ارزیابی تاثیرات اقتصاد رانتی بر گسترش حاشیه نشینی کلانشهر تهران (مطالعه موردی: منطقه 19 شهر تهران)
محورهای موضوعی : جغرافیای اقتصادی
سیدمجتبی نجاتی
1
,
مجیدولی شریعت پناهی
2
,
تهمینه دانیالی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی واحد یادگار امام خمینی (ره)شهرری
3 - دانشیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی روستاییٍٍِِِ، واحد یادگار امام (ره)شهر ری ،دانشگاه ازاد اسلامی ،تهران ،ایران .
کلید واژه: سکونتگاه غیررسمی, اقتصاد, رانت, کلان شهر تهران, منطقه 19 تهران,
چکیده مقاله :
درحال حاضر وجود رانت های اقتصادی در حوزه مسکن وزمین ، نواحی شهری وروستایی اطراف کلاان شهر ها را با چالش های جدی مواجه کرده است . در واقع گروه های رانتی بدون انکه سرمایه گذاری اجتماعی ویا فعالیت مولد داشته باشند از انواع درآمدهای وابسته از فروش مواهب ومنابع طبیعی بهره می برند. این پژوهش در جهت ارزیابی تاثیرات اقتصاد رانتی بر گسترش حاشیه نشینی در منطقه 19 کلانشهر تهران صورت گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف¬گذاری کاربردی و از لحاظ روش توصیفی- تحلیلی است. جهت جمع‌آوری دادهها و اطلاعات از دو روش کتابخانهای - اسنادی و روش میدانی از راه پیمایش استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر 35 نفر از کارشناسان، خبرگان و صاحب نظران حوزه¬های برنامه¬ریزی روستایی، برنامه¬ریزی شهری، شهرسازی، جامعه شناسی و علوم اقتصادی می¬باشد. جهت تحلیل داده¬ها و اطلاعات به دست آمده از آزمون میانگین و آزمون دو جمله ای در نرم افزار spss استفاده گردیده است. یافته¬ها نشان داد که در زمینه عوامل موثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی منطقه 19 تهران، افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو، وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذی نفعان، نقص طرح های شهری بورس بازی زمین بیشترین تاثیرات را در این زمینه ایفا می¬کنند. بر اساس یافته¬ها عواملی نظیر افزایش بورس بازی زمین، ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاه¬های غیررسمی، وجود مدیریت کلیشه¬ای، شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان می¬گردد.
Currently, the existence of economic rents in the field of housing and land has faced serious challenges in urban and rural areas around big cities. In fact, rent groups without social investment or productive activities are dependent on various types of income. They benefit from the sale of gifts and natural resources. This research was conducted to evaluate the effects of the rentier economy on the expansion of marginalization in the 19th district of Tehran metropolis. This research is applied in terms of targeting and descriptive-analytical in terms of method. In order to collect data and information, two methods of library-documents and field method of survey have been used. The statistical population of this research is 35 people from the fields of rural planning, urban planning, urban planning, sociology and economic sciences. In order to analyze the data and information obtained, mean test and binomial test were used in spss software. The findings showed that in the context of the effective factors of the rentier economy and its role in the formation of informal settlements in the 19th district of Tehran, increasing capital and liquidity for profiteers and profit-seeking managers, the existence of the necessary facilities for micro and individual entrepreneurship for officials and Beneficiaries, defects of the urban plans of the land exchange play the most effects in this field. Based on the findings, factors such as the increase in the land game exchange, the ineffectiveness of the laws over time regarding the construction of night houses and the expansion of informal settlements, the existence of stereotyped management, the lack of transparency in the discussion of crimes, which cause multiple interpretations by profiteers.
ابراهیم¬زاده، عیسی , نریمانی، فرامرز (1383). حاشیه¬نشینی و ناهنجاری¬های اجتماعی و راهکارهای تعدیل آن (نمونه موردی کریم آباد زاهدان)، انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان.
اربابی سبزواری، آزاده و هاشمی نسب، سید حسین. (1400). تأثیر مهاجرت و حاشیه¬نشینی بر محیط زیست شهر تهران. فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، 5(78)، 17-24.
استعلاجی، علیرضا و امینی، مرضیه. (1402). تحلیل سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 شهرداری تهران با تأکید بر معیارهای تأثیرگذار بر آن. اندیشه راهبردی شهرسازی، 1(2)، 1-14.
بزی، خدارحم، کیانی، اکبر و صفرزائی، عبدالغنی. (1395). بررسی علل شکل گیری و راهکار مقابله حاشیه نشینی شهر زابل با تاکید بر توانمندسازی. فصلنامه مطالعات شهری. 6(21)، 17-28.
تقوایی مسعود، سرایی محمدحسین (1387). گسترش افقی شهرها و ظرفیت¬های موجود زمین مورد شهر یزد. تحقیقات جغرافیایی. (پیاپی 73)):187-210.
سرور، هوشنگ و امین زاده، سیامک. (1398). تبیین علل شکل¬گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آنها(مطالعه موردی: محله علی آباد بوکان). جغرافیا و روابط انسانی، 2(3)، 17-42.
سلیمی سبحان، محمدرضا، سیاح البرزی، هدایت و عامری، محمدعلی. (1400). الگویابی مکانی ـ فضایی جرم نزاع و درگیری در نواحی استان تهران. پژوهشنامه جغرافیای انتظامی, 1400(35)، 111-132.
شریعتی منش، محمد رضا. (1394). بررسی تاثیر حاشیه نشینی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر جهرم. ۱ (۲)، ۶۱-۴۲
صاحبی نغمه، پوررمضان عیسی، قریشی محمد باسط و آمار حاجی شیرکیا تیمور. (1397). آسیب‌شناسی اقتصادی توسعه گردشگری در نواحی روستایی شهرستان لنگرود. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. ۷ (۲۵)، ۲۴۳-۲۲۵
ضیاتوانا، محمد حسن و امیرانتخابی، شهرام. (1386). روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش، جغرافیا و توسعه، 5(10)، 128-107.
علوی قصونی، سیدجواد، هاشمی جمعه، یوسف و اسمعیلی، رضا. (1395). تحلیل اثرات نوسانات قیمت نفت روند بورس بازی زمین ومسکن در کلان¬شهرها مطالعه موردی: کلانشهر تهران، اولین سمینار آینده پژوهی توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا، تهران،
علیزاده اقدم، محمدباقر و محمدامینی، حمیده. (1391). تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل¬گیری مناطق حاشیه¬نشین با نگرش ویژه بر شهر خمین. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 1(2)، 121-138.
فلاح حیدری، فاطمه و رمضانی لشکریانی، حامد. (1395). بررسی علل و فرایندهای شکل¬گیری سکونتگاه¬های غیر رسمی در ایران،دومین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه¬ریزی، معماری و شهرسازی نوین، قم،
فنی زهره و دویران اسماعیل. (1387). پژوهشی در بازار زمین و مسکن (مورد: شهر زنجان، سالهای۱۳۷۸ الی ۱۳۸۶). مسکن و محیط روستا. ۲۷ (۱۲۴)، ۲۵-۱۲.
کمانداری، محسن، (1392). حاشیه نشینی و چالشهای اجتماعی شهرها، اولین همایش ملی معماری پایدار و شهرسازی خشت اول.
کیومرثی، علی. (1395). بررسی تحولات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی روستاهای الحاق شده به شهر نورآباد دلفان، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته زمین شناسی، دانشگاه شهید چمران.
گلستانی فرد، زهرا. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر شکلگیری و گسترش حاشیه¬نشینی در شهر ساوه، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور ری.
گلستانی، نرگس و رحیمی، حسین. (1398). نقش بنگاه¬های معاملات ملکی در بورس بازی زمین و مسکن شهری از منظر مشاوران املاک (مطالعه موردی: منطقه 12 شهرداری مشهد). برنامه ریزی توسعه کالبدی، 6(4)، 81-91.
محمدنژاد، علی، لشگری، علی اصغر و سلیمانی، منصور. (1391). ارزیابی تحقق¬پذیری کاربری زمین در طرح¬های توسعه شهری (مطالعه مورد: طرح تفصیلی منطقه 22 تهران). پژوهش¬های دانش زمین، 3(4)، 94-110.
مظفری نیا، اسماء. (1397). تحلیلی بر علل شکل گیری سکونتگاه¬های غیررسمی و نحوه برخورد با آن¬ها (نمونه مورد مطالعه: شهر ارومیه)، گروه شهرسازی و هنر،دانشکده معماری، دانشگاه ارومیه.
ملاشریفی، محمدرضا. (1397)، ارزیابی الحاق نقاط روستایی به شهرها (شهر هشتگرد) ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده مدیریت و معماری ، گروه مدیریت، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات دماوند.
نجفی، مریم. (1397). بررسی علل و انگیزه¬های مهاجرت¬های روستا- شهری به شهر بجنورد و تحلیل تحرک سکونتی آنها در مراحل بعد از مهاجرت، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری.
نقدی، اسدالله و صادقی، رسول (1385). حاشیه¬نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان). رفاه اجتماعی، ۵ (۲۰)، ۲۳۴-۲۱۳.
References
Ahlqvist, T. (2003). Keys to futures. Societal reflections on developing key technologies and their impacts on human qualifications. Ministry of Trade and Industry. Studies and Reports, 10.
Alam, A., McGregor, A., & Houston, D. (2020). Women’s mobility, neighbourhood socio-ecologies and homemaking in urban informal settlements. Housing Studies, 35(9), 1586-1606.
Alavi Kasouni, Seyedjavad, Hashemi Juma, Youssef and Ismaili, Reza. (2015). Analyzing the Effects of Oil Price Fluctuations on the Trend of Land and Housing Markets in Metropolises Case Study: Tehran Metropolis, The First Future Research Seminar of Iran's National Development in the Context of Geography, Tehran. (In Persian)
Alizadeh Aghdam, Mohammad Bagher and Mohammad Amini, Hamidah. (2011). An analysis of the causes and consequences of the formation of marginal areas with a special view on the city of Khomein. Social Studies and Research in Iran, 1(2), 121-138. (In Persian)
Arbabi Sabzevari, A. & Hashemi Nesab, S. H. (2021). The effect of immigration and marginalization on the environment of Tehran. Specialized Scientific Quarterly of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(78), 17-24. (In Persian)
Barros, J.; Sobreira, F. (2002). City of slums: Self-organisation across scales. UCL Work. Pap. Ser. 2002, 55, 1–10.
