بررسی روابط علی معیارهای توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی
مجتبی طبری
1
(
دانشیار گروه مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر، ایران
)
سپیده مدانلو جویباری
2
(
دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر، ایران،
)
مسعود یوسف زاده
3
(
استادیار گروه مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر، ایران،
)
محمدرضا باقرزاده
4
(
استادیار گروه مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر، ایران
)
کلید واژه: بینالمللیسازی, توسعه آموزش عالی, استراتژی دانشگاه, تجاریسازی دانش, استعدادیابی پژوهشی,
چکیده مقاله :
هدف کلی تحقیق حاضر، بررسی روابط علی معیارهای توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی بود. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است که با رویکرد آمیخته (کیفی و کمی) با طرح اکتشافی انجام شد. جامعه آماری تحقیق را اعضای هیات علمی و خبرگان پنل آیندهپژوهی و کارکنان دانشگاههای آزاد اسلامی منطقه3 کشور در بخش کمی و کیفی به تعداد 20 نفر و 5878 نفر تشکیل دادند. در بخش کیفی از روش نمونهگیری هدفمند 15 نفر و در بخش کمی با روش نمونهگیری تصادفی طبقهای و براساس فرمول کوکران تعداد 361 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. مطابق با نتایج 2 معیار راهبردی و ساختاری به ترتیب با ضرایب 958/0 و 917/0 شناسایی شد. همچنین برای معیار راهبردی، 5 زیر معیار مدیریت دانش(923/0)، تجاریسازی دانش(904/0)، بینالمللیسازی(863/0)، استراتژی دانشگاه(822/0) و استعدادیابی پژوهشی (811/0) و برای معیار ساختاری، 5 زیرمعیار منابع مالی(825/0)، فرهنگ سازمانی آیندهگرا(810/0)، زیرساختهای دانشگاه(798/0)، ساختار سازمانی چابک(760/0) و استقلال دانشگاه(756/0) شناسایی گردید.
چکیده انگلیسی :
The general purpose of the present study was to investigate the causal relationships between the development criteria of Iran's higher education system and the futures research approach. In terms of purpose, this research is an application that was done with a mixed approach (qualitative and quantitative) with the exploratory design. The statistical population of the study consisted of faculty members and experts of the Future Research Panel and staff of Islamic Azad Universities in Region 3 of the country in the quantitative and qualitative sections of 20 people and 5878 people. In the qualitative part of the purposive sampling method, 15 people and in the quantitative part by stratified random sampling method and based on Cochran's formula, 361 people were selected as the sample. According to the results, two strategic and structural criteria were identified with coefficients of 0.958 and 0.917, respectively. Also for strategic criteria, 5 sub-criteria of knowledge management (0.923), knowledge commercialization (0.904), internationalization (0.863), university strategy (0.822) and research talent identification (0.811) and for the structural criterion, 5 sub-criteria of financial resources (0.825), futuristic organizational culture (0.810), university infrastructure (0.798), agile organizational structure (0.760) and university independence (0.756) was identified.
بررسی روابط علی معیارهای توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی
چکیده
هدف کلی تحقیق حاضر، بررسی روابط علی معیارهای توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی بود. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است که با رویکرد آمیخته (کیفی و کمی) با طرح اکتشافی انجام شد. جامعه آماری تحقیق را اعضای هیات علمی و خبرگان پنل آیندهپژوهی و کارکنان دانشگاههای آزاد اسلامی منطقه3 کشور در بخش کمی و کیفی به تعداد 20 نفر و 5878 نفر تشکیل دادند. در بخش کیفی از روش نمونهگیری هدفمند 15 نفر و در بخش کمی با روش نمونهگیری تصادفی طبقهای و براساس فرمول کوکران تعداد 361 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. مطابق با نتایج 2 معیار راهبردی و ساختاری به ترتیب با ضرایب 958/0 و 917/0 شناسایی شد. همچنین برای معیار راهبردی، 5 زیر معیار مدیریت دانش(923/0)، تجاریسازی دانش(904/0)، بینالمللیسازی(863/0)، استراتژی دانشگاه(822/0) و استعدادیابی پژوهشی (811/0) و برای معیار ساختاری، 5 زیرمعیار منابع مالی(825/0)، فرهنگ سازمانی آیندهگرا(810/0)، زیرساختهای دانشگاه(798/0)، ساختار سازمانی چابک(760/0) و استقلال دانشگاه(756/0) شناسایی گردید.
کلیدواژه‌ها: توسعه آموزش عالی، آیندهپژوهی، استراتژی دانشگاه، بینالمللیسازی، تجاریسازی دانش، استعدادیابی پژوهشی
مقدمه
در دهههاي اخير، نظام آموزش عالي به علل مواجهه با رشد فرايند فناوري، تغييرات وسيع اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي، و تأمين نيازهاي جامعه با موضوعات اساسي روبه رو شده است. از وظايف مهم مجموعه آموزش عالي، پرورش نيروي انساني كارآمد براي اشتغال در بخشهاي گوناگون و مورد نياز جامعه است و هدف اصلي و نهايي دانشگاهها توليد دانش، تأمين نيازهاي جامعه، تربيت متخصصان، و ارائه راهكار براي حل معضلات اجتماعي در همه زمينههاست. (گور1 و همکاران، 2017، 162)
از دو دهه گذشته تاکنون توسعه نظام آموزش عالی ایران در قالب برنامههای پنج ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی مورد توجه واقع شده است. پاسخگويی به تقاضا برای ورود به آموزش عالی، تاسیس رشتههای جدید، پذيرش دانشجو توسط دستگاههای اجرايی دارای واحد آموزش عالی، برگزاری دورههای شبانه، خاص، کمک به دانشگاه آزاد اسلامی و مؤسسههای آموزش عالی غیر انتفاعی، پیام نور، اعطای تسهیلات برای سرمايهگذاری بخش خصوصی در زمینه ايجاد و توسعه واحدهای آموزش عالی، تنوع بخشی به شیوههای ارايه آموزش عالی به منظور دسترسی به فرصتهای برابر آموزشی و ارتقای پوشش جمعیت دانشجو به30 درصد، تأمین اعتبار لازم برای حمايت از دانشجويان دانشگاههای غیر انتفاعی، ارايه تسهیلات بانکی يا غیره برای سرمايهگذاری بخش خصوصی در زمینه ايجاد و توسعه واحدهای آموزش عالی از جمله اقدامات در این حوزه می باشد (سجادی و متقی، 1397، 10). اما با وجود همه این اقدامات و رخدادها، به نظر میرسد مسائل و چالش‌های متعددی وجود دارد که کارایی و موفقیت نظام آموزش عالی ایران از جمله دانشگاههای آزاد را تحت تاثیر قرار میدهد. به طور کلی در وضعیت کنونی جهان که تغییرات در همه زمینهها به سرعت انجام میشود، آینده پژوهی و سازماندهی فعالیتهای علمی و پژوهشی برای پیشبینی آینده ضرورتی انکارناپذیر است؛ لذا اگر دانشگاهها از جمله دانشگاههای آزاد مبتنی بر آینده نگری نباشند، قادر نخواهد بود تا برون داد چندان مفیدی ارایه دهند؛ چرا که با عدم بهرهگیری از اصل آینده پژوهی بسیاری از فرصتهای خود را بدون ارایه دستاورد قابل عرضهای از دست میدهد و رشد و توسعه دانشگاه با مشکل مواجه میشود. از طرفی با توجه به رشد و گسترش کمی دانشگاهها در کشور، دانشگاه آزاد به منظور باقی ماندن در صحنه رقابت باید عواملی را که موجب توسعه نظام آموزش عالی میشود، شناسایی نمایند؛ لذا میتوانند با رویکرد آینده پژوهی به رشد و توسعه نظام آموزش عالی کمک نمایند. از طرفی کمبود منابع مالی، عدم همکاری کافی بین دانشگاه و صنعت، عدم ثبات مدیریت، عدم استفاده از توان تحقیقاتی استادان دانشگاه و کمبود اعتبارات پژوهشی از عواملی هستند که مانع توسعه دانشگاههای آزاد شدهاند.
