آمایش و توسعه‌ی زمین‌گردشگری در جزیره قشم
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
ذبیح اله چهارراهی
1
(دانشجوی دکتری آمایش محیط‌زیست، دانشگاه تهران، ایران)
منصور رضاعلی
2
(دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران)
فرشته کیانی نژاد
3
(کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی(محیط‌زیست)، دانشگاه تهران، ایران)
کلید واژه: توسعه گردشگری, تقاضای تفرجی, سطح پذیرش گردشگر, جامعه میزبان گردشگران, زمین‌گردشگری,
چکیده مقاله :
استفاده مؤثر از موقعیت میراث تاریخی و جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در مسیر اهداف توسعه و تقویت گردشگری، از سیاست‌های کلی آمایش سرزمین است. غالباً این مهم، با ارزیابی توان توسعه گردشگری انجام می‌پذیرد اما ارزیابی توان گردشگری، صرفاً بیانگر موقعیت ایده آل یا بالقوه توسعه گردشگری در مناطق است؛ از این‌رو توجه به شرایط کنونی مناطق نیز در توان سنجی ضروری است. جزیره قشم با دارا بودن انواع جاذبه‌های تفرجی، در زمینه گردشگری، به جایگاهی که شایسته آن است، دست نیافته است. در این مطالعه توان توسعه گردشگری در جزیره قشم با بهره‌گیری از معیارهای اکولوژیکِالزام‌آور و معیارهای شایستگی تعیین شد. سپس با بهره‌گیری از مؤلفه تقاضا در جامعه میزبان و در جامعه گردشگران، توان بالفعل توسعه گردشگری در جزیره قشم تعیین شد. در نقشه پهنه‌های بالفعل توسعه گردشگری شش طبقه توان از مناطق دارایِ توان تا مناطق بدون توانِ توسعه گردشگری، شناسایی شد. در نگاه ساده، مظاهر زمین‌گردشگری جزیره قشم، موقعیت ویژه‌ای را به‌منظور توسعه توان اکولوژیک گردشگری در قشم ارائه می‌دهند اما بررسی فاکتور تقاضا، ماهیت دوگانه آن‌ها در اثرگذاری بر توان گردشگری جزیره قشم را آشکار می‌سازد. در نقشه‌ی توان بالفعل، طبقات توان چهارم و پنجم گردشگری، مناطقی با اندک توان توسعه گردشگری را شامل می‌شود. این درحالی است که وجود مظاهر تفرجی زمین‌شناسی، یادآور وجود پتانسیل بالقوه گردشگری در این گستره است، چنین تضادی در نتیجه دخالت مؤلفه تقاضا و نقشه سازی شاخص‌های دو معیار منابع تفرجی و آرای گردشگران است.
استفاده مؤثر از موقعیت میراث تاریخی و جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در مسیر اهداف توسعه و تقویت گردشگری، از سیاست‌های کلی آمایش سرزمین است. غالباً این مهم، با ارزیابی توان توسعه گردشگری انجام می‌پذیرد اما ارزیابی توان گردشگری، صرفاً بیانگر موقعیت ایده آل یا بالقوه توسعه گردشگری در مناطق است؛ از این‌رو توجه به شرایط کنونی مناطق نیز در توان سنجی ضروری است. جزیره قشم با دارا بودن انواع جاذبه‌های تفرجی، در زمینه گردشگری، به جایگاهی که شایسته آن است، دست نیافته است. در این مطالعه توان توسعه گردشگری در جزیره قشم با بهره‌گیری از معیارهای اکولوژیکِالزام‌آور و معیارهای شایستگی تعیین شد. سپس با بهره‌گیری از مؤلفه تقاضا در جامعه میزبان و در جامعه گردشگران، توان بالفعل توسعه گردشگری در جزیره قشم تعیین شد. در نقشه پهنه‌های بالفعل توسعه گردشگری شش طبقه توان از مناطق دارایِ توان تا مناطق بدون توانِ توسعه گردشگری، شناسایی شد. در نگاه ساده، مظاهر زمین‌گردشگری جزیره قشم، موقعیت ویژه‌ای را به‌منظور توسعه توان اکولوژیک گردشگری در قشم ارائه می‌دهند اما بررسی فاکتور تقاضا، ماهیت دوگانه آن‌ها در اثرگذاری بر توان گردشگری جزیره قشم را آشکار می‌سازد. در نقشه‌ی توان بالفعل، طبقات توان چهارم و پنجم گردشگری، مناطقی با اندک توان توسعه گردشگری را شامل می‌شود. این درحالی است که وجود مظاهر تفرجی زمین‌شناسی، یادآور وجود پتانسیل بالقوه گردشگری در این گستره است، چنین تضادی در نتیجه دخالت مؤلفه تقاضا و نقشه سازی شاخص‌های دو معیار «منابع تفرجی» و «آرای گردشگران» است.