Bezi, Khodarahm, Kayani, Akbar & Safarzaei, A. G. (2015). Investigating the causes of the formation and the solution to deal with the marginalization of Zabul city with an emphasis on empowerment. Urban Studies Quarterly. 6(21), 17-28. (In Persian)
Carrilho J, Trindade J. Sustainability in Peri-Urban Informal Settlements: A Review. Sustainability. 2022; 14(13):7591.
Ebrahimzadeh, I., & Narimani, F. (2013). Marginalization and social anomalies and its adjustment solutions (case example of Karimabad, Zahedan), Sistan and Baluchistan University Publications. (In Persian)
Estelaji, A., & Amini, M. (2023). Informal Settlements Analysis of Tehran 19th District with the Emphasis on the Criteria Affecting it. Urban Strategic Thought, 1(2), 1-14.
Ewing, R, Pendall, R. & Chen, D.D.T, 2016, Measuring Sprawl and Impact, Washington D.C. Smart Growth America
Falah Heydari, Fatemeh and Ramezani Lashkariani, Hamed. (2015). Investigating the causes and processes of the formation of informal settlements in Iran, the second national conference on geography and planning, architecture and modern urbanism, Qom. (In Persian)
Fernandes, E. (2011). Regularization of Informal Settlements in Latin America; Lincoln Institute of Land Policy: Cambridge, MA, USA, ISBN 1-55844-202-2.
Golestani Fard, Z. (2017). Investigating factors affecting the formation and expansion of marginal settlements in Saveh city, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, Payam Noor Ray University.
Golestani, N., & Rahimi, Hossein. (2018). The role of real estate trading companies in the land market and urban housing from the point of view of real estate consultants (case study: District 12 of Mashhad Municipality). Physical Development Planning, 6(4), 81-91. (In Persian)
Kamalipour, H.; Dovey, K. (2019). Mapping the visibility of informal settlements. Habitat Int. 85, 63–75.
Kamandari, . (2012). Marginalization and social challenges of cities, the first national conference of sustainable architecture and urban planning of Kashte Aol. (In Persian)
Kiyomurthi, A. (2015). Investigating the physical, economic and social developments of the villages annexed to the city of Noorabad Delfan, Master's Thesis, Department of Geology, Shahid Chamran University.
Mehrotra, R. Kinetic city, Issues for urban design in South Asia. (2009). In Reclaiming (the Urbanism of) Mumbai. Explorations in/of Urbanism; Sun Publishers: Amsterdam, The Netherlands, 142–152.
Mohamed-Katerere, J. C. (2022). Mutually-Reinforcing Transgressions of Justice in Large Scale Land Acquisitions in the ‘Public Interest’. In International Yearbook of Soil Law and Policy 2020/2021 (pp. 17-45). Springer, Cham.
Mohammadnejad, A. Lashgari, A. A., & Soleimani, M. (2011). Evaluating the feasibility of land use in urban development plans (case study: detailed plan of Tehran's 22nd district). Earth Science Research, 3(4), 94-110. (In Persian)
Molashreifi, Mohammadreza. (2017). evaluation of the annexation of rural areas to cities (Hashtgerd city), Master's thesis, Faculty of Management and Architecture, Department of Management, Azad University of Damavand Science and Research Unit. (In Persian)
Mozaffarinia, A. (2017). An analysis of the causes of the formation of informal settlements and how to deal with them (case study: Urmia city), Department of Urban Planning and Art, Faculty of Architecture, Urmia University. (In Persian)
Najafi, M. (2017). Investigating the causes and motivations of rural-urban migrations to Bojnord city and analyzing their residential mobility in the stages after migration, Master's thesis, Department of Geographical Sciences, Faculty of Humanities, Hakim Sabzevari University. (In Persian)
Naqdi A., & Sadeghi, R. (2006). Marginalization is a challenge for sustainable urban development (with emphasis on Hamadan city). Social Welfare, 5 (20), 213-234. (In Persian)
Sahebi, N., Pourramzan, I., Qureshi, M. B., Amar Haji Shirkia, T. (2017). Economic pathology of tourism development in the rural areas of Langrod. Space economy and rural development. 7 (25), 243-225. (In Persian)
Salimi Sobhan, Mohammad Reza, Sayah Al Barzi, Hedayat, Ameri, Mohammad Ali. (2021). Spatial-spatial modeling of the crime of conflict and conflict in the areas of Tehran province. Journal of Police Geography, (35), 111-132. (In Persian)
Samper J, Liao W. Testing the Informal Development Stages Framework Globally: Exploring Self-Build Densification and Growth in Informal Settlements. Urban Science. 2023; 7(2):50.
Sarvar, H., & Aminzadeh, S. (2018). Explaining the causes of the formation of informal settlements and providing optimal solutions to organize them (case study: Aliabad Bukan neighborhood). Geography and Human Relations, 2(3), 17-42. (In Persian)
Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., & Patel, S. (2020). Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth, 2(2), 143-156.
Shariati Menesh, M. R. (2014). Investigating the impact of marginalization on the sense of social security of the citizens of Jahrom city. 1 (2): 61-42. (In Persian)
Taqwai, M., & Saraei, M. H. (2008). The horizontal expansion of cities and the available land capacities of Yazd city. Geographical research. (series 73),187-210. (In Persian)
Technical, Z. & Daviran, E. (2008). A research on land and housing market (Case: Zanjan city, 1378-1386). Housing and village environment. 27(124), 12-25. (In Persian)
Titz, A., & Chiotha, S. S. (2019). Pathways for sustainable and inclusive cities in Southern and Eastern Africa through urban green infrastructure?. Sustainability, 11(10), 2729.
Yang, C., & Qian, Z. (2022). Urbanization through resettlement and the production of space in Hangzhou's concentrated resettlement communities. Cities, 129, 103846.
Zhang, L. (2011). The political economy of informal settlements in post-socialist China: The case of chengzhongcun (s). Geoforum, 42(4), 473-483.
Zia - Tavana, M. H., & Amir Entekhabi, S. (2007). Procedure of Conversion in Village to City and its Results in Talesh Township. Geography and Development, 5(10), 107-128. (In Persian)
Evaluating the effects of rentier economy on the expansion of suburbanization in Tehran metropolis
(Case study: District 19 of Tehran metropolis)
Seyed Mojtab Nejati1, Majid vali Shariyat Panahi *2 And Tahmina Daniyali3
1. PhD student of the Department of Geography and Rural Planning, Yadgar Emam Khomeini (RA) Shahrari Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2. Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Yadgar Emam Khomeini (RA) Shahrari Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3. Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Emam Khomeini Memorial Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Cite this article: Ghasempur, S.M., Nejati, M., vali Shariyat Panahi, M., & Daniyali T. (2023). Evaluating the effects of rentier economy on the expansion of suburbanization in Tehran metropolis (Case study: District 19 of Tehran metropolis). Organization Of Space Economy, 1(2), 14-29. |
ARTICLE INFO | ABSTRACT |
Article type: Research Article | Introduction: Currently, the existence of economic rents in the field of housing and land has faced serious challenges in urban and rural areas around big cities. In fact, rent groups without social investment or productive activities are dependent on various types of income. They benefit from the sale of gifts and natural resources. Objectives: This research was conducted to evaluate the effects of the rentier economy on the expansion of marginalization in the 19th district of Tehran metropolis. Methods: This research is applied in terms of targeting and descriptive-analytical in terms of method. In order to collect data and information, two methods of library-documents and field method of survey have been used. The statistical population of this research is 35 people from the fields of rural planning, urban planning, urban planning, sociology and economic sciences. In order to analyze the data and information obtained, mean test and binomial test were used in spss software. Results and Discussion: The findings showed that in the context of the effective factors of the rentier economy and its role in the formation of informal settlements in the 19th district of Tehran, increasing capital and liquidity for profiteers and profit-seeking managers, the existence of the necessary facilities for micro and individual entrepreneurship for officials and Beneficiaries, defects of the urban plans of the land exchange play the most effects in this field. Conclusion: Based on the findings, factors such as the increase in the land game exchange, the ineffectiveness of the laws over time regarding the construction of night houses and the expansion of informal settlements, the existence of stereotyped management, the lack of transparency in the discussion of crimes, which cause multiple interpretations by profiteers. |
History Article: Received: 04 December 2023 Revised: 25 December 2023 Accepted: 25 December 2023 | |
Keywords: informal settlement, Economy, rent, Tehran metropolis, District 19 of Tehran | |
Highlight: · The situation of informal settlements in Eslamshahr has a relatively long way to reach the desired situation, and this will not be possible except with the efforts of the governing institutions such as the municipality and relevant organizations and citizens. |
* Corresponding Author: Majid vali Shariyat Panahi Email: majidshareeatpanahiyahoo.com |
ارزیابی تاثیرات اقتصاد رانتی بر گسترش حاشیهنشینی کلانشهر تهران
(مطالعه موردی: منطقه 19 کلانشهر تهران)
سید مجتبی نجاتی1، مجید ولی شریعت پناهی2* و تهمینه دانیالی3
1. دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2. دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3. دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
مشخصات مقاله | چکیده |
نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی | بیان مسئله: درحال حاضر وجود رانت‌های اقتصادی در حوزه مسکن و زمین، نواحی شهری و روستایی اطراف هدف: این پژوهش در جهت ارزیابی تأثیرات اقتصاد رانتی بر گسترش حاشیهنشینی در منطقه 19 کلان شهر تهران صورت گرفته است. روش: این پژوهش از لحاظ هدفگذاری، کاربردی و از لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است. جهت جمع‌آوری دادهها و اطلاعات از دو روش کتابخانهای - اسنادی و روش میدانی از راه پیمایش استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر 35 نفر از کارشناسان، خبرگان و صاحبنظران حوزههای برنامهریزی روستایی، برنامهریزی شهری، شهرسازی، جامعه شناسی و علوم اقتصادی میباشد. جهت تحلیل دادهها و اطلاعات به دست آمده از آزمون میانگین و آزمون دو جمله ای در نرم افزار Spss استفاده گردیده است. یافتهها و بحث: یافتهها نشان داد که در زمینه عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران، افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو، وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذی نفعان، نقص طرحهای شهری بورس بازی زمین بیشترین تأثیرات را در این زمینه ایفا میکنند. نتیجه‌گیری: بر اساس یافتهها عواملی نظیر افزایش بورس بازی زمین، ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاههای غیررسمی، وجود مدیریت کلیشهای، شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان میگردد.
