولید و تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک برای گیاه در رویشگاه آن انجام گرفت. نتایج نشان داد که این گونه در منطقه مورد مطالعه با بارندگی متوسط سالانه 9/332 میلیمتر، دمای متوسط سالانه 82/9 درجه سانتی‌گراد و اقلیم نیمه خشک سرد تا اقلیم ارتفاعات رویش مناسبی دارد. این گونه در دامنه‌های شمالی و جنوبی در ارتفاع 1400 تا 2520 متری از سطح دریا در مناطق کوهستانی پراکنش یافته‌است. در منطقه مورد مطالعه خاک بسیار کم عمق و دارای بافت شنی لومی، 75/7 pH= ، 88/55EC= میکرو زیمنس بر سانتیمتر و آهکی می‌باشد. تیپ رویشگاه درمنه- علف بره است و بیش از 86 گونه گیاهی همراه این گونه دیده می‌شود. میانگین پوشش تاجی و تراکم افدرا در منطقه به ترتیب 19/2 درصد و 346 پایه در هکتار بود. تجزیه و تحلیل مولفه اصلی نشان داد که متغیرهای بارش، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، پتاسیم، کلسیم و شن همبستگی معنی داری با محور اول داشتند و 49.84٪ تغییرات را توضیح دادند. برای مولفه دوم، درصد مواد آلی و نیتروژن مهمترین صفات بود و تغییرات 27.94٪ را توضیح داد.

چکیده انگلیسی:

The aim of this research is to assess the ecological needs of Ephedra major as a medicinal and forage species and important for soil and water conservation in Rangelands of Bojnourd. In the site, the studies were done climatically characteristic, geology, stand type, co-dominant plant and vegetable variation, Estimating biomass, physical and chemical analyses of the soil. The results indicated that Ephedra major could be adapted for regions with semiarid- cold climate to altitude climate, annual rainfall average of 332.9 mm and annual temperature average of 9.82 c. Ephedra major have dispersed in north, south, east and west slope and altitude 1400- 2520 m of sea level in mountainous areas. The Soils physical and chemical analyses showed that the soil is very shallow with sandy-loom texture, Ph= 7.75, Ec= 55.88 µs/cm and lime. The stand type was Artemisia aucheri- Festuca ovina and the co-dominant plants were over 86 species. Average of canopy covers and density were 2.16 and 346 shrubs in hectare respectively. Principal component analysis (PCA) indicated that the variables of precipitation, saturation moisture percentage, pH, potassium, calcium and sand had significant correlations with the first axis and explained the 49.84% variation. For the second component, the percentage of organic matter and nitrogen were more important traits and explained the 27.94% variation.

منابع و مأخذ:

آذرنیوند، ح.، ح. جنیدی جعفری و م. جعفری، 1386. بررسی ویژگیهای رویشگاهی گونه  دم گاوی (Smirnovia iranica) و بررسی الگوی پراکنش آن در ماسه زارها – مطالعه موردی: بند ریگ کاشان. پژوهش و سازندگی، شماره 77(4): 68-62.

حشمتی، غ. 1382. بررسی آثار عوامل محیطی بر استقرار و گسترش گیاهان مرتعی با استفاده از آنالیز چند متغیره. مجله منابع طبیعی ایران، شماره 56: 320-309.

دهقانیان، س. و ع. سرافراز. 1377. بررسی عوامل تخریب مراتع شمالی خراسان از دیدگاه اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه. شماره 23(3): 158-143.

دهنوی، س.، س.ح. متینخواه و ف. نوربخش. 1392. بررسی نقش داغداغان “Celtis caucasica” به عنوان درخت تثبیت کننده نیتروژن بر خصوصیات خاک زیراشکوب در ذخیره گاه جنگلی اردسته دهاقان- اصفهان. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. شماره 21(4): 653-643.

 زرگری، ع. 1368. گیاهان دارویی. انتشارات دانشگاه تهران.

سالاردینی، ع. 1384. حاصلخیزی خاک. انتشارات دانشگاه تهران، 434 صفحه.

