واکاوی کمّی تاثیرکیفیت آبهای زیرزمینی در ارتقاء شاخص‌های توسعه روستایی برمبنای مدل موریس؛ مطالعه موردی: شهرستان خنج
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
احمدعلی خرم بخت
1
(
استادیار گروه جغرافیا ، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی،لارستان، ایران
)
کلید واژه: توسعه روستایی, استان فارس, مدل موریس, شهرستان خنج,
چکیده مقاله :
وجود آب و بهره مندی مستمر از آن همواره در موجودیت سکونتگاه های روستایی و پایداری این جوامع نقش اساسی ایفا نموده است. در حال حاضر، حفاظت از منابع آب و بهره برداری بهینه از آن به یک مسئله مهم جهانیتبدیل شده است. این مسئله به ویژه با وقوع خشکسالی های اخیر از ابعاد وسیع تری برخوردار شده است. بنابراین ضرورت دارد که با مطالعات موردی در نواحی مختلف، ارزش و اهمیت عامل آب در موجودیت و توسعه جوامع انسانی مورد بازشناسی قرار گیرد،زیرا شناخت و تحلیل جنبه های مختلف این مسئله و افزایش آگاهی های عمومی در مورد آن می تواند زمینه ساز موفقیت راهکارهای استحصال و مصرف بهینه آب باشد.در این تحقیق به بازشناسی نقش و اهمیت عامل کیفیت آب زیرزمینی در توسعه روستایی شهرستان خنج واقع در استان فارس پرداخته شد.پس از تقسیم این شهرستان بههفت منظومه روستایی و سنجش سطح توسعه آنها بر مبنای مدل موریس، با استفاده از نرم افزار SPSSضریب همبستگی بین سطح توسعه روستایی و کیفیت منابع آب زیرزمینیمحاسبه گردید. نتیجهبررسی نشان داد که عدم اطمینان به بارش سالانه در شهرستان خنج، باعث شده که فعالیت و معیشت در سطح روستاهای این منطقه به استحصال آب زیرزمینی، آن هم با کیفیت های قابل استفاده، متکی بودهو درجه توسعه منظومه های روستایی این شهرستان با آب زیرزمینی از ضرایب همبستگی بیش از 0/70 برخوردار است. بنابراین، با عنایت به وابستگی بالای توسعه روستایی این منطقه به عامل آب زیرزمینی،اتخاذ راهکارهای استحصال و مصرف بهینه آب زیرزمینی خواهد توانست با صرفه جویی در مصرف این عامل حیاتی و افزایش آب قابل دسترس، ظرفیت های جدیدی برای ارتقاء توسعه روستایی فراهم نماید.
Presence and continuous operationof water has playan essential role in existence and stability of rural settlements. Today, conservation and optimal utilization of water resources is an important global issue. This problem has become more acute especiallydue to occurrence recent droughts. Therefore, It is necessary to recognize the value and importance of water for existence and development of human societies by case studies of different areas, because recognition and analysis of various aspects of this problem and increasing public awareness can promote extraction and optimal usage of water.In this study, the role and significance of groundwater quality for rural development of Khonj county –located in Fars province– has been discussed. After dividing the region into seven rural systems and evaluation of their development based on Morris model, the correlation coefficient between rural development and groundwater quality was calculated by SPSS program. The result was that because ofuncertainty annual rainfall, rural activities and livelihoods is depends on extraction of usable underground water, and degree of rural development of Khonj county has a correlation of more than 70% with groundwater quality. Therefore, with regard tohigh dependence of rural development with underground water, strategies for extraction and optimal usage of groundwater leads tosaving this vital factor and increase available water, and finally would provide new capacities for further rural development.
1- آزادی،ی.، بیکمحمدی،ح. 1391. تحلیلوطبقهبندیسطوحتوسعهیافتگینواحیروستاییشهرستانهایاستانایلام. مجلهبرنامهریزیفضایی، دوره 2،شماره 6 : 61-41.
2- بدری،س.، اکبریان،س.، جواهری،ح.۱۳۸۵. تعیینسطوحتوسعهیافتگینواحی روستاییشهرستانکامیاران. فصلنامه تحقیقاتجغرافیایی، دوره 21، شماره 82 : 126-116.