|
تاریخ دریافت: 13/09/1402
تاریخ بازنگری: 04/10/1402
تاریخ پذیرش: 04/10/1402
| |
کلیدواژه‌ها: سکونتگاه غیررسمی، اقتصاد، رانت، کلانشهر تهران، منطقه 19 تهران | |
نکات برجسته: · نتایج نشان داد اقتصاد رانتی بر گسترش حاشیهنشینی در اطراف کلان شهر ها تأثیرگذار است که شدت این رابطه در جنبه‌های مدیریتی و اجتماعی در سطح منطقه 19 تهران بیشتر میباشد. |
ارجاع به این مقاله: نجاتی، سیدمجتبی، شریعت پناهی، مجید ولی و دانیالی، تهمینه (1402). تبیین پیامدهای اجتماعی ناشی از رشد محلات اسکان غیررسمی در اسلامشهر، ساماندهی اقتصاد فضا، 1(2)، 29-14. |
* نویسنده مسئول: مجیدولی شریعت پناهی پست الکترونیک: majidshareeatpanahiyahoo.com |
بیان مسئله
در دوره معاصر بسیاری از شهرهای ایران بنیادهای تکوین و تحرک و یا ارتقای موقعیت و منزلت خود را از رانت نفتی و سیاستهای تخصصی و انگیزشی دولت رانتی در درون ساختار جدید اقتصاد رانتی دریافت کردهاند. تصاحب رانت نفتی توسط دولت، ابتکار عمل وسیعی برای مداخله در ساختارهای جغرافیایی به طور اعم و ساختارهای شهری به طور اخص در اختیار دولت قرار داده و آن را قادر ساخته با اهداف و روشهای متفاوت در سازمان دهی ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فضایی شهرها و در نتیجه پیدایی الگوی رانتی شهر معاصر ایران نقش عمدهای ایفا نماید. این نقش آفرینی تاکنون سهم به سزایی در شکلگیری الگوهای شهری جدید به ویژه در نواحی و استانهای حاشیهای کشور داشته است. اقتصاد رانتی، دولت رانتی و شهر رانتی، ساختارهای سیستم (جامعه) رانتی هستند. در این سیستم، دولت و شهر رانتی زیر سیستم‌های اقتصاد رانتی به شمار می روند. هر چند درباره مفهوم رانت تعریف چندان واحدی میان اقتصاددانان و سیاست مداران وجود ندارد، اما رانت برخلاف سود و مزد که به عنوان عامل کاهش یا افزایش قیمت به طور طبیعی و در نتیجه تلاش مولد به دست میآید. هر نوع درآمدی است که از خارج به داخل کشور جریان یابد بدون آن که برای آن سرمایهگذاری اجتماعی و یا فعالیت مولد و متقابلی صورت گرفته باشد. این نوع درآمد معمولاً از فروش مواهب و منابع طبیعی به دست می آید که با فعالیت‌های تولید اقتصاد داخلی ارتباطی ندارد. در نتیجه مبلغ و مقدار آن به میزان زیادی توسط شرایط و تصمیم‌هایی تعیین می شود که خارج از کنترل داخلی است. افزون بر آن، رانت ناشی منابع و مواهب طبیعی که در مباحث اقتصاد سیاسی به عنوان نفرین منابع از آن یاد میشود، بر انگیزه کشورها در تجهیز دیگر منابع داخلی (مالیات، بازار و بخش خصوصی) تأثیر منفی دارد. موضوع مهاجرت روستایی همواره متوجه اندیشمندان و کارشناسان علوم اجتماعی، جغرافی دانان و مدیران شهری بوده است. در یک دیدگاه اقتصادی، مهاجرت ناشی از تفاوتهای شغلی، درآمدی و کمبود مراکز خدماتی و سطوح امنیتی بین مناطق شهری و روستایی است. در واقع می بایست این چنین گفت که مهاجران روستایی از مناطقی با شرایط نامناسب به مناطقی با شرایط بهینه مهاجرت می کنند و از طرفی مهاجرتهای روستایی عمدتاً به دلایلی مانند نبود فرصت‌های شغلی و درآمدهای پایین، بیکاری، کمبود خدمات بهداشتی درمانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی صورت می گیرد.
تا قبل از سال 1335 توسعه شهری در ایران روند متعادلی داشت و بر اساس بازرسی‌های آماری در آغاز قرن بیستم از حدود 86/9 میلیون جمعیت کشور، اندکی بیش از 2 میلیون نفر یعنی 21 درصد از جمعیت در نقاط شهری زندگی می کردند. نیم قرن بعد در سرشماری 1335، 4/31 درصد جمعیت کشور در نقاط شهری ساکن شدند و نتایج سرشماریهای بعد نیز حاکی از افزایش تعداد شهرها و جمعیت کشور میباشد. در چند دهه اخیر، رشد بیش از حد شهرهای کشور، سبب ملحق شدن روستاهای مجاور به شهرها گشته است. برخی روستاهای الحاقی بدون برنامهریزی و خودجوش به این محدوده ها ملحق شدند. تا قبل از سال 1335 توسعه شهری در ایران روند متعادلی داشت به رغم تفاوتهای ماهیتی در شکل و شیوه ی پویش شهرنشینی در نقاط مختلف ایران، هر ساله از طریق تبدیل تعدادی از روستاها به شهر، نسبت جمعیت شهرنشینی افزایش مییابد (ضیاتوانا و امیر انتخابی، 1386). از این رو تحقیق حاضر که به عنوان مطالعه موردی منطقه 19 را مورد مطالعه قرار می دهد به این جهت است که منطقه 19 در گذشته از آن جایی که در نزدیکی کلان شهر تهران قرار داشت و از آن همواره به عنوان شهر میانه بین قزوین و کرج یاد میشده است، همواره مورد توجه مهاجرین زیادی قرار گرفت و یکی از مهمترین مناطقی در تهران بود که تعدادی از روستاهای اطراف آن به این شهر ملحق شدند و ممکن است با توجه به وجود اقتصاد رانت، وجود جریان‌های مافیایی و مشکلات و ضعف در قوانین شهری، نقاط روستایی بیشتری در سالهای پیش رو به منطقه 19 و شهر تهران پیوستند. منطقه 19 تهران تا دهه 30 شبکهای از راههای روستایی بوده که در میان تهران و شهر ری قرار داشت و این دو شهر را به یکدیگر متصل میکرد. پس از ساخت فرودگاه و پادگان قلعه مرغی توسعه شهرنشینی این منطقه آغاز شد و در دهههای 50 و 60 سرعت این رشد و توسعه بیشتر شد. در ساختار اجتماعی جامعه رانتی نقش مردم به صورت عمدتاً سهیم شدن در سیستم توزیع (تخصیص) و مصرف رانت، به رفتار رانت جویی و مصرف رانت (پیشین) در جامعه دامن میزند. ترجیح افراد برای اشتغال و استخدام در بخش دولتی و تلاش در راهیابی به سطوح بالای مدیریت و تصمیمگیری با هدف ورود به چرخه توزیع بوروکراتیک رانت و نزدیک شدن به رانت، شواهدی از این رفتار به شمار میرود. واضح است، این ساز و کار انگیزه کارموند و فعالیت تولیدی را در جامعه در سطح پایین نگه میدارد که به شدت ضد توسعه است در کنار اثرات کلان در گستره سرزمین از جمله انزوای اقتصادی و محرومیت اجتماعی و سیاسی بخش کشاورزی (Mohamed-Katerere, 2022: 20) و نابرابری‌های فضایی و زیستی میان عرصه‌های شهری و روستایی، در الگوی رشد شهری و ساختارهای درونی شعر معاصر نیز بازتابها و عوارض زیادی به همراه داشته است (Titz & Chiotha, 2019). بهطوری که تنها عملکرد دولتهای نهم و دهم در طول نزدیک به یک دهه، از طریق تصمیمها و اقدامهای مختلف از جمله مسکن مهر و رشد از درون و پیرامون شهر، پرداخت یارانه نقدی، دست و دل بازی در پرداخت تسهیلات مالی شبکه بانکداری دولتی و اشتغالسازی گسترده در بخش دولتی، حلقههای جدیدی از وابستگی اجتماعی و اقتصادی میان منابع رانت و اقتصاد رانتی با شهر و شهرنشینی به ویژه در شهرهای کوچک و متوسط کشور به وجود آورده که عوارض و بازتاب‌های مثبت و منفی آن یکی از چالشهای اصلی نظام شهری کشور در حال و آینده است. در ایران و خصوصا در شهر تهران از ابتدای سده اخیر، در پی رشد روابط و مناسبات سرمایهداری، موجبات تشدید فاصله شهر و روستا و در نتیجه مهاجرت بخشی از روستاییان به شهرها، تشکیل و گسترش فضاهای اسکان غیررسمی فراهم آمد (Yang, Qia, 2022). و در این میان در بین مناطق مختلف شهر تهران، منطقه 19 همواره از جایگاه ویژهای با توجه به مرزی بودن (در حریم شهر تهران) این منطقه برخوردار بوده است. در حال حاضر حاشیهنشینی به خصوص در اطراف منطقه 19، آسیبها و نابهنجاریهای گستردهای را برای شهر تهران و منطقه 19 تهران به همراه داشته است که از جمله مهمترین آنها می توان به عواملی نظیر ایجاد مشاغل کاذب، تجمع قاچاقچیان و معتادان مواد مخدر در اطراف این منطقه نظیر تپه سیف و مرتضی گرد، بحران فقر و نابرابری‌های اجتماعی در این سکونتگاهها، ایجاد بستر برای افزایش جرائم و کاهش امنیت اجتماعی و فردی و منطقهای در محدوده منطقه 19 تهران و کلیت محدوده جنوب غرب تهران، افزایش تکدیگری، افزایش شرارت و افزایش سرقت در محدوده جنوب غربی تهران، می توان نام برد که نکته قابل توجه این مسئله است که اکثریت رشد این سکونتگاه ها در روستاهای اطراف منطقه 19 نظیر تپه سیف، کاظم آباد و قاسم آباد کوشک بوده است. با توجه به روند رو به رشد افزایش سکونتگاههای غیررسمی در مناطق روستایی منطقه 19 تبدیل گسترده راههای روستایی و روستاهای اطراف شهر تهران به منطقه 19 در گذشته ناشی از عوامل مختلفی است که از جمله آن ها می توان به وجود رانت، مشکلات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره نمود. از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد که ابتدا مهمترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران و در نهایت عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران را مورد مطالعه قرار دهد. با توجه به مسائل مطرح شده پرسش‌های اصلی تحقیق شامل موارد زیر میباشد:
1. مهمترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران کدامند؟
2. اقتصاد رانتی چه نقشی در شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی در منطقه 19 تهران ایفا نموده است؟
مبانی نظری
1. مدیریت شهری
مدیریت شهری در معنا عبارت است از سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخ گویی به نیازهای ساکنان شهر است. با توجه به اینکه شهر دارای نظامی باز است، مدیریت شهری بیش از حیطه کالبدی شهر را در بر می گیرد. بر این اساس مدیریت شهری کلیه عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شهر را شامل می شود. در این راستا هدف کلان مدیریت شهری ایجاد محیطی قابل زندگی برای همه همراه با عدالت اجتماعی، کارایی اقتصادی و پایداری زیست محیطی است. مدیریت شهری نوین با توجه به انگاره دولت حداقل و تمرکز زدایی به بسیج جدید از طریق توانمند سازی اجتماعات محلی برای اداره خود و مذاکره با شراکت بین بخش‌های خصوصی، عمومی و دولتی تأکید دارد و علاوه بر برنامه کالبدی، اجتماعی و اقتصادی را نیز لازم می داند (ملاشریفی، 1397: 26). مدیریت شهری همواره در تعامل با برنامه ریزی شهری بوده است. برنامهجریزی شهری روندی آگاهانه برای تعیین سلسله اقداماتی در نیل به اهداف توسعه شهری است. در این راستا مدیریت شهری تمهیدات اجرای آن را فراهم میجسازد و نیز سفارش دهنده آن و رابط با حکومت شهری برای تصویب آن محسوب می شود. در واقع تعاملی بین مدیریت شهری و برنامه ریزی شهری ضرورت دارد تا برنامه ریزی واقع‌گرا و مدیریت آینده نگر باشد.