در دانشگاههای کشور از جمله دانشگاههای آزاد نسبت استاد به دانشجو یک به 69 است که فاصله معناداری با استاندارد جهانی دارد و باید این فاصله کمتر شود، چراکه افزایش شاخص نسبت استاد به دانشجو به طور مستقیم بر کیفیت آموزشی دانشگاه تاثیر دارد. همچنین متاسفانه درآمد و هزینه دانشگاه آزاد تناسبی با یکدیگر ندارد. برخی مراکز این دانشگاه برای کاهش هزینهها، اعضای هیات علمی تمام وقت خود را کاهش میدهند و برای برخی دیگر احکام تمام وقت را به قراردادی تبدیل میکنند. لذا همه این مشکلات در توسعه دانشگاه نقش منفی دارند. از طرفی یکی دیگر از آسیبهای دانشگاه آزاد ناشی از اتکای این دانشگاه به شهریه است، در حالی که بایستی طرحهای دانش بنیان در این دانشگاهها افزایش پیدا کند. همچنین زمانی که صنایع به نیروی انسانی نیاز دارند، افرادی که مدرک کارشناسی و یا ارشد دارند را نمیپذیرند، زیرا در صنعت به 100 کارگر و دو مهندس نیاز داریم. یا اینکه فارغالتحصیلان دانشگاهها نمیتوانند نیازهای بازار کار را برآورده کنند چرا که اکثر آنان از مهارت و تخصص کافی برخوردار نیستند و بین برنامههاي دانشگاه و نیازهاي بازار کار ارتباط منطقی وجود ندارد. این موارد نشان دهنده آن است که دانشگاهها از جمله دانشگاه آزاد نمیتوانند به سوی توسعه و پیشرفت حرکت کنند. از طرفی به دلیل نبود مدل مناسب در زمینه توسعه دانشگاه آزاد با رویکرد آینده پژوهی، تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سوال میباشد: مدل توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان چگونه است؟
فردوسی و مولوی طالقانی(1398)، در پژوهشی با عنوان «شناسایی عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان» نشان دادند که؛ مهمترین عوامل موثر در توسعه کارآفرینی دانشگاه، عوامل توانمندسازی نیروهای کاری، مشتریان و ذی‌نفعان و جذب سرمایه‌های درونی و خارجی برای راه اندازی کسب و کار میباشد؛ گودرزی، حسینی و طبائیان (1397)، در پژوهشی با عنوان «چارچوبی برای توسعه کارآفرینی دانشگاهی در رشتههای علوم انسانی در ایران» نشان دادند که؛ برای توسعه دانشگاه کارآفرین در حوزه علوم انسانی، 7 بعد شامل فرهنگ کارآفرینی، نقش دولت، ساختار دانشگاهها، شیوه آموزشی دانشگاه، تحقیق و تجاریسازی، ارتباطات بیرونی و زیرساخت مالی شناسایی شد؛ پای خسته، علم بیگی و بطحایی (1396)، در پژوهشی با عنوان «بررسی شایستگیهای مورد نیاز توسعه كارآفرینی پایدار در آموزش عالی كشاورزی» نشان دادند که؛ در شكلگیری شایستگیهای توسعه پایدار كارآفرینانه، هفت بعد كلیدی نقش آفرینی میكنند. این ابعاد شامل، شایستگی تفكر سیستمی، شایستگی نگاه تلفیقی متنوع سازی و تفكر بین رشتهای، شایستگی تفكر بصیرت گرا، شایستگی هنجاری، شایستگی اقدام، شایستگی بین فردی و شایستگی مدیریت استراتژیك میباشد؛ الماسا2 و همکاران (2020)، در پژوهشی با عنوان «ایجاد مهارتهای توسعه پایدار در آموزش عالی: دانشگاههای مصر» نشان دادند که؛ مؤسسات آموزش عالی نقش مهمی در دستیابی به برنامه بینالمللی توسعه پایدار دارند. همچنین بین سطح مهارتهای توسعه پایدار بین دانشجویان در رشتهها و دانشکدههای مختلف تفاوت معنیداری وجود دارد؛ ماریانی و هورسلی3 (2020)، در پژوهشی با عنوان «تحقیقات شبیهسازی شده: تحلیل بیشتر مطالعات شبیهسازی منتشر شده و پیامدهای آینده» نشان دادند که؛ نقاط قوت و ضعف دو سال گزارش تحقیقی مبتنی بر شبیهسازی منتشر شد. اگرچه تحقیقات شبیهسازی برای ارزیابی خود تحقیقات در نظر گرفته نشده بود، اما این مبحث را میتوان به عنوان چارچوبی برای تهیه یک تحقیق جامع، برای رتبهبندی پیشنهادهای اعطای امتیاز و همچنین به دانشجویان یاد داد که چگونه گزارش‌های تحقیقاتی مکتوب را نقد کنند؛ هسیه و کلی4 (2019)، در پژوهشی با عنوان «بررسی شاخصهای کلیدی توسعه دانشگاه کارآفرینی در تایوان» نشان دادند که؛ سیاست، مالی، فرهنگ، پشتیبانی، سرمایه انسانی و بازار از شاخصهای کلیدی توسعه دانشگاه کارآفرین میباشد. همچنین بازار مهمترین شاخص کلیدی دانشگاه کارآفرین است؛ تاراسیف5 و همکاران (2018)، در پژوهشی با عنوان «ارزیابی یکپارچه اثربخشی سرمایهگذاری در توسعه دانشگاهها» نشان دادند که؛ به دلیل دستیابی به شاخصهای رتبهبندی، ساختار دانشگاهها تغییر میکند و اثربخشی فعالیت علمی و نوآوری افزایش مییابد، که منجر به افزایش حجم درآمد حاصل از این نوع فعالیت میشود.
