بررسی اثرات جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش
محورهای موضوعی : مدیریت نوآوری های آموزشیابراهیم شیخ بهائی 1 , جهانبخش رحمانی 2 , زهره سعادتمند 3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، واحد واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران،
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - دانشیار گروه علوم تربیتی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
کلید واژه: مدیریت آموزشی, آموزش‌وپرورش, سند تحول بنیادین, جهانی‌شدن,
چکیده مقاله :
موضوع جهانی‌شدن به‌عنوان یکی از واقعیت‌های جامعه بشری در زمان حاضر قلمداد می‌شود. جهانی‌شدن فراتر از مرزها عمل می‌کند و همین موجب شکنندگی بسیاری از حوزه‌های زندگی جوامع و تحت تأثیر قرار گرفتن آن شده است. این واقعیت همراه با فرصت‌ها و تهدیدهایی برای جوامع است که توجه به آن جدی و ضروری است. جهانی‌شدن در حوزه آموزش دارای تأثیرات عمیقی بوده است به‌گونه‌ای که همه نظام‌های آموزشی نسبت به جهانی‌شدن آموزش و تغییرات پیش رو آگاه شدند. هدف اصلی این پژوهش نیز بررسی اثرات جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش بود. این پژوهش با کیفی و تحلیل مضمون انجام گرفت. همچنین به لحاظ هدف نیز کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش تمام متون اسناد سند تحول بنیادین قوانین مرتبط به آموزش‌وپرورش در راستای جهانی‌سازی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی بود. مراحل تجزیه‌وتحلیل نیز با روش کدگذاری انجام شد. برای اعتبار یافته‌ها ابتدا محقق خود مجدد به کدگذاری پرداخت و تمام مراحل کدگذاری‌ها را در اختیار چند استاد برجسته حوزه تعلیم و تربیت قرارداد تا به داوری و بیان دیدگاه خود راجع یافته‌ها بپردازند که این امر با برخی تغییرات و اصلاحات همراه بود. همچنین برای پایایی نیز چند متن به‌تصادف انتخاب شد و همراه با کدگذار دیگری به کدگذاری مجدد پرداخته شد که ضریب توافق 79/0 حاصل شد. یافته‌ها نشان داد مضامین آموزشی جهانی شدن شامل(بازمهندسی آموزشی و سیاستی، اصلاح محتوا و توسعه ظرفیت پژوهش و نوآوری)؛ مضامین تربیتی شامل (تعمیق تربیت و آداب اسلامی و تربیت شهروند جهانی) و مضامین فرهنگی شامل(تنوع‌بخشی، افزایش مشارکت، ارتقای منزلت اجتماعی و افزایش نقش شوراها) است.
The issue of globalization is considered as one of the realities of human society at the present time. Globalization works beyond borders and this has caused the fragility of many areas of society's life and being affected by it. This fact is accompanied by opportunities and threats for societies, which are serious and necessary to pay attention to. Globalization in the field of education has had profound effects so that all educational systems became aware of the globalization of education and the upcoming changes. The main goal of this research was globalization and the necessity of education management with emphasis on the document of fundamental transformation of education. This research was conducted with qualitative and thematic analysis. It was also practical in terms of purpose. The statistical population of this research was all the documents of the fundamental transformation of the laws related to education in line with globalization in the formal public education system of the Islamic Republic. The analysis steps were also done by coding method. For the validity of the findings, the researcher first re-coded and entrusted all the stages of coding to some prominent professors in the field of education to judge and express their views on the findings, which was accompanied by some changes and corrections. Also, for reliability, some texts were randomly selected and re-coded with another coder, and the agreement coefficient was 0.79. The findings showed that the educational themes of globalization include (educational and policy reengineering, content modification and development of research and innovation capacity); Educational themes include (deepening Islamic education and manners and global citizen education) and cultural themes include (diversification, increasing participation, promoting social dignity and increasing the role of councils).
_||_
بررسی اثرات جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش
موضوع جهانی‌شدن به‌عنوان یکی از واقعیت‌های جامعه بشری در زمان حاضر قلمداد می‌شود. جهانی‌شدن فراتر از مرزها عمل می‌کند و همین موجب شکنندگی بسیاری از حوزه‌های زندگی جوامع و تحت تأثیر قرار گرفتن آن شده است. این واقعیت همراه با فرصت‌ها و تهدیدهایی برای جوامع است که توجه به آن جدی و ضروری است. جهانی‌شدن در حوزه آموزش دارای تأثیرات عمیقی بوده است به‌گونه‌ای که همه نظام‌های آموزشی نسبت به جهانی‌شدن آموزش و تغییرات پیش رو آگاه شدند. هدف اصلی این پژوهش نیز بررسی اثرات جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش بود. این پژوهش با کیفی و تحلیل مضمون انجام گرفت. همچنین به لحاظ هدف نیز کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش تمام متون اسناد سند تحول بنیادین قوانین مرتبط به آموزش‌وپرورش در راستای جهانی‌سازی در نظام تعليم و تربيت رسمي عمومي جمهوري اسلامي بود. مراحل تجزیه‌وتحلیل نیز با روش کدگذاری انجام شد. برای اعتبار یافته‌ها ابتدا محقق خود مجدد به کدگذاری پرداخت و تمام مراحل کدگذاری‌ها را در اختیار چند استاد برجسته حوزه تعلیم و تربیت قرارداد تا به داوری و بیان دیدگاه خود راجع یافته‌ها بپردازند که این امر با برخی تغییرات و اصلاحات همراه بود. همچنین برای پایایی نیز چند متن به‌تصادف انتخاب شد و همراه با کدگذار دیگری به کدگذاری مجدد پرداخته شد که ضریب توافق 79/0 حاصل شد. یافته‌ها نشان داد مضامین آموزشی جهانی شدن شامل(بازمهندسی آموزشی و سیاستی، اصلاح محتوا و توسعه ظرفیت پژوهش و نوآوری)؛ مضامین تربیتی شامل (تعمیق تربیت و آداب اسلامی و تربیت شهروند جهانی) و مضامین فرهنگی شامل(تنوع‌بخشی، افزایش مشارکت، ارتقای منزلت اجتماعی و افزایش نقش شوراها) است.