2. رانت
رانت زمین، عرضه و تقاضایی را تعیین می کند که کمتر به مسائل خود زمین باز می گردد و بسیار پیچیده است. یا در طرف دیگر رانت اراضی از نظر گفینی (۶۰-۶۱) مازادی است از نحوه توزیع سودی که در بخش‌های دیگر تولید شده است ناشی می شود.
مالکیت زمین به معنای انحصار حق استفاده افراد خاص از قیمت هایی از فضاست. مسئله ای که می ماند تعیین ارزش زمین است، به عبارتی تعیین شرایط تحقق این حق انحصاری در چارچوب اقتصاد رانت از دیدگاه هاروی در هر شکلی که ظاهر شود ناشی از شکل اقتصادی است که مالکیت خصوصی زمین بدون توجه در عدالت شهر و با راهبرد سودآوری بیشتر است. سودآوری که در نتیجه ارزش افزودهای بدون تولید و فعالیت اقتصادی است که صرفاً گذر زمان آن را به وجود خواهد آورد (امیرانتخابی و ضیاتوانا، 1386).
3. اقتصاد رانتی
واژه اقتصاد رانتیر برای اولین بار توسط مهدوی (۱۹۷۰)، در پژوهش "الگوها و مشکلات توسعه اقتصادی در کشورهای رانتیر: مطالعه موردی ایران" مطرح گردید که توسط دانشگاه آکسفورد در "مطالعات تاریخ اقتصادی خاورمیانه" چاپ شده است. در این پژوهش با بررسی دادههای بازه زمانی ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۶ کشورهای خاورمیانه و به ویژه ایران سعی در نمایاندن الگوهای رشد اقتصادهای رانتی می شود، مطرح می گردد که الگوی رشد اقتصادی بعد از دوره مورد نظر به طور کلی متفاوت از الگوی رشد اقتصادی گذشته این کشورها می باشد. تعریف مهدوی از اقتصاد رانتی عبارتست از: کشورهایی که مقدار قابل توجه و مداومی از رانت خارجی را دریافت می کند. منظور از رانت خارجی پرداختی بابت صادرات مواد خام است، این مواد خام صادراتی که در مورد ایران نفت است، ارتباط بسیار کمی با فرایند تولید اقتصاد داخلی دارد. (امیرانتخابی و ضیاتوانا، 1386).
4. سکونتگاه غیررسمی
سکونتگاههای غيررسمي در جهان از پيشينه طولاني برخوردار است، که از زمان شکلگیری تاکنون با عناوين متعددي چون حاشیهنشینی، سکونتگاههای خودرو و نابسامان، اجتماعات آلونکي، سكونتگاه نابهنجار و خودانگیخته ناميده میشود. بدینصورت كه شخصي به غیر از مالك زمين، مساكني را با اجازه و يا بدون اجازه احب ملک ساخته است (Ahlqvist, 2003: 67). از جمله موانع درک مناطق حاشیهنشین و محروم، پیچیدگی معرفت‌شناختی تعریف سکونتگاه غیررسمی است (Barros & Sobreira, 2002: 3). ادبیات مربوط به سکونتگاههای غیررسمی، چه فعلی و چه تاریخی، زمان قابل توجهی را صرف تلاش برای تعیین حدود بین رسمی و غیررسمی میکند (Fernandes, 2011: 13) علاوه بر این، سکونتگاههای غیررسمی در ادبیات به طور سنتی به عنوان روی دیگر سکه از رسمی ارائه می شود (Kamalipour & Dovey., 2019: 66). در این تنش بین رسمی و غیررسمی، سکونتگاهها را میتوان به عنوان مکان‌هایی ایجاد کرد که فاقد دسترسی به امکانات یک شهر رسمی مانند دسترسی به آب سالم، دسترسی به سرویس بهداشتی بهبودیافته، سازه‌های بادوام، محل زندگی کافی (ازدحام بیش از حد)، و دسترسی به امن هستند (Mehrotra, 2009: 144).
پیشینه تحقیق
همچنین در زمینه تأثیرات اقتصاد رانتی گسترش حاشیهنشینی پژوهشهای متعددی در ایران و جهان انجام گرفته است که میتوان به برخی از آنها اشاره نمود:
گلستانی فرد (1397)، در پژوهشی به بررسی عوامل مؤثر بر شکلگیری و گسترش حاشیهنشینی در شهر ساوه پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که پدیده مهاجرت روستاییان و شهرهای کوچک منطقه، یکی ازمهمترین علل به وجود آورنده حاشیهنشینی شهر ساوه به حساب می آید به طوری که بیشتر مهاجرین وارد شده (بیش از 65 درصد) از روستا به این شهر مهاجرت کردهاند. در این مهاجرت عوامل متعددی دخیل بوده است که عدم داشتن شغل مناسب، بیکاری و خشکسالی از مهمترین عوامل آن بودهاند. اجرای آزمون‌های t تک نمونه‌ای و ضریب همبستگی کای اسکوار مشخص می‌سازد ایجاد و توسعه ی شهر جدید صنعتی کاوه و فراهم شدن اشتغال برای مهاجران در نزدیکی شهر ساوه یکی از مهم ترین علل توسعه ی سکونتگاههای غیررسمی در شهر ساوه بوده است. همچنین دیگر نتایج نیز نشان داد که عرصه زمین‌های ارزان‌قیمت در محلات فرودست شهر و پایین بودن درآمد ساکنان بر گسترش سکونتگاه‌ه غیررسمی تأثیر داشته است.
مظفری نیا (1397)، در پژوهشی به تحلیل علل شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی و نحوه برخورد با آن ها (نمونه مورد مطالعه: شهر ارومیه) پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داد سیاستهای اجرایی عام (تدوین سیاستهای اجرایی برای محدودههای مورد مطالعه) و سیاستهای اجرایی خاص (تدوین سیاستهای اجرایی به تفکیک هر یک از محدودههای مورد مطالعه) از جمله عوامل موفقیت در کاهش مشکلات و جلوگیری از گسترش بی رویه سکونتگاههای غیررسمی در ارومیه بودهاند.
فلاح حیدری و رمضانی لشکریانی (1395)، در پژوهشی به بررسی علل و فرایندهای شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی در ایران، پژوهش حاضر اسکان غیررسمی در ایران پدیده ای رو به رشد دانسته است و در حقیقت یک نوع شیوه زندگی خاص محسوب می شود که چهره اکثر شهرهای ایران به ویژه شهرهای بزرگ مقیاس کشور دارای نمادها و نشانههایی از این پدیده هستند. لذا در این مقاله با تأکید بر چالشهای مکانی فضایی سعی می شود ابتدا مفاهیم نظری و دیدگاه‌های مربوط به سکونتگاههای غیررسمی و سپس به بازنمایی برخی از ویژگی‌های اسکان غیررسمی به عنوان یک آسیب کالبدی که نمودی از بازتاب فیزیکی نابرابری اجتماعی است، پرداخته شود.
