تعیین جهات مناسب توسعه شهری بر اساس مناطق ممنوعه ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی: شهرستان فارسان)

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

امیر صفاری ¹ (دانشیار ژئومورفولوژی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران ،ایران)
حمید گنجائیان ² (کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران،تهران ،ایران)
مژده فریدونی کردستانی ³ (کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران)
زهرا حیدری ⁴ (کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران)

تاریخ دریافت : 1396/06/21 تاریخ پذیرش : 1397/02/29 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: ارزیابی تناسب زمین, جهات توسعه شهری, مناطق ممنوعه ژئومورفولوژیکی, شهرستان فارسان,

چکیده مقاله :

توسعه شهری بدون در نظر گرفتن ویژگی های ژئومورفولوژی منجر به مخاطرات محیطی و تهدید برای جوامع انسانی می‌شود. با توجه به اینکه شهرستان فارسان از نظر ژئومورفولوژیکی با محدودیت های زیادی مواجه است، هدف از تحقیق حاضر این است تا با اعمال مناطق ممنوعه توسعه شهری، مناطق مستعد توسعه سکونتگاه های شهرستان فارسان شناسایی شوند. تحقیق حاضر بر مبنای روش های نرم افزای، کتابخانه ای و تحلیلی استوار است. در این تحقیق از 8 پارامتر شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین شناسی، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه و فاصله از نقاط شهری برای ارزیابی تناسب زمین استفاده شده است. همچنین به‌منظور تجزیه ‌و تحلیل داده ها و مکان گزینی مناطق مستعد جهت اهداف مورد نظر از روش مناطق ممنوعه و مدل های منطق فازی و AHP استفاده شده است. روش کار به‌گونه‌ای است که پس از تهیه لایه های اطلاعاتی، مناطق ممنوعه جهت اهداف توسعه شهری شناسایی شده و سپس با استفاده از مدل AHP وزن نهایی هر کدام از لایه های اطلاعاتی بدست آمده است. سپس در محیط GIS با استفاده از منطق فازی لایه های اطلاعاتی بر اساس وزن های بدست آمده و همچنین اعمال مناطق ممنوعه با هم تلفیق شده اند. روش بکارگرفته شده در تحقیق حاضر سبب شده تا مناطقی که جهت اهداف توسعه شهری مناسب نیستند جزء مناطق ممنوعه قرار گیرند. نتایج تحقیق بیانگر این است که بخش زیادی از وسعت شهرستان فارسان در مناطقی قرار دارند که حداقل از نظر یکی از معیارهای مورد نظر تناسب لازم را برای اهداف توسعه شهری ندارند.

چکیده انگلیسی:

توسعه شهری بدون در نظر گرفتن ویژگی­های ژئومورفولوژی منجر به مخاطرات محیطی و تهدید برای جوامع انسانی می‌شود. با توجه به اینکه شهرستان فارسان از نظر ژئومورفولوژیکی با محدودیت­های زیادی مواجه است، هدف از تحقیق حاضر این است تا با اعمال مناطق ممنوعه توسعه شهری، مناطق مستعد توسعه سکونتگاه­های شهرستان فارسان شناسایی شوند. تحقیق حاضر بر مبنای روش­های نرم­افزای، کتابخانه­ای و تحلیلی استوار است. در این تحقیق از 8 پارامتر شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین­شناسی، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه و فاصله از نقاط شهری برای ارزیابی تناسب زمین استفاده شده است. همچنین به‌منظور تجزیه ‌و تحلیل داده­ها و مکان­گزینی مناطق مستعد جهت اهداف مورد نظر از روش مناطق ممنوعه و مدل­های منطق فازی و AHP استفاده شده است. روش کار به‌گونه‌ای است که پس از تهیه لایه­های اطلاعاتی، مناطق ممنوعه جهت اهداف توسعه شهری شناسایی شده و سپس با استفاده از مدل AHP وزن نهایی هر کدام از لایه­های اطلاعاتی بدست آمده است. سپس در محیط GIS با استفاده از منطق فازی لایه­های اطلاعاتی بر اساس وزن­های بدست آمده و همچنین اعمال مناطق ممنوعه با هم تلفیق شده­اند. روش بکارگرفته شده در تحقیق حاضر سبب شده تا مناطقی که جهت اهداف توسعه شهری مناسب نیستند جزء مناطق ممنوعه قرار گیرند. نتایج تحقیق بیانگر این است که بخش زیادی از وسعت شهرستان فارسان در مناطقی قرار دارند که حداقل از نظر یکی از معیارهای مورد نظر تناسب لازم را برای اهداف توسعه شهری ندارند.