3- جمعهپور،م. 1389 . مقدمهای بر برنامهریزی توسعه روستایی: دیدگاهها و روشها. انتشارات سمت. 264 صفحه.
4- حاجیعلیزاده،ج.، مهدوی،م.، کردوانی،پ.1389. استفاده از مدل توسعهیافتگی موریس برای ارزیابی عملکرد طرحهای هادی. مجلهچشمانداز جغرافیایی، سال 5، شماره 13 : 11-1.
5- دلبند،ق. 1393. نقش ژئومرفولوژی در توسعه سکونت گاههای شهری و روستایی شهرستان خنج. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته ژئومورفولوژی در برنامهریزی محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان.154 صفحه.
6- رضوانی،م. 1383. سنجش و تحلیل سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی در شهرستان سنندج. مجلهجغرافیا و توسعه ناحیهای. دوره 1، شماره 3 : 164-149.
7- سازمان آب منطقه ای استان فارس، داده های کیفیت آب زیرزمینی.
8- سایت www.tabnakfars.ir. فروردین 1394، آمار جمعیت استان فارس در سال 1393.
9- صلاحی اصفهانی،گ. 1386. نقش آب و آبیاری در توسعه پایدار روستایی. پیک نور. دوره 5، شماره 2 :90-74.
10- فرجیملایی،ا.، عظیمی،ا.، زیاری،ک. 1389. تحلیلابعادکیفیتزندگیدرنواحیشهریایران.مجلهپژوهشوبرنامهریزیشهری. دوره 1،شماره 2 : 16-1.
11- فلاحتبار،ن.، بحیرایی،ح. 1391. توسعه پایدار کاشان در گرو منابع آب منطقه خشک و کویری. فصلنامه برنامهریزی منطقهای. دوره 2، شماره 2 : 228-215.
12- مرتضوی،س.، سلیمانی،ک.، غفاریموفق،ف.1390. مدیریت منابع آب و توسعه پایدار؛ مطالعه موردی دشت رفسنجان. آب و فاضلاب. دوره 22، شماره 2:131-126.
13- مصطفوی،س. 1393. نقش ژئومورفولوژی شهرستان خنج در پدافند غیر عامل. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته ژئومورفولوژی در برنامهریزی محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان.176 صفحه.
14- مهدوی،م.، طاهرخانی،م. 1390. کاربرد آمار در جغرافیا. انتشارات قومس. 420 صفحه.
15- یاسوری،م. 1386. محدودیت منابع آب و نقش آن در ناپایداری مناطق روستایی استان خراسان رضوی.مجله چشمانداز جغرافیایی. دوره 1، شماره 5 : 177-162.
_||_1- Brown,C. & Lall,U. 2006. Water and economic development: The role of variabilityand a framework for resilience. Natural Resources Forum 30 (2006): 306–317.
2- Hussain,R., Sahgal,J.L., Mishra,P., Sharma,B.2012. Application of WSN in Rural Development; Agriculture Water Management, International Journal of Soft Computing and Engineering (IJSCE) ISSN: 2231-2307, Volume-2, Issue-5, November 2012: 68-72.
3- James,A.J. & Robinson,E. 2001. Water and Sustainable Rural Livelihoods in Andhra Pradesh, India Natural Resources Institute University of Greenwich, UK, 70 pages.
4- Mohamed,I.A.W. 2012. The Impacts of Water Borne Diseases on Rural Development in Sudan: Study of Malaria in Gezira Irrigated Agricultural Scheme, Al-Neelain University, Department of Economics, 45 pages.
5- Molden,D., Amarasinghe,U. Hussain,I. 2001. Water for Rural Development, Background Paper on Water for Rural Development Prepared for the World Bank. International Water Management Institute, 96 pages.
6- Oosterbaan, R. 2010. Water harvesting and agricultural land development options in the NWFR of Pakistan,Paper submitted to the International Policy Workshop “Water Management and Land Rehabilitation, NW Frontier Region, Pakistan”, Islamabad, December 6 - 8, 2010, 27 pages.
7- Panhalkar,S. 2011. Domestic Rain Water Harvesting System: a Modelfor Rural Development, International Journal of Science and Nature (I.J.S.N.), VOL. 2(3) 2011: 861-867.