سرور و امین زاده (1398)، در پژوهشی به تبیین علل شکل گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آنها (مطالعه موردی: محله علی آباد بوکان) پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که عوامل اقتصادی به ویژه اشتغال و وضعیت توزیع درآمد، با بتای 78% دارای بیشترین تأثیر، عوامل اجتماعی با بتای 49% و عوامل سیاسی با بتای 28% در شکلگیری محله علی‌آباد نقش داشتهاند. همچین این پژوهش با استفاده از مدل سوات پس از شناسایی، ارزیابی و طبقه‌بندی عوامل (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) و تشکیل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (با امتیاز694/2) و عوامل خارجی (با امتیاز427/2) استراتژی بازنگری را جهت ساماندهی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شهر، ارائه میکند.
ژانگ1 (2011)، در مقالهای با عنوان اقتصاد سیاسی در سکونتگاههای غیررسمی در چین بعد از دوران سوسیالیسم، به بررسی سیاستهای دولت در شکلگیری و تداوم سکونتگاههای غیررسمی میپردازد. نتایج این تحقیق نشان داد که در چین شهرسازی و شهرنشینی پس از اصالحات اقتصادی اواخر 1970 شدت گرفت و شکلگیری و گسترش سکونتگاههای غیررسمی نیز پس از این دوران پدیدار گشت. از نظر ژانگ پیدایش این سکونتگاهها تحت تغییر و تحول نظام سوسیالیسم به عنوان یک نتیجه اجتناب ناپذیر از افزایش نابرابری اجتماعی، شهرنشینی، فقر و فضاهای با خیل عظیم روستائیان مهاجر به شهرها میباشد. جزئیات پژوهش پیرامون نقش تأثیرگذار مسائل اقتصادی و سیاسی در عملکرد سکونتگاههای غیررسمی میباشد.
کاریلیو و ترینداد2 (2022)، در مقالهای به بررسی پایداری در سکونتگاههای غیررسمی پیرامون شهری: مروری پرداختهاند.
پژوهش در حال حاضر بر مدیریت و حکمرانی زمین متمرکز است تا با به دست آوردن دید قانونی، ترکیب و به تدریج از غیررسمی به رسمی حرکت کند. نتایج این پژوهش نشان داد که رویه‌ها بر ارائه خدمات و منابع، مقرراتی برای تقریب نهادهای غیررسمی به رسمی، و بر اقتصادی مبتنی بر پایه منابع و ارائه خدمات تمرکز دارند. این بررسی بینش هایی را در مورد روندهای آینده و موضوعات تحقیقاتی ارائه می دهد.
سامپر و لیائو3 (2023)، در مقالهای به بررسی آزمایش چارچوب مراحل توسعه غیررسمی در سطح جهانی: بررسی تراکم و رشد خودساخته در سکونتگاههای غیررسمی پرداختهاند. این مطالعه IDS را به عنوان یک اصل راهنما برای طراحی شهری، ارائه فرصت هایی برای سیاست و اقدام شناسایی میکند. نتایج این مطالعه نشان میدهد که ادغام IDS با ابزارهای مورفولوژیکی پیش‌بینی‌کننده می‌تواند دادههای ارزشمندی برای اصلاح بیشتر مدل‌های شناسایی ایجاد کند. در نهایت، مقاله به این نتیجه می‌رسد که رویکرد IDS می‌تواند توسعه را پیش‌بینی کند و در فرآیند تکاملی طراحی شهری که با نیازهای فعلی و آینده مناطق محروم سازگار است، ادغام شود.
روش تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ روش، از نوع روشهای توصیفی- تحلیلی است و از لحاظ هدف، كاربردي و از نوع تحقیقهای پیمایشی است که در جهت بررسی دیدگاه‌های صاحب نظران و کارشناسان از تکنیک دلفی استفاده شده است. در اين تحقيق ابتدا با تهيه طرح تحقيق، اقدام به مطالعه و جمع آوري ادبيات موضوع اقتصاد رانتی در حومه شهری پرداخته و سپس با طراحي الگوي مفهومي پيشنهادي، دو پرسش نامه براي جامعه آماري به وسیله کارشناسان و مدیران حوزه شهری منطقه 19 تهران تکمیل گردید و در نهايت پس از توزيع و جمع آوري پرسش نامه‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS به تجزيه و تحليل دادههاي حاصل و نتيجهگيري و ارائه پيشنهادات پرداخته شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر نیز از کلیه کارشناسان، خبرگان و صاحب نظران حوزههای برنامه ریزی روستایی، برنامه ریزی شهری، شهرسازی، جامعه شناسی و علوم اقتصادی تشکیل شده است که حجم نمونه آن تعداد 35 نفر تخمین زده می شود. قلمرو تحقیق از لحاظ موضوعی مشتمل بر موضوعات مرتبط با اقتصاد رانتی، سکونتگاههای غیررسمی و الحاق نقاط روستایی به شهر میباشد و از نظر مکانی در منطقه 19 تهران قرار گرفته است. در تحلیل دادهها از روشهای کمی آماری توصیفی و جداول توزیع فراوانی دادهها، محاسبه میانگین و رتبهبندی دادهها و آزمون بینومال تست جهت اطمینان از سطح معنیداری پاسخ حجم نمونه آماری برای احصای ارزیابی تاثیرات اقتصاد رانتی گسترش حاشیهنشینی کلان شهر تهران (مطالعه موردی: منطقه 19 شهر تهران) استفاده شده است.
در پژوهش حاضر، مقیاس پرسشنامه‌های حاضر به صورت طیف 5 گزینهای لیکرت طراحی گردید. در راستای تجزیه و تحلیل داده ها و بر اساس نتایج به دست آمده از پرسشنامه، نتایج دادههای حاضر از طریق آزمون میانگین و آزمون دو جمله ای در نرم افزار Spss محاسبه شده و در مقابل هر شاخص قرار میگیرد و در نهایت شاخصها مورد ارزیابی و تحلیل قرار میگیرند. در راستای ارزیابی پایایی گزارههای پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ و شاخص پایایی ترکیبی (
) استفاده شده است. برای ارزیابی روایی پرسشنامه نیز از روش روایی لاوشی بر مبنای اعتبار سنجی (CVR) استفاده شده است. معمولا اعضای پانل می بایست از متخصصانی باشند که در حوزه مورد مطالعه در گذشته و در حال حاضر فعالیت هایی داشته اند و کاملاً با محدوده مورد مطالعه و موضوع تحقیق تسلط داشته باشند. اگر چه روش پیشنهادی لاوشی تعداد اعضا را 4 نفر اعلام می کند اما تصمیم بر آن شد که تا حد امکان از اعضای بیشتری در این مطالعه استفاده شود. این تصمیم ضمن غلبه بر محدودیت‌های آتی نظیر انصراف افراد از شرکت در مطالعه و عدم برگشت پرسشنامه، باعث افزایش قابلیت اطمینان نتایج نیز میشد. در راستای تعیین اعضای پنل اعتبار سنجی، تعداد 8 نفر از اساتید و کارشناسان حوزههای ژئوپلیتیک و کارشناسان حوزههای نظامی تعیین گردیدند.
هنگامی که کمتر از نیمی از افراد گزینه "ضروری" را انتخاب نمایند و نیمی دیگر از افراد گزینه‌های دیگر را انتخاب نمایند، cvr صفر می شود. هنگامی که تمامی افراد گزینه "ضروری" را انتخاب کنند، cvr برابر با 1 می شود. به منظور تبدیل آسان تر به مقدار 99/0 تعدیل می شود، در مدل CVR بر اساس تعداد 8 نفر از اعضا ، چنانچه نمره CVR زیر نمره 75/0 شود، گویه حاضر رد می شود و بالاتر از 75/0گواهی بر اثبات گویه حاضر می باشد. و در نهایت جهت سنجش پایایی تحقیق، بر اساس بررسی‌های انجام شده، نتایج نشان میدهد که مقدار ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی تمامی متغیرها بیشتر از حداقل قابل قبول 7/0 می باشد، لذا سازه‌های این مطالعه به گونهای مطلوب دارای پایایی میباشد و پایایی کل دادههای حاضر بر اساس آلفای کرونباخ 73/0 به دست آمده است که نشان از پایایی قابل قبول دارد.
جدول 1. متغیرها و آلفای کرونباخ
ردیف | سازه | ضریب آلفای کرونباخ | پایایی کل |
1 | مهمترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران | 76/0 | 73/0 |
2 | عوامل موثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران | 70/0 |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
با توجه به ارزیابی معیارهای بکار رفته در پژوهش حاضر، شاخص ها و چارچوب نظری تأثیرات اقتصاد رانتی گسترش حاشیهنشینی کلان شهر تهران بر اساس مبانی نظری و تحقیقات صورت گرفته در زمینه موضوع حاضر تدوین گردیده است و بر این اساس منابع الگوی مفهومی تحقیق، شاخص ها و زیرمعیارها به صورت جدول 2 ارائه می گردد و در جدول 3، اعتبار سنجی دادههای پژوهش حاضر بر اساس روش لاوشی، محاسبه شده است.