منابع و مأخذ:

1. اسفندیاری، مهدیه .1392. نقش عوامل ژئومورفولوژیک در توسعه فیزیکی شهر اراک. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.


2. زبردست، اسفندیار .1380. کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. هنرهای زیبا، شماره 10، ص 21 – 12


3. سعیدی، خدیجه. امیری، رقیه .1395. پهنه­بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر اصفهان بر پایه فاکتورهای طبیعی با استفاده از مدل فازی. مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، دوره 2، شماره 2، صص 117-102


4. شیخی، حجت. غریبی، مرضیه. معنوی، مصطفی .1395. مکان­یابی اراضی مسکونی با استفاده از روش­های ارزیابی چند معیاره (TOPSIS). مطالعه موردی: شهر بهبهان، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای. شماره 18، صص 84-69


5. عیسی پور، رمضان. مجد رحیم‌آبادی، محمد .1394. تحلیل عوامل مؤثر در توسعه فیزیکی شهر رحیم­آباد (شهرستان رودسر) طی دو دهه اخیر. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنچم، شماره 17


6. مالچفسکی، یاچک .1390. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری. ترجمه اکبر پرهیزکار و عطا غفاری، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران


7. مقیمی، ابراهیم. صفاری، امیر .1387. ارزیابی ژئومورفولوژیکی توسعه شهری در قلمرو حوضه­های زهکشی سطحی در محدوده شهر تهران.  مجله برنامه­ریزی و فضا، دوره 13، شماره 1


8. میرکتولی، جعفر. حسینی، سید محمدحسن .1393. ارزیابی تناسب میان­بافتی شهر گرگان برای توسعه میان­افزا با استفاده ترکیبی از AHP و GIS. فصل­نامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شماره نهم. صص 69-80


9. نادرصفت، محمدحسین .1385. ژئومورفولوژی مناطق شهری. انتشارات سازمان سمت، چاپ سوم، تهران


10. هوشیار، حسن .1385. دیدگاه­ها و عناصر موثر در توسعه فیزیکی­شهرهای ایران. مجله آموزش جغرافیا

1. Amoateng, P., Cobbinah, P.B., Adade, K.O. 2013, Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering, Vol. 7, No. 1, Pp. 96-109


2. Dutta‚ V. 2012‚ War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and Urban Suitability‚ A Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development Conference“Urbanisation and Development: Delving Deeper into the Nexus”‚Budapest‚hungary.


3. Gutman, G., Janetos, A.C., Justice, C.O., Moran, E.F., Mustard, J.F., Rindfuss, R.R., Skole, D., Turner II, B.L., Cochrane, M.A. 2004, Remote sensing and digital image processing, Volume 6, land change science: observing, monitoring and understanding trajectories of change on the earth’s surface. Springer


4. Jha, K.‚ Miner‚ W., Geddes‚ S. 2012‚ Building urban resilience: principles, tools, and practice‚ The world Bank ‚ pp. 155.


5. León‚ J., March‚ A. 2014‚ Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, Pages 250–262.


6. Liu, J., Ye, J., Yang, W., and Yu, S. 2010, Environmental Impact Assessment of Land Use Planning in Wuhan City Based on Ecological Suitability Analysis, Journal of Procedia Environmental Sciences. 2: 185-191.


7. Malczewski, J. 2006, Ordered weighted averaging with fuzzy quantifieirs: GIS-based multicriteria evaluation for landuse suitability analysis, International journal of Applied earth observation and geoinformation, No 4, Vol8


8. Sanders M. H., Clark P. D. 2010, Geomorphology: Processes, Taxonomy and Applications. Nova Science Publishers, Inc. 216 P


9. Shen, Z. 2012, Geospatial Techniques in Urban Planning. Springer. 393 p.

10. Soyoung, P. Seongwoo, J., Shinyup, K., and Chuluong, C. 2011, Prediction and comparison of urban growth by land suitability index mapping using GIS and RS in South Korea, Journal of Landscape and Urban Planning. 99: 104-114

11. Thapa, B.R., Muryama, Y. 2009, Examining Spatiotemporal Urbanization Patterns in Kathmandu Valley, Nepall: Remot Sensing and Spatial Metrics Approaches.remote sensing, 1:534-556

12. Tolga, E., Demircan, L., Kahraman, C. 2005, Operating system selection using fuzzy replacement analysis and analytic hierarchy process, Journal Production economics. No 97. Vol 97, Issue 1.

13. Yang, X., Li, J. 2013, Advances in mapping from remote sensor imagery: techniques and applications. CRC Press, Taylor & Francis Group.