شارجبیان، ف.، ا. مصلح آرانی، ز. حسینی، ر. باقری و ه. زندی. 1396 . خصوصیات اکولوژیک گونه دارویی سنبل الطیب کوهی (Valeriana sisymbriifolia ) در استان یزد (مطالعه موردی منطقه بهاباد). مجله اکوفیزیولوژی گیاهی. شماره 30: 191-181.

شعبانی، ع. 1364. بررسی فیتوشیمیایی افدراهای استان سمنان وبررسی فیتوشیمیایی 175 گونه گیاهی ایران، پایان نامه دکترا، دانشکده داروسازی، دانشگاه تهران.

قربانیان، د. 1384. بررسی خصوصیات اکولوژیکی گونه   Salsola rigidaدر مراتع خشک استان سمنان. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. شماره 12(4): 497-482.

 مقدم، م. 1377. مرتع و مرتعداری. انتشارات دانشگاه تهران. 470 صفحه.

 منابع طبیعی شهرستان بجنورد، 1385. گزارش زمین‌شناسی و ژئومرفولو‍ژی حصار‌حسینی- گریوان، 173 صفحه.

 مهدوی اردکانی، س.ر.، م. جعفری،  ن. ضرغام،  مم.ع. زارع چاهوکی،  ن. باغستانی میبدی و ع. طویلی.  1389. بررسی تأثیر گونه های گز، تاغ و اشنان بر خاک در منطقه چاه افضل یزد. مجلة جنگل ایران. شماره 4(2): 365-357.

نیکو، ش.، ح. آذرنیوند، م. جعفری  و ح. جنیدی جعفری. 1386. مطالعه شرایط رویشگاهی گونه Ephedra intermedia درمنطقه دامغان. مجله مرتع. شماره 1(3): 249-237.  

Allison, F.E., E.M.  Roller, and  J.E. Adam. 1959. Soil fertility studies in lysimeters containing Lakeland sand. U.S. Dept.Agr. Tech. Bul. 1199p.

Asaadi, A.M. and A. Khoshnod Yazdi. 2016. The autecological characteristics of Thymus transcaspicus Klokov medicinal plant in North East Rangelands of Iran. J. Med. Plants Stud. 4(6): 85-90.

Bruce, R.C. and G.E. Rayment. 1982.  Analytical methods and interpretations used by the Agricultural chemistry Branch for Soil and Land Use Surveys. Queensland Department of primary Industries. Bulletin QB8 (2004), Indooroopilly, Queensland.

Hazelton, P., and B. Murphy. 2007. Interpreting Soil Test Results: What Do All the Numbers Mean? CSIRO Publishing, 160p.

Jafari, M., M.A. Zare Chahouki, A. Tavili, H. Azarnivand and  G.H.  Zahedi Amiri. 2004. Effective environmental factors in the distribution of vegetation types in Poshtkouh rangelands of Yazd Province (Iran). J. Arid Environ. 56 (4): 627-641.

Kacar, B. and V.  Katkat. 2010. Plant Nutrition. Nobel Publication, Ankara, 849p.

Mahdavi, M., M.H. Jouri, J. Mahmoudi, F. Rezazadeh, and S.S. Mahzooni-Kachapi. 2013. Investigating the altitude effect on the quantity and quality of the essential oil in Tanacetum polycephalum Sch.-Bip. polycephalum in the Baladeh region of Nour, Iran, Chin. J. Nat. Med. 11(5): 553–559.

Mahzenoozi-Kachpi, S.S., M. Mahdavi, M.H.  Jouri and L. Akbarzadeh.  2014. The effects of altitude on chemical compositions and function of essential oils in Stachys lavadulifolia Vahl. (Iran). Inter. J. Med. Aromat. Plants 4 (2): 107–116.

Vallejo, V.R., I.  Serrasolses, J. Cortina, J.P. Seva, A. Valdecantos and A. Vilagrosa. 1998. Restoration strategies and actions in Mediterranean degraded lands. Project report of EC Environment and Climate Programme (ENV4-CT97-0682 REDMED, Climate and Natural Hazards), Spain.