در خصوص اهميت توسعه نظام آموزش عالی ميتوان گفت كه آموزش عالی از محورهاي اصلي رشد و توسعه است و از نظر برنامه ريزي توسعه اقتصادي و توسعة پايدار داراي اهميت است، زيرا موجب ايجاد اشتغال ميشود؛ باعث افزايش سود و سرمايه سرمايهگذاران ميشود؛ موجب گذر از ركود اقتصادي، جبران عقب ماندگيهاي اقتصادي و آسان شدن روند رشد و توسعه كشور ميشود؛ باعث تأمين رفاه اجتماعي ميشود؛ باعث تقويت و تكامل صنايع داخلي ميشود به اين ترتيب زمينة رقابت صنايع داخلي و خارجي فراهم ميآيد و در نهايت به افزايش صادرات و دريافت ارز براي كشور ميانجامد و همچنین توسعه نظام آموزش عالی موجب به وجود آمدن خدمات، روشها، خط مشيها، افكار و راهكارهاي نو براي حل مشكلات جامعه ميشود (حسینیخواه، 1397). بنابراین تحقق اهداف برنامههای توسعه کشور در حوزه آموزش عالی نیازمند طراحی الگویی متناسب با شرایط کشور و مبتنی بر عوامل و مولفههای اصلی اثرگذار بر توسعه آموزش عالی کشور میباشد، تا قادر باشد ضمن بررسی جایگاه فعلی آموزش عالی کشور، زمینه و بستر لازم جهت دستیابی به شاخصهای مورد نظر در اسناد بالادستی و چشم انداز 20 ساله در حوزه آموزش عالی را محقق سازد.
از طرفی در دهههای اخیر، آموزش عالی به عنوان یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده جوامع پیشرفته و حتی کشورهای در حال توسعه نقش بسیار مهم و حیاتی در رشد و توسعه علوم، فناوری اطلاعات و ارتباطات ایفا نموده است. نظام آموزش عالی در ایران با توجه به وضعیت خاص محیطی خود رسالتها سنگینی را در ساخت ایران برای آینده به عهده خواهد داشت. بنابراین توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی ضروری است (نیازآذری، 1391، 56). آیندهپژوهی، اصول و روشهاي مطالعه و سپس تصمیمگیري، طرحریزي و اقدام در خصوص علوم و فناوري مرتبط با آینده است. آینده پژوهی، تفکرات فلسفی و روشهاي علمی و مدلهاي مختلف بررسی و مطالعه آینده را مطرح و با استفاده از آنها آیندههاي بدیل و احتمالی را ترسیم مینماید و لذا، آیندهپژوهی، ابزاري براي مهندسی هوشمندانه آینده است (سلامی و همکاران، 1391، 74). مهمترین چالش اصلی نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران در حوزه آیندهپژوهی، ناآگاهی و ضعف بینش نخبگان جامعه نسبت به این موضوع است (محمودزاده و محبوبفر، 1391، 2). این مسئله، ضرورت توجه به بحث آموزش نیروی انسانی کارآمد و متخصص در این حوزه را، در کشور ایران مشخص مینماید. بر این اساس، ضروری است تا هر چه سریعتر، طرحی جامع برای توسعه رشته آیندهپژوهی و ایجاد دورههای مختلف آیندهپژوهی، با همکاری وزارت علوم، پژوهشگاههای فعال و مؤسسات آینده پژوهی کشور تهیه گردد.
بنابراین تحقیق حاضر به دنبال مدل توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان هست. تا براساس یافتههای حاصل از این تحقیق بتواند راهکارهای علمی و عملی سازندهای را در جهت توسعه نظام آموزش عالی به مدیران و مسئولان دانشگاههای آزاد ارائه کند. فواید آنی تحقیق حاضر، شناسایی ابعاد توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد اسلامی، ایجاد آگاهی نسبی از مفهوم توسعه نظام آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی، ارائه مدل توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی میباشد. چرا که از اطلاعات بدست آمده میتوان در جهت ایجاد تغییرات اساسی در بخشهایی از آموزش عالی که احتیاج به تغییر دارند و همچنین راههای رسیدن به توسعه علمی و پژوهشی استفاده کرد. همچنین کمک به مسئولین و مدیران دانشگاههای آزاد استان مازندران، گیلان و گلستان برای تدوین استراتژیهای بلندمدت جهت توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده از پیامدهای کاربردی این تحقیق است. همچنین جنبه نوآوری این تحقیق در این میباشد که برای اولین بار با رویکرد آینده پژوهی و تعاملی در کشور انجام شده است.
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی است که با رویکرد آمیخته (کیفی و کمی) با طرح اکتشافی انجام شد. در بخش کمی از روش توصیفی از نوع پیمایشی استفاده شد. جامعه‌آماری مطالعه حاضر از دو گروه تشکیل شد: 1- بخش کیفی: اعضای هیات علمی دانشگاههای آزاد اسلامی استان مازندران، گلستان و گیلان و خبرگان پنل آیندهپژوهی در سطح کشور به تعداد 20 نفر؛ 2- بخش کمی: اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاههای آزاد اسلامی استان مازندران، گلستان و گیلان به تعداد 5878 نفر. در بخش کیفی بااستفاده از روش نمونهگیری هدفمند و با در نظر گرفتن قانون اشباع تعداد 15 نفر و در بخش کمی، بر اساس فرمول کوکران تعداد 361 نفر (168 هیات علمی و 193 کارکنان) با روش تصادفی طبقهای براساس پست سازمانی به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
جهت جمعآوری دادهها، در بخش کیفی از دو ابزار فیش و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. پس از شناسایی شاخصها که به شرح (جدول 2) میباشد، از طریق مصاحبه با متخصصان، پرسشنامه اولیه تهیه اصلاحات لازم در آن به عمل آمد. از طریق این پرسشنامه شاخصها مورد بررسی، اصلاح و تایید نهایی قرار گرفتند. نتیجه بخش کیفی، تولید پرسشنامه خبرگان با 102 سوال است. روایی صوری و محتوایی ابزارها به تایید متخصصان رسید و روایی همگرا آن نیز با استفاده از ضرایب میانگین واریانس استخراجی (AVE) محاسبه شد که مقادیر AVE برای کلیه مؤلفهها بزرگتر از 5/0 هستند، بنابراین پرسشنامه از روایی همگرا برخوردار است. همچنین جهت سنجش پایایی از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد که برای تمام ابعاد، مقادیر بالای 7/0 محاسبه شد که مورد تایید است (جدول 1).
جدول 1- روایی و پایایی ابزارهای گردآوری دادهها
ردیف | متغیرها | کد متغیر | AVE | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی |
1 | ساختارسازمانی چابک | AA | 901/0 | 986/0 | 988/0 |
2 | زیرساختهای دانشگاه | AB | 922/0 | 993/0 | 994/0 |
3 | فرهنگ سازمانی آیندهگرا | AC | 892/0 | 983/0 | 985/0 |
4 | استقلال دانشگاه | AD | 862/0 | 982/0 | 984/0 |
5 | استراتژی دانشگاه | BA | 951/0 | 996/0 | 996/0 |
6 | بینالمللیسازی | BB | 968/0 | 996/0 | 997/0 |
7 | تجاریسازی دانش | BC | 855/0 | 981/0 | 983/0 |
8 | مدیریت دانش | BD | 862/0 | 985/0 | 987/0 |
9 | استعدادیابی پژوهشی | BE | 806/0 | 960/0 | 967/0 |
جهت تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزارهای SPSS21 و PLS استفاده شده است.
