نقش موقعیت و شدت مراکز پرارتفاع در وقوع دوره‏ های خشک و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

مهناز جعفری ¹ , شهریار خالدی ²

1 - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی سینوپتیک، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران
2 - استادگروه جغرافیا، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1396/10/18 تاریخ پذیرش : 1397/08/09 تاریخ انتشار : 1398/03/31

کلید واژه: سواحل جنوبی دریای خزر, مراکز پرارتفاع, شاخص استانداردشدهZ, دوره‏ های خشک و مرطوب,

چکیده مقاله :

در این پژوهش با بهره گیری از داده های ایستگاهی و شبکه بندی شده و با استفاده از شاخص استاندارد شده Z (ZSI)، دوره های خشک و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر شناساییشد. سپس موقعیت هسته های مرکزیپرارتفاعبرایدوره های منتخب در ترازهای زیرین جو استخراج،و نقشه پراکنش آن ترسیم شد. نتایج نشان داد در دوره خشک، موقعیت هسته ها در عرض های جغرافیایی پایین در محدوده بین 35 تا 55 درجه شمالی است. قوی ترین هسته ها در اطراف دریای خزر، نزدیک به منطقه مطالعاتیاست. در دوره مرطوب، استقرارآنهادر تمامی ترازها، در دو بخش است، یکی شمال غرب دریای خزر (جنوب غربی روسیه) و دیگری تاحدودی اطراف منطقهبا بیشینه تمرکز در محدوده 50 تا 60 درجه شمالی، است. قوی ترین هسته ها،با فاصله از منطقه،در شمال غرب دریاقرار دارند. روند فشار و هسته مرکزی پرارتفاع در دوره مرطوب افزایشی است. همچنین مقادیر نم ویژه در سواحل، بویژه در تراز 850 هکتوپاسکال افزایش داشته است.

چکیده انگلیسی:

در این پژوهش با بهره‏گیری از داده‏های ایستگاهی و شبکه‏بندی شده و با استفاده از شاخص استاندارد شده Z (ZSI)، دوره‏های خشک و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر شناساییشد. سپس موقعیت هسته‏های مرکزیپرارتفاعبرایدوره‏های منتخب در ترازهای زیرین جو استخراج،و نقشه پراکنش آن ترسیم شد. نتایج نشان داد در دوره خشک، موقعیت هسته‏ها در عرض‏های جغرافیایی پایین در محدوده بین 35 تا 55 درجه شمالی است. قوی‏ترین هسته‏ها در اطراف دریای خزر، نزدیک به منطقه مطالعاتیاست. در دوره مرطوب، استقرارآنهادر تمامی ترازها، در دو بخش است، یکی شمال‏غرب دریای خزر (جنوب‏غربی روسیه) و دیگری تاحدودی اطراف منطقهبا بیشینه تمرکز در محدوده 50 تا 60 درجه شمالی، است. قوی‏ترین هسته‏ها،با فاصله از منطقه،در شمال‏غرب دریاقرار دارند. روند فشار و هسته مرکزی پرارتفاع در دوره مرطوب افزایشی است. همچنین مقادیر نم‏ویژه در سواحل، بویژه در تراز 850 هکتوپاسکال افزایش داشته است.

منابع و مأخذ:

منابع

1- جانباز قبادی، غلامرضا. عباس مفیدی و آذر زرین.1390. شناسایی الگوهای همدید بارش‏های شدید زمستانه در سواحل جنوبی دریای خزر. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال بیست و دوم، شماره چهل و دوم، شماره دوم، اصفهان.

2-حجازیزاده،زهرا.1372.بررسیسینوپتیکیپرفشارجنبحاره‏ایدرتغییرفصلایران،رسالهدکتری جغرافیای طبیعی.استاد راهنما: هوشنگ قائمی. دانشگاهتربیتمدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیای طبیعی.