1- احمدی ثانی، ناصر. ساسان بابا کفایی و اسد اله متاجی (1390): بررسی امکان فعالیت‌های اکو توریسمی از نظر اکولوژیک در جنگل‌های زاگرس شمالی با کاربرد تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور، آمایش سرزمین، سال سوم، شماره 4، صص 45-64.
2- اسداللهی، زهرا و افشین دانه‌کار (1388): طرح‌ریزی محیط‌زیستی تالاب چغاخور برای حفاظت و گردشگری با ارزیابی چندمعیاره مکانی، پایاننامه کارشناسی ارشد، محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران.
3- امری کاظمی، علیرضا (1391): اطلس میراث زمین‌شناختی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، انتشارات رهی، تهران، 496 ص.
4- آمیغپی، معصومه، وثوقی، بهزاد و دهقانی، مریم (1388): آنالیز تغییر شکل سطحی زمین در اثر زلزله 6 آذر 1384 جزیره قشم با استفاده از تصاویر راداری، نشریه دانشکده فنی، دوره چهارم، شماره 43، صص 269-377.
5- پور اصغر، فرزام و رضا ویسی (1390): آمایش سرزمین مبنایی برای توسعه صنعت گردشگری پایدار، اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه)، دوره پنجم، شماره 14، صص 181-195.
6- توفیق، فیروز (1384): آمایش سرزمین تجربه جهانی و انطباق آن با وضع ایران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران، 521 ص.
7- توفیق، فیروز (1385): برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آینده آن، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران،592 ص.
8- جلیلوند، حمید. امید کرمی، آناهیتا شاه نظری و مرتضی شعبانی (1391): ارزیابی تفرجی به کمک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مورد: پارک جنگلی شهید زراع، مازندران، جغرافیا و توسعه، دوره دهم، شماره 29، صص 107-118.
9- حاجعلیلو، بهزاد و بهرام نکوئی صدر (1390): ژئو توریسم، تهران، دانشگاه پیامنور.
10- دانه‌کار، افشین و بیت اله محمودی (1392): گردشگری طبیعت معیارهای توسعه و طراحی، تهران، جهاد دانشگاهی تهران.
11- داولینگ، راسک و دیوید نیوسام، ژئو توریسم، ترجمة فرهتجاه، بهروز و علیرضا امری کاظمی، تهران، نشر رهی،1391.
12- رضاییان، سحر. سید علی جوزی و اسماء پیراسته (1392): ارائه برنامه راهبردی توسعه طبیعت‌گردی جزیره قشم به روش SWOT. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 15، شماره 1، صص 91-109.
13- زند مقدم، محمدرضا (1388): بررسی توانمندی‌های دشت کویر به‌عنوان ژئو پارک بزرگ ایران مرکزی و نقش آن در توسعه پایدار استان سمنان، آمایش محیط، سال دوم، شماره 6، صص 1-20.
14- سپاسی، یگانه. افشین دانه‌کار، افشین علیزاده، علی اصغر درویش صفت و رزیتا شریفی پور (1389): طرح‌ریزی محیط‌زیستی جزیره هنگام برای حفاظت و گردشگری با ارزیابی چند معیاره مکانی. نشریه محیط‌زیست طبیعی، دوره 63، شماره 2، صص 159-171.
15- شایان، سیاوش. بنی صفار، معصومه. زارع، غلامرضا و نفیسه فضلی (1392): ارزیابی توانمندی توسعه گردشگری پایدار ژئومورفوسایت ها با تأکید بر روش کومانسو (مطالعه موردی: ژئومورفوسایت های مسیر گردشگری کرج-چالوس تا تونل کندوان)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال دوم، شماره 5، صص 78-93.
16- شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ و وحید فیضی و رامین ساعد موچشی (1391): ارزیابی توان اکولوژیک زمین در تعیین قابلیت زمین در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک، مطالعات شهری، شماره 5، صص 61-72.
17- فرج زاده، منوچهر؛ و علی احمدآبادی (1389): ارزیابی و پهنه‌بندی اقلیم گردشگری ایران با استفاده از شاخص اقلیم گردشگری. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 71، صص 31-42.
18- قهرمان زاده، محمد. هاشم محمودی و ابراهیم جاودان (1392): پیش‌بینی تقاضای فصلی توریسم در ایران (کاربرد الگوهای سری زمانی فصلی)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دوره دوم، شماره 7، صص 66-81.
19- کارکن، محمد. حسن ورمزیار و فاطمه عزیز خانی (1391): مجموعه مطالعات الگوی مطلوب برنامه‌ریزی برای ایران، گذری بر روند تدوین برنامه آمایش سرزمین. دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 12549
20- کلانتری، خلیل (1387): مدل‌سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی، تهران، فرهنگ صبا.
21- کیانی نژاد، فرشته و افشین دانه‌کار (1394): سنجش قابلیت اراضی برای کاربریهای موردتقاضا در جزیره قشم با رویکرد مدیریت زیست بومی، پایاننامه کارشناسی ارشد، محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 210 ص.
22- مالچفسکی، یا چک. ترجمه اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده (1385): سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری، انتشارات سمت، تهران،597 ص.
23- مخدوم، مجید (1380): شالوده آمایش سرزمین، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران. 289 ص.
24- مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 شهرستان قشم، معاونت برنامه‌ریزی استان هرمزگان،1392.
25- مقصودی، مهران و علی‌اکبر شمسی‌پور (1390): پتانسیل سنجی مناطق بهینه توسعه ژئومورفوتوریسم (مطالعه موردی: منطقه مرنجاب در جنوب دریاچه نمک)، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 77، صص 1-19
26- ملکی مین باش، مرتضی. حسین بلوچی و حسین فارسی زاده (1394): بررسی تأثیر تصویر مقصد و رضایت از مقصد بر نیت‌های بازدید گردشگران، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال چهارم، شماره 12، صص 11-33.
27- یمانی، مجتبی. عظیمی راد، صمد و سجاد باقری (1391): بررسی قابلیت‌های ژئو توریسمی ژئومورفورسایت های منطقه سیمره، جغرافیا و پایداری محیطی، شماره 2، صص 69-88.
_||_28- Aminu, M. Ludin, A. N. B. M. Matori, A. N. Yusof, K. W. Dano, L. U. & Chandio, I. A. (2013). A Spatial Decision Support System (SDSS) for Sustainable Tourism Planning in Johor Ramsar Sites, Malaysia. Environmental Earth Sciences, 70(3), 1113-1124.
29- Bagheri, M. Sulaiman, W. N. A. & Vaghefi, N. (2013). Application of Geographic Information System Technique and Analytical Hierarchy Process Model for Land-Use Suitability Analysis on Coastal Area. Journal of Coastal Conservation, 17(1), 1-10.
30- Erfani, M. Afrougheh, S. Ardakani, T. & Sadeghi, A. (2015). Tourism positioning using decision Support System (Case study: Chahnime—Zabol, Iran). Environmental Earth Sciences, 74(4), 3135-3144.
31- Hadzic, O. Markovic, S.B. Vasiljevic, Dj.A. Nedeljkovic, M, (2010): A Dynamical Model for Assessing Tourism Market Attractiveness of a Geosite. 1st International Conference on Geoheritage & Geotourism Research GEOTRENDS 2010, Novi Sad 24-26 June. Abstract Book, pp: 23-25.
32- Jozi, S. A. & Majd, N. M. (2015). Ecological Land Capability Evaluation of Dehloran County in Order to Ecotourism Development. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 43(3), 571-581.
33- Pareta, K. (2013). Remote Sensing and GIS Based Site Suitability Analysis for Tourism Development. International Journal of Advanced Research in Engineering and Applied Sciences, 2(5), 43-58.
34- Wong, P. P. (1993). Island Tourism Development in Peninsular Malaysia: Environmental Perspective. In Tourism Vs Environment: the Case for Coastal Areas (pp. 83-97). Springer Netherlands.