یافتههای پژوهش
جهت جمعآوری دادهها، در بخش کیفی از دو ابزار فیش و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد.
جدول 2- شاخصهای شناسایی شده در بخش کیفی
مصاحبه شونده | متغیر | شاخصهای مستخرجه از طریق مصاحبه |
مصاحبه شونده اول | ساختاری | افزایش اعتبارات علمی و پژوهشی دانشگاه، مسئولیت پذیری دانشگاه نسبت به پژوهش، شفافیت در واگذاري اختیارات دانشگاه، گسترش فناوری آموزشهای مجازی، دسترسی آسان به پایگاههاي اطلاعاتی، تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت، طراحی ساختار مشارکتی، وجود زیرساختهای لازم جهت آموزش مبتنی بر وب |
راهبردی | همسویی سیاستهای دانشگاه در رابطه با مراکز رشد دانشگاهی، استفاده از پيشرفتهاي تحقيق و توسعه در حوزههاي پژوهشي برای برنامهریزی در آينده | |
مصاحبه شونده دوم | ساختاری | ساختار سازمانی چابک، امكانات سخت افزاري و نرم افزاری مناسب در عرصه فناوريهای نوین، روشن و شفاف بودن اهداف علمی و پژوهشی دانشگاه، حفظ موقعیت و صیانت اعضای هیأت علمی، استقلال دانشگاهی |
راهبردی | بین المللی سازی دانشگاه، وجود تعهد استراتژيك در بيانيه چشمانداز دانشگاه، برآورده سازی نیازها و خواستههای مبتنی بر جامعه دانش، توانايي تمركز استراتژيك بر مسائل و فرصتهاي جامعه، تاکید سند راهبردی دانشگاه بر توسعه آینده پژوهی | |
مصاحبه شونده سوم | ساختاری | آزادی در جذب و استخدام اساتید، آزادی در بازنگري و تدوين برنامههاي آموزشي، گسترش فناوریهای نوین آموزشی، مدیریت اعتبارات پژوهشی براساس اولویتهای تحقیقاتی دانشگاه، کاهش سلسله مراتب و سطوح سازمانی، وجود زیرساختهای لازم جهت آموزش مبتنی بر وب، توجه به کار گروهی و تیمی برای انجام پژوهش، نهادینه سازی فرهنگ سازمانی پژوهش محور، مسئولیت پذیری دانشگاه نسبت به تحقیق |
راهبردی | تولید علم متناسب با نیاز جامعه، ارتباط با مراکز علمی منطقهای، تبادل منابع انسانی با محیط فراملی، تامین منابع مالی مورد نیاز برای عرضه دانش، ذخیره سازی دانش منابع انسانی در پايگاههاي دانش، استفاده از دانش موجود برای نیازهای مهم رقابتی دانشگاه | |
مصاحبه شونده چهارم | ساختاری | واضح بودن اهداف دانشگاه، توانمندسازی اساتید در جهت توسعه آینده پژوهی |
راهبردی | شناسایی کارکنان باتجربه و خلاق برای استفاده از دانش آنها، فراهم کردن زيرساختهاي تكنولوژيكي براي ذخيره دانش، حضور فعال مراکز تحقیقات در نمایشگاههای صنعتی و تجاری، استقرار مراكز رشد، تامین منابع مالی مورد نیاز برای عرضه دانش، ثبت اختراع | |
مصاحبه شونده پنجم | ساختاری | اختصاص اعتبارات کافی برای جذب اساتید کارآفرین، تأمین امکانات آموزشی و پژوهشی در جهت توسعه آینده پژوهی، شکلگیری هستههای کارآفرینی در دانشگاهها، توسعه روابط علمی دانشگاه در سطح ملی و بینالمللی، کیفیت امکانات و فضاهای تحقیقاتی دانشگاه در جهت توسعه آینده پژوهی، شناسائي کارکنان متخصص و خلاق |
راهبردی | رصد مستمر نيازهاي بازار از سوی دانشگاه، سازگاری فناوری موجود با دانش جدید، توانمندی در بهکارگیری فناوریهای نوین، طراحی سناریوهایی جهت افزایش انگیزهی پژوهشی | |
مصاحبه شونده ششم | راهبردی | تاکید سند راهبردی و چشمانداز دانشگاه بر توسعه آینده پژوهی، انجام پژوهش در جهت حل مشکلات جامعه، تولید علم متناسب با نیاز کشور، تامین منابع مالی مورد نیاز برای عرضه دانش |
مصاحبه شونده هفتم | ساختاری | استقلال آکادمیک، آزادی در ارائه مواد درسی، وجود زیرساختهای لازم جهت آموزش مجازی، افزایش حمایت مالی از فرصتهای مطالعاتی اساتید، تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت، تقویت ارتباط دانشگاه با بازار، کاهش سلسله مراتب و سطوح سازمانی |
راهبردی | نوآوريها و ابتكارات بينالمللي در دانشگاه، همکاريهاي مشترك پژوهشی و آموزشی در سطح ملی و بین المللی، ارتقاء آموزش بر مبنای پژوهش محوری، برخورداری از رهبری تحول گرا همراه با رویکرد آینده نگر، تولید علم متناسب با نیاز کشور و حرکت در مسیر جامعه جهانی علم، همسویی سیاستهای دانشگاه در رابطه با انکوباتورهای دانشگاهی، انجام پژوهش در جهت حل مشکلات، برآورده سازی استانداردهای رنکینگهای جهانی در دانشگاهها | |
مصاحبه شونده هشتم | ساختاری | وجود بانکهای اطلاعاتی به روز در زمینه آینده پژوهی، کارآفرینی به عنوان ماموریت جدید دانشگاه، روشن و شفاف بودن اهداف علمی و پژوهشی دانشگاه، آزادی در ایجاد فضای علمی و پژوهشی متناسب دانشجویان، آزادی در ایجاد رشتههای کارآفرین |
راهبردی | تقویت توانمندیهای نرم مانند مدیریت پروژههای تحقیقاتی، نوآوريها و ابتكارات بينالمللي در دانشگاه | |
مصاحبه شونده نهم | ساختاری | ارتقاء مستمر زیر ساختهای کارگاهی و ازمایشگاهی، افزایش اعتبارات دانشگاه جهت تهيه و تجهيز امكانات سخت افزاري و نرمافزاری، ساختار سازمانی، توسعه زیرساختهاي ارتباطی دانشگاه، توجه به کار تیمی |