3-حلبیان، امیرحسین.مهران شبانکاری.1393. بررسی ارتباط بین نوسان بارش در سواحل جنوبی دریای خزر و تغییرات فشار تراز دریا. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و نهم، شماره صد و سیزدهم، شماره دوم، مشهد.

4-خوش اخلاق، فرامرز.قاسم عزیزی ومجتبی رحیمی.1391. الگوهای همدید خشکسالی و ترسالی زمستانه در جنوب غرب ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره بیست و پنجم، تهران.

5-ستوده، فاطمه.بهلول علیجانی. 1394. رابطه پراکندگی فضایی بارش‏های سنگین و الگوهای فشار در گیلان. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال دوم، شماره یکم، تهران.

6-شبانکاری، مهران.امیرحسین حلبیان. 1392. تحلیل رفتار زمانی و مکانی پرفشار سیبری در سطح 1000 هکتوپاسکال. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و هشتم، شماره پیاپیصد و یازدهم، شماره چهارم، مشهد.

7-علیجانی،بهلول. 1366.رابطهپراکندگیمکانیسیکلون‏هایخاورمیانهباسیستم‏هایهواییسطحبالا.فصلنامه تحقیقاتجغرافیایی، دوره دوم، شماره یکم، شماره پیاپی چهارم، مشهد.

8-علیجانی، بهلول.زین‏العابدین جعفرپور وغلامرضا جانبازقبادی.1384. تحلیل خشکسالی‏های دوره سرد سواحل جنوبی دریای خزر. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال دوم، شماره هفتم، تهران.

9-فتاحی، ابراهیم.فاطمه رحیم زاده. 1388. ارتباط انسو با الگوهای گردش جوی زمستانه ایران. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره پانزدهم، سیستانوبلوچستان.

10-قائمی،هوشنگ.آذر زرین ومجید آزادی ومنوچهرفرجزادهاصل. 1388.تحلیلالگویپرفشارجنبحارهبررویآسیاوآفریقا.فصلنامهمدرسعلومانسانی،دوره سیزدهم، شماره یکم، تهران.

11-کریمی،مصطفی.فرامرز خوشاخلاق و سعیدبازگیر ومهنازجعفری. 1395.نقشگردشوردسپهرزیرینپرفشارعربستاندربارشایران.پژوهش‏هایجغرافیایطبیعی،دورهچهل و هشتم،شمارهچهارم، تهران.

12-گلمحمدیان،حدیث. 1393.بررسینوساناقلیمدراستانفارسبااستفادهازجابه‏جایینصف‏النهارینوارپرارتفاعجنبگرمسیری.فصلنامهپژوهش‏هایجغرافیایطبیعی،سالچهل وششم،شمارهیکم،تهران.

13-گلمحمدیان،حدیث.محمدرضا پیشوایی. 1394.جابجاییمرزشمالیپرارتفاعجنبحارهدرنصف‏النهارهایمتفاوتایران.مجلهفیزیکزمینوفضا،دورهچهل و یکم،شمارهیکم،تهران.

14- لشکری،حسن. 1382.مکانیسمتکوین،تقویتوتوسعهمرکزکمفشارسودانونقشآنبررویبارش‏هایجنوبوجنوبغربایران.فصلنامهپژوهش‏هایجغرافیایطبیعی،شمارهچهل و ششم،تهران.

15- لشکری،حسن.زهرا یارمرادی. 1393.تحلیلهمدیدیموقعیتاستقرارپرفشارسیبریومسیرهایورودیآنبهکشورایراندرفصلسردسال.پژوهش‏هایجغرافیایطبیعی،سالچهل و ششم،شمارهدوم،تهران.

16- لشکری،حسن.علی‏اکبر متکان ومجید آزادی وزینبمحمدی. 1395.تحلیلهمدیدینقشپرفشارجنبحاره‏ایعربستانورودبادجنبحاره‏ایدرکوتاه‏ترینطولدورهبارشیجنوبوجنوبغربایران.فصلنامهعلوممحیطی،دورهچهاردهم،شمارهچهارم،تهران.