جدول 2. شاخصهای پژوهش
مهمترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران | زیرمعیارها | منبع |
|---|---|---|
عوامل اقتصادی | افزایش بورس بازی زمین تخلف اداری احتمالی پرسنل اجرایی مدیریت شهری آگاهی متخلف از عدم اجرای احکام کمیسیون ماده 100 توسط برخی کارشناسان ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاههای غیررسمی میزان درآمد شهرداری از محل فروش تراکم مازاد به ویژه در انگیزه رفع نیاز خانواده از طریق احداث یا توسعه غیرقانونی بناها در سودجویی مالکان و ساخت و سازکنندگان از اقتصاد رانتی و ساخت و ساز در سکونتگاههای غیررسمی | Yang and Qian,2022 Satterthwaite,2020 Alam,2020 صاحبی و همکاران، 1397 علوی قصونی و همکاران، 1395 محمدنژاد و همکاران، 1391 تقوایی و سرایی، 1387 فنی و همکاران، 1387 |
عوامل سیاسی- مدیریتی | وجود مدیریت کلیشه ای وجود تضاد طبقاتی نبود ضوابط و مقررات یکسان در شهر نبود مدیریت یکپارچه مبتنی بر قوانین تداخل عملکردي و سازمانی (تعدد نظام هاي تصمیم گیرنده و همسو نبودن تفکرات و فقدان هماهنگی بین سازمانی) مدیریت شهری شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان می گردد وجود قوانين قديمي در حوزههای الحاق نقاط روستایی به شهرها عدم جهت دهی مناسب تقاضای مسکن و اتخاذ سیاستهای مناسب از سوی مدیریت شهری | اربابی سبزواری و هاشمی نسب، 1400 سلیمانی و همکاران، 1400 شریعتی منش، 1394 رضایی و کمانداری، 1393 کمانداری، 1392 علیزاده اقدم و محمد امینی، 1391 نقدی و صادقی، 1385 |
عوامل قانونی و اقتصادی | نقص طرحهای شهری ضعف برنامه ریزی مسکن سودجویی شورایاری‌های محلی قیمت پایین زمین در حومه‌های شهر اختلاف بسیار زیاد قیمت زمین در بافت‌های حاشیه ای با بافت شهری منطقه 19 اجاره بسیار پایین قیمت مسکن در حاشیه منطقه 19 تهران وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذی نفعان ارزان بودن قیمت زمین برای ایجاد طرحهای سرمایه داری مدیران شهری و ذی نفعان بالارفتن قیمت زمین‌های حومه شهر در آینده نزدیک بورس بازی زمین بالا رفتن ارزش زمین‌های اطراف شهر در صورت الحاق نقاط حاشیه ای به شهر تهران افزایش درآمدهای شهرداری از طریق افزایش ساخت و سازها و تخلفات در سکونتگاههای غیررسمی افزایش رفتارهای سوداگرایانه افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو | ملاشریفی، 1397 صاحبی و همکاران، 1397 نجفی، 1397 علوی قصونی و همکاران، 1395 کیومرثی، 1395 بزی و همکاران، 1395 رضایی و کمانداری، 1393 کمانداری،1392 علیزاده اقدم و محمد امینی، 1391
|
برگرفته از: مطالعات کتابخانهای نگارندهگان، 1402
قلمرو تحقیق
شهر تهران در حال حاضر دارای 22 منطقه شهرداری است که محدوده مورد مطالعه در منطقه 19 واقع در جنوب شهر تهران قرار دارد. منطقه 19 شهرداری تهران یکی از مناطق حاشیه ای کلان شهر تهران است که در طی30-40 سال گذشته فرآیند تکوین و تشکیل خود را طی نموده است.
منطقه مذکور از شمال به منطقه 17، از شرق با منطقه 16 و از غرب با منطقه 18 همجوار است. محورهای زمزم و آیت الله سعیدی مرز مشترک بین منطقه 19 با مناطق همجوار شمالی و غربی را تشکیل می دهد. از سمت شرق خیابان بهمنیار و بخش شمالی بزرگراه تندگویان حد فاصل بین منطقه 19 و منطقه 16 است و منطقه 19 از سمت جنوب به بزرگراه آزادگان محدود می گردد. این منطقه از شمال به اتوبان جوانه، از جنوب به اتوبان آزادگان، از شرق به اتوبان نواب- خیابان بهمنیار و از غرب به اتوبان آیت الله سعیدی محدود شده است و همچنین با مناطق16، 17، 18 و20 همجوار شده است. منطقه 19شهرداري تهران با استقرار در حوزه ورودي جنوب غرب تهران، جايگاه ويژهاي داشته و برخي از عناصر ساختاري شهر را در خود جاي داده است. لذا منطقه 19در طرح تفصیلی به عنوان دروازه بین المللی پایتخت نام گذاری شد، (نقشه3-1) موقعیت محدوده مورد مطالعه در استان را نشان میدهد. مساحت کل منطقه9214 هکتار است که از این میزان 2032 هکتار در بر گیرنده مساحت داخلی منطقه است. همچنین مساحت حریم منطقه هم 182/7 هکتار است. بر اساس گزارش سایت شهرداری منطقه در سال ۱۴۰۰، جمعیت کل منطقه 295627 نفر است که جمعیت حریم منطقه 255533 نفر عنوان شده‌است. این منطقه دارای خانوار 64299 نفر است .
نقشه 1. موقعیت منطقه 19 شهر تهران
برگرفته از: ترسیم نگارندهگان، 1402
براساس اطلاعات به دست آمده از معاونت برنامه ریزی و توسعه شهری- واحد آمار و اطلاعات، مساحت کل منطقه 76/96 کیلومتر مربع می باشد که مساحت داخل محدوده 76/20 کیلومتر مربع و مساحت خارج از محدوده (حریم استحفاظی آن) 76 کیلومتر مربع می باشد. این محدوده از حیث تقسیمات اداری- خدمات دارای دو محدوده است: یکی محدوده قانونی شهرداری و دیگری محدوده خارج از محدوده قانونی که مرز جنوبی شهر تهران بوده و توسط کمربندی جنوب غربی تهران محصور شده است و به این لحاظ جزء حریم تهران قرار می گیرد. این منطقه دارای پنج ناحیه است؛ سه ناحیه یک، دو و سه در حوزه بافت شهری است و در شمال بزرگراه آزادگان قرار دارند. نواحی چهار و پنج، خارج از محدوده قانونی شهر تهران قرار دارند و جزء حریم منطقه نوزده بهحساب میآیند. در ناحیه سه، در محالت دولتخواه و اسماعیل آباد، اطراف کورههای آجرپزی، شاهد اسکان غیررسمی هستیم. الف: محله دولتخواه شامل 12 سکونتگاه با ویژگی‌های اسکان غیررسمی است. ب: محله اسماعیلآباد شامل 6 سکونتگاه با ویژگی‌های اسکان غیررسمی است (استعلاجی و امینی، 1402: 7).
نقشه 2. موقعیت سکونتگاههای غیررسمی در منطقه 19 شهرداری تهران
برگرفته از: استعلاجی و امینی، 1402: 7
یافتهها
- بررسی مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران
در جهت تجزیه و تحلیل پرسش‌های آمار توصیفی مهم ترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران، ابتدا پرسش ها از یک دیگر تفکیک گردید و سپس در نرم افزار SPSS عملیات کدگذاری انجام گرفت، کد گذاری به صورت طیف لیکرت، اعداد 1 تا 5 ثبت گردید و پس از آن دادههای پرسشنامهها در محیط نرم افزار ثبت گردید، پس از آن با استفاده از دستور frequencies میانگین هر یک از سوالها و طبقه بندی آن ها در یک جدول کلی ثبت گردید که نتایج آن به صورت جدول شماره 2 میباشد.
جدول 2. آمار توصیفی مهم ترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران
شاخص | گویه ها | میانگین هر شاخص | میانگین کلی |
عوامل اقتصادی | افزایش بورس بازی زمین | 74/4 | 14/4 |
تخلف اداری احتمالی پرسنل اجرایی مدیریت شهری | 62/3 | ||
آگاهی متخلف از عدم اجرای احکام کمیسیون ماده 100 توسط برخی کارشناسان | 43/4 | ||
ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاههای غیررسمی | 77/4 | ||
میزان درآمد شهرداری از محل فروش تراکم مازاد به ویژه در | 02/4 | ||
انگیزه رفع نیاز خانواده از طریق احداث یا توسعه غیرقانونی بناها در | 02/3 | ||
سودجویی مالکان و ساخت و سازکنندگان از اقتصاد رانتی و ساخت و ساز در سکونتگاههای غیررسمی | 42/4 | ||
عوامل سیاسی-مدیریتی | وجود مدیریت کلیشه ای | 4.89 | 85/4 |
وجود تضاد طبقاتی | 74/4 | ||
نبود ضوابط و مقررات یکسان در شهر | 31/4 | ||
نبود مدیریت یکپارچه مبتنی بر قوانین | 77/4 | ||
تداخل عملکردي و سازمانی (تعدد نظام هاي تصمیم گیرنده و همسو نبودن تفکرات و فقدان هماهنگی بین سازمانی) مدیریت شهری | 52/3 | ||
شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان می گردد | 97/4 | ||
وجود قوانين قديمي در حوزههای الحاق نقاط روستایی به شهرها | 85/4 | ||
عدم جهت دهی مناسب تقاضای مسکن و اتخاذ سیاستهای مناسب از سوی مدیریت شهری | 64/4 |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
نتایج نشان می دهد که در زمینه مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران، در مجموع نتایج نشان داد عوامل سیاسی – مدیریتی بیشتر از عوامل اقتصادی در شکل گیری اقتصاد رانتی نقش داشته اند و در این زمینه عوامل افزایش بورس بازی زمین، ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاههای غیررسمی، وجود مدیریت کلیشه ای، شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان می گردد و وجود قوانين قديمي در حوزههای الحاق نقاط روستایی به شهرها از مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران بوده است.
- بررسی عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران
آمار توصیفی عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران به صورت جدول 3 به دست آمده است.
جدول 3. آمار توصیفی عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران
شاخص | گویه ها | میانگین هر شاخص | میانگین کلی |
عوامل قانونی و اقتصادی | نقص طرحهای شهری | 89/4 | 14/4 |
ضعف برنامه ریزی مسکن | 23/4 | ||
سودجویی شورایاری‌های محلی | 22/3 | ||
قیمت پایین زمین در حومه‌های شهر | 51/4 | ||
اختلاف بسیار زیاد قیمت زمین در بافت‌های حاشیه ای با بافت شهری منطقه 19 | 67/4 | ||
اجاره بسیار پایین قیمت مسکن در حاشیه منطقه 19 تهران | 34/4 | ||
وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذیجنفعان | 85/4 | ||
ارزان بودن قیمت زمین برای ایجاد طرحهای سرمایه داری مدیران شهری و ذی نفعان | 72/4 | ||
بالارفتن قیمت زمین‌های حومه شهر در آینده نزدیک | 58/3 | ||
بورس بازی زمین | 72/4 | ||
بالا رفتن ارزش زمین‌های اطراف شهر در صورت الحاق نقاط حاشیهای به شهر تهران | 36/4 | ||
افزایش درآمدهای شهرداری از طریق افزایش ساخت و سازها و تخلفات در سکونتگاههای غیررسمی | 59/4 | ||
افزایش رفتارهای سوداگرایانه | 55/4 | ||
افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو | 96/4 |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
بر اساس دادههای حاضر نتایج نشان می دهد که در زمینه عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران، در مجموع عوامل زیر بیشترین تأثیرات را در این زمینه ایفا میکنند:
- افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو
- وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذی نفعان
- نقص طرحهای شهری
- بورس بازی زمین
بررسی مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران
در راستای مهم ترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران، بر اساس آزمون بینومال تست از مجموع گویههای حاضر، تعداد 15 گویه در 2 شاخص مورد ارزیابی قرار گرفتند.