راهبردی | حمايت از تأسيس شركتهاي دانش بنيان دانشگاهی، برقراری روابط استراتژیک و گسترده دانشگاه با صنعت، برگزاری کنفرانسهای بین المللی جهت ایجاد ثروت | |
مصاحبه شونده دهم | ساختاری | تأمین منابع انسانی با صلاحیت و شایسته، گسترش هستههای فنآور در دانشگاه، افزایش اعتبارات علمی دانشگاه، شناسائي مدیران آينده نگر در دانشگاه، آزادی دانشگاه ها در توزیع مسئولیتها براساس توانمندی، نهادینه سازی فرهنگ سازمانی یادگیرنده محور، گسترش هستههای فنآور در دانشگاه |
راهبردی | پروژههای تحقیقاتی مشترک بین دانشگاه و موسسات پژوهشی، شناسایی و پالایش ایدههای نو در دانشگاه قبل از انتشار، توجه ویژه دانشگاه به محققان، فراهم کردن زيرساختهاي تكنولوژيكي براي ذخيره و توزيع دانش، برقراری روابط استراتژیک و گسترده دانشگاه با صنعت، عرضه اختراعات و نوآوريهاي فكري حاصل از پژوهش در بازار | |
مصاحبه شونده یازدهم | ساختاری | آزادی عمل در تصمیمگیری های مالی، آزادی در تجاری سازی تولیدات پژوهشی، آزادی در تعیین اولويتهای پژوهشی، توجه ویژه به فرصتهاي مطالعاتی دانشگاه، تقویت ارتباط دانشگاه با بازار |
راهبردی | استفاده از دانش موجود برای نیازهای مهم رقابتی دانشگاه، توانمندی در بهکارگیری فناوریهای جدید، بهکارگیري دانش و ایدههاي اساتید در دانشگاه از طریق سامانههای پیشنهادها، ایجاد فن بازارهای تجاری در نمایشگاههای دانشگاهی، گسنرش فضای آموزشی و پژوهشی دانشگاه، استقرار شرکتهای دانش بنیان دانشگاهي، ذخیره سازی دانش منابع انسانی در پايگاههاي دانش | |
مصاحبه شونده دوازدهم | ساختاری | روشن بودن چشماندازو ماموریت علمی دانشگاه، توانمندسازی کارکنان در جهت توسعه آینده پژوهی، وجود بانکهای اطلاعاتی جامع و به روز در زمینه آینده پژوهی، شفافیت در واگذاري اختیارات دانشگاه |
راهبردی | تبادل استاد و دانشجو در سطح منطقهای، ملی و بینالمللی، تعریف رسالتهای بینالمللی دانشگاه به طور عملیاتی، سازگاری فناوری موجود با دانش جدید، برگزاری جلسات بحث و تبادل نظر برای تسهیم دانش و تبادل تجارب، شناسایی راههای موثر جهت جذب پژوهشگر، ایجاد تعامل با دانشگاههای معتبر داخلی و خارجی جهت جذب پژوهشگر | |
مصاحبه شونده سیزدهم | ساختاری | توجه به کار گروهی برای انجام پژوهش، افزایش اعتبارات دانشگاه، توسعه زیرساختهاي ارتباطی، شفاف بودن اهداف علمی دانشگاه، توسعه روابط علمی و پژوهشی دانشگاه در سطح منطقه، نهادینه سازی فرهنگ سازمانی یادگیرنده محور، گسترش فناوری های نوین مجازی بین دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، دسترسی آسان به پایگاههاي اطلاعاتی |
راهبردی | جهت دادن تحقيقات دانشگاهی در راستاي رفع نيازهاي بازار، عرضه اختراعات و نوآوريهاي فكري حاصل از پژوهش در بازار، ثبت اختراع و مالکیت فکری در مجامع جهانی | |
مصاحبه شونده چهاردهم | ساختاری | شناسائي منابع انسانی متخصص و خلاق، مسئولیت پذیری دانشگاه نسبت به تحقیق، هوشیاری نسبت به تغییرات محیط جهت تقویت قدرت آینده نگری، به روز رسانی مستمر زیر ساختهای کارگاهی، تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت، کارآفرینی به عنوان ماموریت جدید دانشگاه، تناسب ساختار دانشگاه با شرایط محیطی |
راهبردی | تعهد استراتژیک در بین المللیسازی دانشگاهها، تقویت توانمندیهای نرم مانند مدیریت پروژههای تحقیقاتی | |
مصاحبه شونده پانزدهم | ساختاری | گسترش هستههای فنآور، نهادینه سازی فرهنگ سازمانی پژوهش محور، نهادینه سازی فرهنگ مشارکت علمی اساتید با یکدیگر، آزادی در ایجاد رشتههای کارآفرین |
راهبردی | گسنرش فضای آموزشی و پژوهشی دانشگاه، تامین منابع مالی مورد نیاز برای عرضه دانش، عرضه دانش جدید به بازار خدمات، تبادل منابع انسانی با محیط فراملی، برقراری ارتباط بین دانشگاهها و همکاریهای دانشگاهی، همسویی سیاستهای دانشگاه در رابطه با انکوباتورهای دانشگاهی |
برای تشخیص کفایت و شرایط لازم دادهها برای اجرای تحلیل عاملی، از آزمونهای تناسب کایزر-مایر-الکین6 و بارتلت7 استفاده شد که نتایج در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3- نتایج آزمون KMO و Bartlett
متغیر | آماره KMO و Bartlett | نتیجه آزمون |
ساختاری | 931/0= KMO 000/0=sig | تأیید کفایت و همبستگی دادهها |
راهبردی | 933/0= KMO 000/0=sig | تأیید کفایت و همبستگی دادهها |
مطابق نتایج حاصل از جدول 4؛ چون مقدار آماره KMO برای هر دو بعد بیشتر از 7/0 محاسبه شد، همچنین نتیجه آزمون Bartlett نشان داده که سطح معناداری کوچکتر از 05/0 محاسبه شده است (05/0>Sig)، لذا دادهها همبسته میباشند و کفایت و همبستگی لازم جهت اجرای تحلیل عاملی اکتشافی را دارند.