17-لشکری،حسن.علی‏اکبر متکان ومجید آزادی وزینبمحمدی. 1396.تحلیلهمدیدینقشپرفشارجنبحاره‏ایعربستانورودبادجنبحاره‏ایدرخشکسالی‏هایشدیدجنوبوجنوبغربایران.پژوهش‏هایدانشزمین،سالهشتم،شمارهسی ام،تهران.

18-مسعودیان،سیدابوالفضل.فاطمهجعفریشندی. 1392.بررسیرابطهسامانه‏هایهمدیدموثردربارش‏هایسنگینپهنهکمبارششمالیایران.نشریهجغرافیاوبرنامهریزی،سالهجدهم،شمارهپنجاهم،تبریز.

19-معصوم پور سماکوش، جعفر.فرامرز خوش اخلاق ومرتضی میری ومجتبی رحیمی. 1391. واکاوی همدید دوره‏های ماهانه خشک فراگیر در سواحل جنوبی دریای خزر. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال پنجم، شماره هجدهم، لارستان.

20-معصوم پور سماکوش، جعفر.مرتضی میری ورضا دوستان وجلیل صحرایی. 1392. بررسی همدیدی-دینامیکی الگوهای بارش حدی بهاره در سواحل جنوبی دریای خزر. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره ششم، مشهد.

21-مفیدی، عباس.آذر زرین. 1385. تحلیلی بر ماهیت و ساختار مراکز پرفشار و کم فشار «قسمت دوم». مجله رشد آموزش زمین شناسی، شماره چهل و هفتم، تهران.

22-منتظری، مجید.حسنعلی غیور. 1388. تحلیل مقایسه‏ای روند بارش و خشکسالی حوضه‏ی خزر. مجله جغرافیا و توسعه، شماره شانزدهم، سیستانوبلوچستان.

23-موقری،علیرضا.محمودخسروی. 1393.بررسیرابطهسامانهکم‏فشارسودانیوبارشدهماردیبهشتماه 1383 دراستانکرمانشاه.مجلهمخاطراتمحیططبیعی،سالسوم،شمارهچهارم،سیستانوبلوچستان.

24- یوسفی، حسن. قاسم عزیزی. 1384. زمانیابی ورود پرفشار سیبری به سواحل جنوبی دریای خزر. فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره نهم، شماره چهارم، تهران.

25-Chang, Chih-Pei.Mong-Ming Lu. 2012. Intraseasonal Predictability of Siberian High and East Asian Winter Monsoon and Its Interdecadal Variability, Journal of Climate, Vol 25, America.

26-Ghanghermeh, A A. Gh R Roshan& E Shahkooeei. 2015. Evaluation of The Efect of Siberia’s High Pressure Extension on Daily Minimum Temperature Changes In Iran, Modeling Earth Systems and Environment, America.

27-Iqbal, MuhammadJawed.Syed Muhammad Fahad Riaz&Badar M Ghauri. 2012. Impact of Siberian High on rainfall variability over Northern part of Indo-Pak region, Arabian Journal of Geosciences, Saudi Arabian.

28-Latysheva, I E Belousova&A Ivanova& V Potemkin. 2006. Circulation Conditions of the Abnormally Cold Winter of 2005/06 Over Siberia, Conference on Climate Variability and Change 8. San Russian Meteorology Hydrology, Thirteenth Joint International Symposium on Atmospheric and Ocean Optics/Atmospheric Physics, Vol 32, Russian.

29-Rashid, ShahnazAli.Muhammad Jawed Iqbal&Muhammad Arif Hussain. 2012. Impact of North-South Shift of Azores High on Summer Precipitation over North West Europe, International Journal of Geosciences, Vol 3, America.

30-Wu, Bingyi.Jia Wang.2002. Winter Arctic Oscillation, Siberian High and East Asian Winter Monsoon, Geophysical Research Letters, Vol 29, No 19, America.