جدول 4. مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران
شاخصها | Category | N | Observed Prop. | Test Prop. | Exact Sig. (1-tailed) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
عوامل سیاسی-مدیریتی | گروه 1 | 3<= | 5 | 1/0 | 6/0 | a000/0 |
گروه 2 | 3> | 35 | 9/0 |
|
| |
جمع |
| 40 | 0/1 |
|
| |
عوامل اقتصادی | گروه 1 | <=3 | 6 | 2/0 | 6/0 | a000/0 |
گروه 2 | > 3 | 34 | 8/0 |
|
| |
جمع |
| 40 | 0/1 |
|
| |
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
دستاوردهای عوامل سیاسی- مدیریتی: در زمینه حاضر، در مجموع 40 نفر، تعداد 5 نفر معادل 10% مخالف عوامل سیاسی- مدیریتی در شکل گیری اقتصاد رانتی بوده اند و تعداد 35 نفر معادل 90/0 موافق عوامل سیاسی- مدیریتی در شکل گیری اقتصاد رانتی بوده اند.
عوامل اقتصادی: در زمینه حاضر، در مجموع 40 نفر، تعداد 6 نفر معادل 20/0 مخالف عوامل اقتصادی در شکل گیری اقتصاد رانتی بوده اند و تعداد 34 نفر معادل 80/0 موافق عوامل اقتصادی در شکل گیری اقتصاد رانتی بوده اند. در نتیجه گیری کلی در زمینه مهمترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران این چنین به نظر می رسد که عوامل اقتصادی و سیاسی- مدیریتی مثمر ثمر نخواهد بود.
- بررسی عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران
در راستای عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران ، بر اساس آزمون بینومال تست و در نرم افزار spss از مجموع گویههای حاضر ، تعداد 14 گویه در 2 شاخص مورد ارزیابی قرار گرفتند.
جدول 4. عوامل قانونی و اقتصادی، اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19
آزمون دو جملهای | ||||||
| Category | N | Observed Prop. | Test Prop. | Exact Sig. (1-tailed) | |
عوامل قانونی و اقتصادی ، عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران | گروه 1 | 3<= | 4 | 1/0 | 6/0 | a000/0 |
گروه 2 | 3> | 36 | 9/0 |
|
| |
جمع |
| 40 | 0/1 |
|
| |
a. Alternative hypothesis states that the proportion of cases in the first group < .6. | ||||||
برگرفته از: یافتههای پژوهش، 1402
در زمینه حاضر، در مجموع از40 نفر، تعداد 4 نفر معادل 10/0 مخالف تأثیرات عوامل قانونی و اقتصادی به عنوان عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران بوده اند و تعداد 36 نفر معادل 90/0 موافق تأثیرات عوامل قانونی و اقتصادی به عنوان عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران بودهاند.
بحث و نتیجه‌گیری
اسکان غیررسمی صرفاً مسئله ای کالبدی فیزیکی نبوده و از عوامل کلان ساختاری در سطح ملی و منطقه ای ناشی می شود. رشد فزاینده جمعیت شهری از توان سازمان‌های دولتی و غیر دولتی جهت توسعه و ارایه خدمات و تسهیلات شهری برای این جمعیت فزاینده پیشی گرفته و برآورده نشدن نیاز مسکن و سرپناه اقشارکم درآمد در فضای رسمی و برنامه ریزی شده شهر، حاشیهنشینی و اسکان غیررسمی را به گونه ای بی سابقه گسترش داده است. اقتصاد رانتی، دولت رانتی و شهر رانتی، ساختارهای سیستم (جامعه) رانتی هستند. در این سیستم، دولت و شهر رانتی زیرسیستم‌های اقتصاد رانتی به شمار می روند. هر چند درباره مفهوم رانت تعریف چندان واحدی میان اقتصاددانان و سیاست مداران وجود ندارد، اما رانت برخلاف سود و مزد که به عنوان عامل کاهش یا افزایش قیمت به طور طبیعی و در نتیجه تلاش مولد به دست میآید. میان منطقه 19 تهران، از جمله مناطقی بوده است که سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی در اطراف این منطقه همواره به عنوان یک چالشی جدی مطرح بوده است. بایستی اضافه نمود که اقتصاد رانتی در این زمینه از مهم ترین عوامل در ایجاد این گونه سکونتگاه ها همواره مطرح بوده است و در این راستا با توجه به گستردگی و پیچیدگیهای پدیده‌های شهری و تأثیر گرفتن اقتصاد رانتی از عوامل مختلف در مقیاس‌های فراملی، ملی، منطقه ای و محلی، لازم است که با استفاده از تفکر سیستمی عوامل شکل گیری و گسترش و مؤلفههای مؤثر در ایجاد این عوامل شناسایی شود. با توجه به ابعاد مختلف عواملی که در گسترش سکونتگاههای غیررسمی تأثیر دارند و یکی از آنها اقتصاد رانتی میباشد، پژوهش حاضر تأثیرات اقتصاد رانتی گسترش حاشیهنشینی کلان شهر تهران در منطقه 19 را مورد مطالعه قرار داده است. منطقه 19 تهران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود و با توجه به مرزی بودن (در حریم شهر تهران)، در حال حاضر حاشیهنشینی به ویژه در اطراف منطقه 19، آسیبها و نابهنجاریهای گستردهای را برای شهر تهران و منطقه 19 تهران را به همراه داشته است که از جمله مهم ترین آنها میتوان به عواملی نظیر ایجاد مشاغل کاذب، تجمع قاچاقچیان و معتادان مواد مخدر در اطراف این منطقه نظیر تپه سیف و مرتضی گرد، بحران فقر و نابرابری‌های اجتماعی در این سکونتگاهها، ایجاد بستر برای افزایش جرائم و کاهش امنیت اجتماعی و فردی و منطقه ای در محدوده منطقه 19 تهران و کلیت محدوده جنوب غرب تهران، افزایش تکدی گری، افزایش شرارت و افزایش سرقت در محدوده جنوب غربی تهران، میتوان نام برد که نکته قابل توجه این مسئله است که اکثریت رشد این سکونتگاهها در روستاهای اطراف منطقه 19 نظیر تپه سیف، کاظم آباد و قاسم آباد کوشک بوده است. در پژوهش حاضر مهم ترین دلایل شکلگیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران و عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران مورد تحلیل قرار گرفته است. بر اساس آزمون میانگین عواملی نظیر افزایش بورس بازی زمین، ناکارآمدی قوانین با گذر زمان در خصوص ساخت مساکن شبانه و گسترش سکونتگاههای غیررسمی، وجود مدیریت کلیشهای، شفاف نبودن بحث جرایم که موجب تفاسیر متعدد از طرف سودجویان میگردد و وجود قوانين قديمي در حوزههای الحاق نقاط روستایی به شهرها از مهم ترین دلایل شکل گیری اقتصاد رانتی در محدودههای مجاور منطقه 19 تهران بوده است و در نهایت در زمینه عوامل مؤثر اقتصاد رانتی و نقش آن در شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 تهران نتایج نشان که عوامل نقص طرحهای شهری، عدم وجود امکانات لازم برای کارآفرینی خرد و فردی برای مسئولین و ذی نفعان و افزایش سرمایه و نقدینگی برای سوداگرایان و مدیران سودجو بیشترین تأثیرات را در این زمینه داشتهاند. در این راستا پیشنهادات زیر مطرح می گردد:
- بازنگری قوانین و مقررات مرتبط با الحاق نقاط روستایی به محدوده شهرها و توجه به عوامل متعدد دیگر غیر از جمعیت
- اصلاح قوانین و مقررات متاقض در حوزه توسعه کالبدی روستاهای پیرامون شهر و محدوده شهر
- تحلیل شناسایی دلایل تبدیل نقاط روستایی به شهرها و تلاش در رفع یا تعدیل آن ها
- افزایش ارائه امکانات اقتصادی – اجتماعی لازم (اشتغال و زندگی) در مقیاس مناسب مناطق روستایی
- تحلیل و بررسی تعارضات احتمالی ناشی از الحاق نقاط روستایی به محدوده شهرها به صورت موردی
- تعیین و اجرای راهبردهای توسعه یکپارچه در سطح کلیه سکونتگاههای روستایی و شهری در سطح استان.
بنا به اظهار نویسندة مسئول، این مقاله حامی مالی نداشته است.
سهم نویسندگان
در پژوهش مقاله مستخرج از رسالة دکتری است، کارهای میدانی، تحلیل و نگارش مقاله توسط نویسندة اول مقاله انجام شده است؛ صحت، تأئید و راهنمایی در تدوین مقاله توسط نویسندة دوم صورت گرفته است.
تضاد منافع
نویسندگان اعلام میدارند که هیچ تضاد منافعی در رابطه با نویسندگی و یا انتشار این مقاله ندارند.
تقدیر و تشکر
نویسندگان، از همة افراد، به دلیل مشاوره و راهنمایی علمی و مشارکتشان در این مقاله تشکر و قدردانی مینمایند.
منابع
اربابی سبزواری، آزاده و هاشمی نسب، سید حسین. (1400). تأثیر مهاجرت و حاشیهنشینی بر محیط زیست شهر تهران. فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، 5(78)، 17-24.
استعلاجی، علیرضا و امینی، مرضیه. (1402). تحلیل سکونتگاههای غیررسمی منطقه 19 شهرداری تهران با تأکید بر معیارهای تأثیرگذار بر آن. اندیشه راهبردی شهرسازی، 1(2)، 1-14.