جدول 4- نتایج تحلیل عاملی اکتشافی جهت تعیین تعداد عاملهای تاثیرگذار در بعد ساختاری
عامل | مقدار ویژه اولیه | مجموع مجذور بارهای استخراجی (قبل از چرخش) | مجموع مجذور بارهای چرخش یافته (بعد از چرخش) | ||||||
مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | |
1 | 346/24 | 865/60 | 865/60 | 346/24 | 865/60 | 865/60 | 483/11 | 707/28 | 707/28 |
2 | 254/5 | 136/13 | 001/74 | 254/5 | 136/13 | 001/74 | 090/9 | 726/22 | 433/51 |
3 | 578/3 | 946/8 | 947/82 | 578/3 | 946/8 | 947/82 | 528/8 | 320/21 | 753/72 |
4 | 824/2 | 061/7 | 008/90 | 824/2 | 061/7 | 008/90 | 902/6 | 255/17 | 008/90 |
جدول 4 نشان میدهد؛ با توجه به مقادیر ویژه انتظار داریم 4 عامل استخراج شود؛ چون آنها دارای مقادیر ویژه بزرگتر از یک هستند. درصد واریانس تبیین شده در ستون آخر نشان میدهد که اگر 4 عامل استخراج شود، 008/90 % از تغییرات سؤالات توسط عوامل استخراج شده قابل تبیین هستند. در ادامه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، مولفهها و میزان بارعاملی هر یک از مولفهها انجام شد که نتایج نشان داد؛ سؤالهای 1، 2، 33، 34، 35 و 36 با توجه به پایین بودن بارعاملی از مجموعه سؤالات حذف شدند. سپس سوالات باقیمانده مورد آزمون قرار گرفتند که نتایج نشان داد، بعد ساختاری دارای چهار مؤلفه ساختارسازمانی چابک، زیرساختهای دانشگاه، فرهنگ سازمانی آیندهگرا و استقلال دانشگاه است که بیشترین بارعاملی 909/0 مربوط به سؤال 8 و کمترین بارعاملی 800/0 مربوط به سؤال 28 میباشد. بارعاملی اول مربوط به مؤلفه (زیرساختهای دانشگاه) است که شامل سؤالهای 10 تا 22 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 882/0 به سؤال 17 و کمترین بارعاملی 839/0 به سؤال 15 مربوط میشود. بارعاملی دوم مربوط به مؤلفه (استقلال دانشگاه) است که شامل سؤالهای 31 تا 40 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 877/0 به سؤال 36 و کمترین بارعاملی 822/0 به سؤال 40 مربوط میشود. بارعاملی سوم مربوط به مؤلفه (ساختارسازمانی چابک) است که شامل سؤالهای 1 تا 9 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 909/0 به سؤال 8 و کمترین بارعاملی 822/0 به سؤال 2 مربوط میشود. بارعاملی چهارم مربوط به مؤلفه (فرهنگ سازمانی آیندهگرا) است که شامل سؤالهای 23 تا 30 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 849/0 به سؤال 27 و کمترین بارعاملی 800/0 به سؤال 28 مربوط میشود.
جدول 5- نتایج آزمون تحلیل عاملی اکتشافی بعد راهبردی و تعیین تعداد عاملهای تاثیرگذار در این بعد
عامل | مقدار ویژه اولیه | مجموع مجذور بارهای استخراجی (قبل از چرخش) | مجموع مجذور بارهای چرخش یافته (بعد از چرخش) | |||||||||
مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | مقدار کل | درصد واریانس | درصد تراکمی | ||||
1 | 527/35 | 032/67 | 032/67 | 527/35 | 032/67 | 032/67 | 299/14 | 980/26 | 980/26 | |||
2 | 564/5 | 498/10 | 530/77 | 564/5 | 498/10 | 530/77 | 493/10 | 799/19 | 779/46 | |||
3 | 984/2 | 630/5 | 160/83 | 984/2 | 630/5 | 160/83 | 353/8 | 760/15 | 539/62 | |||
4 | 166/2 | 087/4 | 247/87 | 166/2 | 087/4 | 247/87 | 299/8 | 659/15 | 198/78 | |||
5 | 496/1 | 823/2 | 069/90 | 496/1 | 823/2 | 069/90 | 292/6 | 871/11 | 069/90 | |||
جدول 5 نشان میدهد، با توجه به مقادیر ویژه انتظار داریم 5 عامل استخراج شود؛ چون آنها دارای مقادیر ویژه بزرگتر از یک هستند. درصد واریانس تبیین شده در ستون آخر نشان میدهد که اگر 5 عامل استخراج شود، 069/90 % از تغییرات سؤالات توسط عوامل استخراج شده قابل تبیین هستند. در ادامه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، مولفهها و میزان بارعاملی هر یک از مولفهها انجام شد که نتایج نشان داد؛ سؤالهای 25، 29 و 30 با توجه به پایین بودن بارعاملی از مجموعه سؤالات حذف شدند. سپس سوالات باقیمانده مورد آزمون قرار گرفتند که نتایج نشان داد، بعد راهبردی دارای 5 بعد «استراتژی دانشگاه، بینالمللیسازی، تجاریسازی دانش، مدیریت دانش و استعدادیابی پژوهشی» است که بیشترین بارعاملی 908/0 مربوط به سؤال 6 و کمترین بارعاملی 621/0 مربوط به سؤال 40 میباشد. بارعاملی اول مربوط به مؤلفه (استراتژی دانشگاه) است که شامل سؤالهای 1 تا 14 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 908/0 به سؤال 6 و کمترین بارعاملی 868/0 به سؤال 8 مربوط میشود. بارعاملی دوم مربوط به مؤلفه (بینالمللیسازی) است که شامل سؤالهای 15 تا 24 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 853/0 به سؤال 17 و کمترین بارعاملی 824/0 به سؤال 15 مربوط میشود. بارعاملی سوم مربوط به مؤلفه (مدیریت دانش) است که شامل سؤالهای 35 تا 46 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 741/0 به سؤال 45 و کمترین بارعاملی 621/0 به سؤال 40 مربوط میشود. بارعاملی چهارم مربوط به مؤلفه (تجاریسازی دانش) است که شامل سؤالهای 25 تا 34 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 819/0 به سؤال 31 و کمترین بارعاملی 659/0 به سؤال 29 مربوط میشود. بارعاملی پنجم مربوط به مؤلفه (استعدادیابی پژوهشی) است که شامل سؤالهای 47 تا 53 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بارعاملی 758/0 به سؤال 49 و کمترین بارعاملی 714/0 به سؤال 52 مربوط میشود.
در ادامه برای تایید ابعاد توسعه نظام آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی از تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد.
جدول 6- نتایج حاصل از یافتههای تحلیل عاملی تاییدی
متغیر | بعد | ضریب استاندارد | t-value | R2 | مؤلفه | ضریب استاندارد | t-value | R2 |
توسعه آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی | ساختاری | 905/0 | 703/73 | 819/0 | ساختارسازمانی چابک | 753/0 | 905/31 | 567/0 |
زیرساختهای دانشگاه | 903/0 | 106/94 | 816/0 | |||||
فرهنگ سازمانی آیندهگرا | 824/0 | 258/45 | 678/0 | |||||
استقلال دانشگاه | 771/0 | 734/30 | 595/0 | |||||
راهبردی | 959/0 | 166/227 | 919/0 | استراتژی دانشگاه | 829/0 | 064/45 | 687/0 | |
بینالمللیسازی | 861/0 | 889/60 | 741/0 | |||||
تجاریسازی دانش | 883/0 | 198/73 | 779/0 | |||||
مدیریت دانش | 925/0 | 069/107 | 855/0 | |||||
استعدادیابی پژوهشی | 810/0 | 608/43 | 655/0 |
نتایج جدول 6 نشان میدهند که؛ در سطح اطمینان %99 مقادیر t-value برای هر دو بعد توسعه آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. بالاترین ضریب استاندارد (959/0) مربوط به بعد راهبردی و پایینترین ضریب استاندارد (905/0) مربوط به بعد ساختاری است. همچنین، با توجه به مقادیر R2 هر دو بعد ساختاری و راهبردی بالاتر از قوی میباشند. لذا بین متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی با ابعادش رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. مقادیر t-value برای مؤلفههای بعد ساختاری، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. بالاترین ضریب استاندارد (903/0) مربوط به مولفه زیرساختهای دانشگاه و پایینترین ضریب استاندارد (753/0) مربوط به مؤلفه ساختار سازمانی چابک است. همچنین مقادیر t-value برای مؤلفههای بعد راهبردی، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. بالاترین ضریب استاندارد (925/0) مربوط به مولفه مدیریت دانش و پایینترین ضریب استاندارد (810/0) مربوط به مؤلفه استعدادیابی پژوهی است. لذا بین بین بعد ساختاری و راهبردی با مؤلفههایشان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
براساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی، متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی دارای دو بعد ساختاری و راهبردی است. همچنین بعد ساختاری دارای چهار مؤلفهی «ساختارسازمانی چابک، زیرساختهای دانشگاه، فرهنگ سازمانی آیندهگرا و استقلال دانشگاه» و بعد راهبردی دارای پنج مؤلفهی «استراتژی دانشگاه، بینالمللیسازی، تجاریسازی دانش، مدیریت دانش و استعدادیابی پژوهشی» میباشد.
نمودار 1- مدل ساختاری در حالت تخمین استاندارد ضرایب مسیر
جدول 7- نتايج حاصل از یافتههای تحلیل مسیر
متغیر | بعد | ضریب استاندارد | t-value | R2 | مؤلفه | ضریب استاندارد | t-value | R2 |
توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی | ساختاری | 917/0 | 737/80 | 841/0 | ساختارسازمانی چابک | 760/0 | 215/29 | 577/0 |
زیرساختهای دانشگاه | 798/0 | 421/28 | 637/0 | |||||
فرهنگ سازمانی آینده گرا | 810/0 | 340/41 | 656/0 | |||||
استقلال دانشگاه | 756/0 | 969/24 | 572/0 | |||||
منابع مالی | 825/0 | 956/37 | 681/0 | |||||
راهبردی | 958/0 | 851/237 | 918/0 | استراتژی دانشگاه | 822/0 | 809/40 | 676/0 | |
بینالمللی سازی | 863/0 | 392/60 | 745/0 | |||||
تجاری سازی دانش | 904/0 | 245/89 | 817/0 | |||||
مدیریت دانش | 923/0 | 197/107 | 851/0 | |||||
استعدادیابی پژوهشی | 811/0 | 046/44 | 658/0 |
نتایج جدول 7 نشان میدهند که؛ در سطح اطمینان %99 مقادیر t-value برای هر دو بعد توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. همچنین، با توجه به مقادیر R2 هر دو بعد ساختاری و راهبردی بالاتر از قوی میباشند و براساس ضرایب استاندارد بین متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی با بعد ساختاری ضریب استاندارد 917/0 و با بعد راهبردی ضریب استاندارد 958/0 برقرار است. لذا بین متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی با ابعادش رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و همچنین در بین ابعاد، بعد راهبردی در تبیین متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی دارای اهمیت بیشتر و بعد ساختاری کماهمیتتر شناخته شد.
- در سطح اطمینان %99 مقادیر t-value برای مؤلفههای بعد ساختاری، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. همچنین در تبیین این بعد، مؤلفه منابع مالی با ضریب استاندارد و مقدار R2 به ترتیب برابر 825/0 و 681/0 دارای اهمیت بیشتر و مؤلفه استقلال دانشگاه با ضریب استاندارد و مقدار R2 به ترتیب برابر 756/0 و 572/0 کماهمیتتر است. بین بعد ساختاری با مؤلفههایش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
- در سطح اطمینان %99 مقادیر t-value برای مؤلفههای بعد راهبردی، در خارج بازه (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. همچنین در تبیین این بعد، مؤلفه مدیریت دانش با ضریب استاندارد و مقدار R2 به ترتیب برابر 923/0 و 851/0 دارای اهمیت بیشتر و مؤلفه استعدادیابی پژوهشی با ضریب استاندارد و مقدار R2 به ترتیب برابر 811/0 و 658/0 کماهمیتتر است. بین بعد راهبردی با مؤلفههایش رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ابعاد ساختاری و راهبردی در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان نقش معناداری دارند و بعد راهبردی بیشترین نقش و بعد ساختاری کمترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند. همچنین در بعد ساختاری، مولفه منابع مالی و در بعد راهبردی مولفه مدیریت دانش بیشترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند.
شکل 1- روابط علی معیارهای توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی
نتیجهگیری
نتایج این تحقیق نشان داد؛ توسعه آموزش عالی با رویکرد آیندهپژوهی دارای دو بعد ساختاری و راهبردی است. همچنین بعد ساختاری دارای چهار مؤلفهی «ساختارسازمانی چابک، زیرساختهای دانشگاه، فرهنگ سازمانی آیندهگرا و استقلال دانشگاه» و بعد راهبردی دارای پنج مؤلفهی «استراتژی دانشگاه، بینالمللیسازی، تجاریسازی دانش، مدیریت دانش و استعدادیابی پژوهشی» میباشد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ابعاد ساختاری و راهبردی در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان نقش معناداری دارند و بعد راهبردی بیشترین نقش و بعد ساختاری کمترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند. همچنین در بعد ساختاری، مولفه منابع مالی و در بعد راهبردی مولفه مدیریت دانش بیشترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند. این یافته با نتایج تحقیقات ملکی نیا و همکاران (1397)، که نشان دادند تجاریسازی تحقیقات از راهبردهای مورد نیاز نظام آموزش عالی ایران در عصر جهانی شدن میباشد؛ گودرزی و همکاران (1397)، که نشان دادند فرهنگ کارآفرینی، ساختار دانشگاهها و تجاریسازی از ابعاد توسعه دانشگاه کارآفرین است؛ موسوی و همکاران (1396)، که نشان دادند بینالمللـی شـدن از ابعاد توسعه دانشگاه کارآفرین میباشد؛ ثمری و همکاران (1392)، که نشان دادند استقلال دانشگاهی از جمله عوامل موثر در توسعه دانشگاهی است؛ هسیه و کلی (2019)، که نشان دادند فرهنگ از شاخصهای کلیدی توسعه دانشگاه کارآفرینی در تایوان میباشد و تاراسیف و همکاران (2018)، که نشان دادند بینالمللیسازی در توسعه دانشگاهها نقش دارند، در یک راستا قرار دارد.