بزی، خدارحم، کیانی، اکبر و صفرزائی، عبدالغنی. (1395). بررسی علل شکل گیری و راهکار مقابله حاشیهنشینی شهر زابل با تأکید بر توانمندسازی. فصلنامه مطالعات شهری. 6(21)، 17-28.
تقوایی مسعود، سرایی محمدحسین (1387). گسترش افقی شهرها و ظرفیتهای موجود زمین مورد شهر یزد. تحقیقات جغرافیایی. (پیاپی 73)):187-210.
سرور، هوشنگ و امین زاده، سیامک. (1398). تبیین علل شکلگیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آنها (مطالعه موردی: محله علی آباد بوکان). جغرافیا و روابط انسانی، 2(3)، 17-42.
شریعتی منش، محمد رضا. (1394). بررسی تاثیر حاشیهنشینی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر جهرم. ۱ (۲)، ۶۱-۴۲
صاحبی نغمه، پوررمضان عیسی، قریشی محمد باسط و آمار حاجی شیرکیا تیمور. (1397). آسیب‌شناسی اقتصادی توسعه گردشگری در نواحی روستایی شهرستان لنگرود. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. ۷ (۲۵)، ۲۴۳-۲۲۵
ضیاتوانا، محمد حسن و امیرانتخابی، شهرام. (1386). روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش، جغرافیا و توسعه، 5(10)، 128-107.
ضیاتوانا، محمدحسن و امیرانتخابی، شهرام. (1386). نقش بازارهای روستایی در فرایند شکل گیری سازمان فضایی و شبکه سکونتگاهی (نمونه: شهرستان تالش). جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 4(8)، 115-135.
علوی قصونی، سیدجواد، هاشمی جمعه، یوسف و اسمعیلی، رضا. (1395). تحلیل اثرات نوسانات قیمت نفت روند بورس بازی زمین و مسکن در کلانشهرها مطالعه موردی: کلان شهر تهران، اولین سمینار آینده پژوهی توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا، تهران.
فلاح حیدری، فاطمه و رمضانی لشکریانی، حامد. (1395). بررسی علل و فرایندهای شکلگیری سکونتگاههای غیر رسمی در ایران، دومین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامهریزی، معماری و شهرسازی نوین، قم.
فنی، زهره و دویران اسماعیل. (1387). پژوهشی در بازار زمین و مسکن (مورد: شهر زنجان، سال های۱۳۷۸ الی ۱۳۸۶). مسکن و محیط روستا. ۲۷ (۱۲۴)، ۲۵-۱۲.
کمانداری، محسن، (1392). حاشیهنشینی و چالشهای اجتماعی شهرها، اولین همایش ملی معماری پایدار و شهرسازی خشت اول.
گلستانی فرد، زهرا. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر شکلگیری و گسترش حاشیهنشینی در شهر ساوه، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور ری.
محمدنژاد، علی، لشگری، علی اصغر و سلیمانی، منصور. (1391). ارزیابی تحققپذیری کاربری زمین در طرحهای توسعه شهری (مطالعه مورد: طرح تفصیلی منطقه 22 تهران). پژوهشهای دانش زمین، 3(4)، 94-110.
مظفری نیا، اسماء. (1397). تحلیلی بر علل شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی و نحوه برخورد با آنها (نمونه مورد مطالعه: شهر ارومیه)، گروه شهرسازی و هنر،دانشکده معماری، دانشگاه ارومیه.
ملاشریفی، محمدرضا. (1397)، ارزیابی الحاق نقاط روستایی به شهرها (شهر هشتگرد) ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده مدیریت و معماری ، گروه مدیریت، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات دماوند.
نجفی، مریم. (1397). بررسی علل و انگیزههای مهاجرتهای روستا- شهری به شهر بجنورد و تحلیل تحرک سکونتی آنها در مراحل بعد از مهاجرت، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری.
نقدی، اسدالله و صادقی، رسول (1385). حاشیهنشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان). رفاه اجتماعی، ۵ (۲۰)، ۲۳۴-۲۱۳.
References
Ahlqvist, T. (2003). Keys to futures. Societal reflections on developing key technologies and their impacts on human qualifications. Ministry of Trade and Industry. Studies and Reports, 10.
Alavi Kasouni, S. J., Hashemi Juma, Y., & Esmaili, R. (2015). Analyzing the Effects of Oil Price Fluctuations on the Trend of Land and Housing Markets in Metropolises Case Study: Tehran Metropolis, The First Future Research Seminar of Iran's National Development in the Context of Geography, Tehran. (In Persian)
Alizadeh Aghdam, M. B., & Mohammad Amini, H. (2011). An analysis of the causes and consequences of the formation of marginal areas with a special view on the city of Khomein. Social Studies and Research in Iran, 1(2), 121-138. (In Persian)
Arbabi Sabzevari, A. & Hashemi Nesab, S. H. (2021). The effect of immigration and marginalization on the environment of Tehran. Specialized Scientific Quarterly of New Research Approaches in Management and Accounting, 5(78), 17-24. (In Persian)
Barros, J.; Sobreira, F. (2002). City of slums: Self-organisation across scales. UCL Work. Pap. Ser. 55, 1–10.
Bezi, K., Kayani, A., & Safarzaei, A. G. (2015). Investigating the causes of the formation and the solution to deal with the marginalization of Zabul city with an emphasis on empowerment. Urban Studies Quarterly. 6(21), 17-28. (In Persian)
Carrilho J, Trindade J. Sustainability in Peri-Urban Informal Settlements: A Review. Sustainability. 2022; 14(13), 7591.
Estelaji, A., & Amini, M. (2023). Informal Settlements Analysis of Tehran 19th District with the Emphasis on the Criteria Affecting it. Urban Strategic Thought, 1(2), 1-14.
Falah Heydari, Fatemeh and Ramezani Lashkariani, Hamed. (2015). Investigating the causes and processes of the formation of informal settlements in Iran, the second national conference on geography and planning, architecture and modern urbanism, Qom. (In Persian)
Fernandes, E. (2011). Regularization of Informal Settlements in Latin America; Lincoln Institute of Land Policy: Cambridge, MA, USA, ISBN 1-55844-202-2.
Golestani Fard, Z. (2017). Investigating factors affecting the formation and expansion of marginal settlements in Saveh city, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Humanities, Payam Noor Ray University.
Kamalipour, H., & Dovey, K. (2019). Mapping the visibility of informal settlements. Habitat Int. 85, 63–75.
Kamandari, M. (2012). Marginalization and social challenges of cities, the first national conference of sustainable architecture and urban planning of Kashte Aol. (In Persian)
Mehrotra, R. Kinetic city, Issues for urban design in South Asia. (2009). In Reclaiming (the Urbanism of) Mumbai. Explorations in/of Urbanism; Sun Publishers: Amsterdam, The Netherlands, 142–152.
Mohamed-Katerere, J. C. (2022). Mutually-Reinforcing Transgressions of Justice in Large Scale Land Acquisitions in the ‘Public Interest’. In International Yearbook of Soil Law and Policy 2020/2021 (pp. 17-45). Springer, Cham.
Mohammadnejad, A. Lashgari, A. A., & Soleimani, M. (2011). Evaluating the feasibility of land use in urban development plans (case study: detailed plan of Tehran's 22nd district). Earth Science Research, 3(4), 94-110. (In Persian)
Molashreifi, M. (2017). evaluation of the annexation of rural areas to cities (Hashtgerd city), Master's thesis, Faculty of Management and Architecture, Department of Management, Azad University of Damavand Science and Research Unit. (In Persian)
Mozaffarinia, A. (2017). An analysis of the causes of the formation of informal settlements and how to deal with them (case study: Urmia city), Department of Urban Planning and Art, Faculty of Architecture, Urmia University. (In Persian)
Najafi, M. (2017). Investigating the causes and motivations of rural-urban migrations to Bojnord city and analyzing their residential mobility in the stages after migration, Master's thesis, Department of Geographical Sciences, Faculty of Humanities, Hakim Sabzevari University. (In Persian)
Naqdi A., & Sadeghi, R. (2006). Marginalization is a challenge for sustainable urban development (with emphasis on Hamadan city). Social Welfare, 5 (20), 213-234. (In Persian)
Sahebi, N., Pourramzan, I., Qureshi, M. B., Amar Haji Shirkia, T. (2017). Economic pathology of tourism development in the rural areas of Langrod. Space economy and rural development. 7 (25), 243-225. (In Persian)
Samper J, Liao W. (2023). Testing the Informal Development Stages Framework Globally: Exploring Self-Build Densification and Growth in Informal Settlements. Urban Science. 7(2):50.
Sarvar, H., & Aminzadeh, S. (2018). Explaining the causes of the formation of informal settlements and providing optimal solutions to organize them (case study: Aliabad Bukan neighborhood). Geography and Human Relations, 2(3), 17-42. (In Persian)
Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., & Patel, S. (2020). Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth, 2(2), 143-156.
Shariati Menesh, M. R. (2014). Investigating the impact of marginalization on the sense of social security of the citizens of Jahrom city. 1(2), 61-42. (In Persian)
Taqwai, M., & Saraei, M. H. (2008). The horizontal expansion of cities and the available land capacities of Yazd city. Geographical research. (series 73),187-210. (In Persian)
Fanni, Z. & Daviran, E. (2008). A research on land and housing market (Case: Zanjan city, 1378-1386). Housing and village environment. 27(124), 12-25. (In Persian)
Titz, A., & Chiotha, S. S. (2019). Pathways for sustainable and inclusive cities in Southern and Eastern Africa through urban green infrastructure?. Sustainability, 11(10), 2729.
Yang, C., & Qian, Z. (2022). Urbanization through resettlement and the production of space in Hangzhou's concentrated resettlement communities. Cities, 129, 103846.
Zhang, L. (2011). The political economy of informal settlements in post-socialist China: The case of chengzhongcun (s). Geoforum, 42(4), 473-483.
Zia - Tavana, M. H., & Amir Entekhabi, S. (2007). Procedure of Conversion in Village to City and its Results in Talesh Township. Geography and Development, 5(10), 107-128. (In Persian)
[1] . Zhang
[2] . Carrilho & Trindade
[3] . Samper & Liao