بین توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی با ابعاد ساختاری و راهبردی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و بعد راهبردی در تبیین متغیر توسعه آموزش عالی با رویکرد آینده پژوهی دارای اهمیت بیشتر و بعد ساختاری کماهمیتتر شناخته شد. بین بعد ساختاری با مولفههایش (ساختارسازمانی چابک، زیرساختهای دانشگاه، فرهنگ سازمانی آیندهگرا، استقلال دانشگاه و منابع مالی) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و مؤلفهی منابع مالی دارای اهمیت بیشتر و مؤلفه استقلال دانشگاه کماهمیتتر است. بین بعد راهبردی با مؤلفههایش (استراتژی دانشگاه، بینالمللی سازی، تجاری سازی دانش، مدیریت دانش و استعدادیابی پژوهشی) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و مؤلفه مدیریت دانش دارای اهمیت بیشتر و مؤلفه استعدادیابی پژوهشی کماهمیتتر است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ابعاد ساختاری و راهبردی در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی در دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان نقش معناداری دارند و بعد راهبردی بیشترین نقش و بعد ساختاری کمترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند. همچنین در بعد ساختاری، مولفه منابع مالی و در بعد راهبردی مولفه مدیریت دانش بیشترین نقش را در توسعه نظام آموزش عالی ایران با رویکرد آینده پژوهی دارند.
براین اساس، دانشگاههای آزاد استانهای مازندران، گلستان و گیلان برای توسعه دانشگاه، ابتدا باید به ساختار سازمان، فرهنگ سازمانی، استقلال دانشگاه و زیرساختهای دانشگاه توجه نمایند. یعنی ابتدا باید ساختار دانشگاه را با الزامات، تقاضا و شرایط محیطی تطبیق دهند، بانکهای اطلاعاتی جامع و به روز در زمینه آیندهپژوهی را فراهم نمایند، به کار گروهی و تیمی برای انجام پژوهش توجه ویژه نمایند، فرهنگ سازمانی پژوهش‌محور را در دانشگاه نهادینه نمایند، مدیران آینده‌نگر و منابع انسانی متخصص و خلاق را شناسایی نمایند، در تعیین اولویتهای پژوهشی آزادی عمل داشته باشند، برنامههای آموزشی دانشگاه را بازنگری و تدوین نمایند و زیرساختهای ارتباطی و شاه‌راههای اطلاعاتی را در دانشگاه توسعه دهند.
منابع
1- پاي خسته، پریسا؛ علم بیگی، امیر؛ بطحایی، سیده سمیه (1396). بررسي شايستگيهاي مورد نياز توسعه كارآفريني پايدار در آموزش عالي كشاورزي. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، 40، 43-32.
2- ثمری، عیسی؛ یمینیدوزی سرخابی، محمد؛ صالحی عمران، ابراهیم؛ گرائینژاد، غلامرضا (1392). بررسی و شناسایی عوامل مؤثر در فرآیند توسعه دانشگاهی در دانشگاههاي دولتی ایران. دوفصلنامه مطالعات برنامهریزی آموزشی، 2 (4)، 100-67.
3- سجادی، حمید؛ متقی، ابراهیم (1397). فراتحلیل ارزیابی عملکرد نظام آموزش عالی با تمرکز بر
برنامههای توسعه. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 10 (3)، 25-7.
4- سلامی، رضا؛ خانی، مرتضی؛ صفاری دربرزی، علی (1391). بررسی تاثیر آینده پژوهی در حوزه تحقیقات ناجا. دوفصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، 19، 87-73.
5- فردوسی، مسعود؛ مولوی طالقانی، یاسمین (1398). شناسایی عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. فصلنامه راهبردهای مدیریت در نظام سلامت، 4 (3)، 254-240.
6- گودرزی، ریحانه؛ حسینی، سیدرسول؛ طبائیان، سیدکمال (1397). چارچوبی برای توسعه کارآفرینی دانشگاهی در رشتههای علوم انسانی در ایران. فصلنامه توسعه کارآفرینی، 11(4)، 679-661.
7- محمودزاده، امیر؛ محبوبفر، محمدرضا (1391). پیمایش رشته آیندهپژوهی در جهان و برنامهریزی آینده پژوهانه در نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران. اولین همایش ملی آینده پژوهی، تهران، شرکت یادگار درخشان آریا.
8- ملکینیا، عماد؛ ملکینیا، زهرا، فیضی، صدیقه (1397). راهبردهای مور دنیاز نظام آموزش عالی ایران در عصر جهانی شدن. فصلنامه سیاستهای راهبردی و کلان، 6 (4)، 545-518.
9- موسوی، سیدحسین؛ صالحی عمران، ابراهیم؛ فراستخواه، مقصود؛ توفیقی، جعفر (1396). ارائه مدل توسعه دانشگاه کارآفرین در ایران. فصلنامه آموزش مهندسی ایران، 19(76)، 28-1.
10- نیازآذری، مرضیه (1391). تعیین مولفههای آینده پژوهی جهت طراحی مدل در آموزش عالی. فصلنامه پژوهشهای مدیریت، 23 (97)، 64-55.
11- Elmassah. S., Biltagy, M., & Gamal, D. (2020). Engendering sustainable development competencies in higher education: The case of Egypt. Journal of Cleaner Production, 266, 121959.
12- Gur, U., Oylumlu, I.S., & Kunday, O. (2017). Critical assessment of entrepreneurial and innovative universities index of Turkey: Future directions. Technological Forecasting and Social Change, 123, 161-168.
13- Hsieh, P-M., & Kelley, D. (2019). A Study of Key Indicators of Development for University-Based Entrepreneurship Ecosystems in Taiwan. Entrepreneurship Research Journal, 10 (2).
14- Mariani, B., & Horsley, T.L. (2020). Simulation Research Rubric: Further Analysis of Published Simulation Studies and Future Implications. Clinical Simulation in Nursing, 48, 89-93.
15- Tarasyev , A.A., Sudakova , A.E., & Agarkov , G.A. (2018). Integral Evaluation of the Investment Effectiveness into Universities Development. IFAC-PapersOnLine, 51 (32), 484-489.
Investigating causal relationships of development dimensions of Iran's Higher Education System with future research approach
Abstract
The general purpose of the present study was to investigate the causal relationships between the development criteria of Iran's higher education system and the futures research approach. In terms of purpose, this research is an application that was done with a mixed approach (qualitative and quantitative) with the exploratory design. The statistical population of the study consisted of faculty members and experts of the Future Research Panel and staff of Islamic Azad Universities in Region 3 of the country in the quantitative and qualitative sections of 20 people and 5878 people. In the qualitative part of the purposive sampling method, 15 people and in the quantitative part by stratified random sampling method and based on Cochran's formula, 361 people were selected as the sample. According to the results, two strategic and structural criteria were identified with coefficients of 0.958 and 0.917, respectively. Also for strategic criteria, 5 sub-criteria of knowledge management (0.923), knowledge commercialization (0.904), internationalization (0.863), university strategy (0.822) and research talent identification (0.811) and for the structural criterion, 5 sub-criteria of financial resources (0.825), futuristic organizational culture (0.810), university infrastructure (0.798), agile organizational structure (0.760) and university independence (0.756) was identified.
Keywords: Developing the Higher Education, Future Studies, University Strategy, Internationalization, Knowledge Commercialization, Research Talent Identification
[1] - Gur
[3] - Mariani & Horsley
[4] - Hsieh & Kelley
[5] - Tarasyev
[6] - Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy
[7] - Bartlett's Test