کلید واژها: جهانی‌شدن، آموزش‌وپرورش، سند تحول بنیادین، مدیریت آموزشی
مقدمه
جهانی‌شدن نخستین بار برای طرح تحولاتی که در عرصه‌ی اقتصادی پدید آمد، بکار گرفته شد. هم‌زمان با تحولات شگرفی که در عرصه‌ی فناوری و تکنولوژِی رخ داد، جریانی ایجاد شد که پیدایش بازار جهانی نخستین پیامد آن بود (لچنر و بولی1، 2020). از مهم‌ترین ویژگی‌های جهانی‌شدن می‌توان به موارد ذیل رشد تجارت جهانی و تنوع معاملات بین‌المللی، توسعهی صنعت گردشگری، انتقال سریع و روبه رشد گسترش فناوری، شکل‌گیری شرکتهای بزرگ چندملیتی، گسترش ارتباطات و رسانه‌ها و فرایندهای تبادل اطلاعات در سراسر نقاط جهان و پدید آمدن دنیای مجازی ارتباطات و اطلاعات، ادغام و تبادل شاخصه‌ها و رفتارهای فرهنگی، تغییر نگرش‌ها، ایدئولوژی‌ها، هنجارها اشاره کرد (پولایی، 1394).
تحولات در نظام اقتصادی در دنیا راهی نو در مسیر دولت‌ها باز نمود و به‌مثابه آن تحولاتی به‌صورت ناگزیر در سیاست، اجتماع و خصوصاً فناوری در سطح جهان بروز کرد، که فضای جدیدی را پدید آورد، این فضا ملت‌ها و به تبع آن دولت‌ها را به هم نزدیک نمود و آثار و نتیجه‌ی خارج از تسلط دولت‌ها بر ملل به وجود آورد (بابیکو2 و همکاران، 2019). از طرفی سرعت فناوری اطلاع‌رسانی منجر به شکل‌گیری جهانی مجازی و اثر شگرفت آن بر مرزهای سنتی گردید، که تمام دنیا را تحت قلمرو خود قرار داد. این تدبیر خواه‌ناخواه بر ملت‌ها و دولت‌ها اثر گذاشته و شکل واحد و جهانی را تشکیل داد (روانگرد و همکاران،1390).
جهانی‌شدن نه تنها عرصههای سیاست و اقتصاد، بلکه علم، فرهنگ و شیوهی زندگی را نیز دگرگون ساخت، بلکه جهانی‌شدن زنجیرهای از دگرگونیها به وجود آورد که عرصههای گوناگون فرهنگ، سیاست و اقتصاد کشورها را در برگرفته و روابط متنوع و متقابلی میان واحدهای مستقل ملی برقرار ساخته است. یکی از زمینههایی که به‌طور زیادی تحت تأثیر فرایند جهانی‌شدن قرار گرفته است، نظام آموزشی، مهارت‌آموزی و مهارت سازی در سطح جهانی، ملی و محلی است (عبدوراخموناما3 و همکاران، 2021). تغییرات در سیاست‌های مرتبط به‌نظام آموزشی اولین بار توسط میشل فوکو در اثر مهم ایشان مراقبت و تنبیه مورد توجه قرار گرفت. وی دموکراتیک شدن آموزش‌وپرورش را در سایه دموکراسی مطرح نمود(گودوین، 2020).
با ورود جهان به هزاره سوم، عنصر مدیریت آموزش و نظام آموزش‌وپرورش از اهرم‌های توسعه جامعه بشری در مواجهه با جهانی‌شدن نیازمند تربیت افرادی که توانمندی درک چارچوب‌های جدید و همسو با جهانی‌شدن را داشته باشند احساس شد (جهانیان و محجوبی، 1390). از طرفی از زمان ظهور این پدیده، یکپارچگی، تعمیم گرایی، نظام آزاد جهانی، سیستم باز، بین‌المللی شدن، نظم نو جهانی با واژه‌های متفاوت ولی با مفهوم یکسان در فرهنگ‌های مکتوب و مدون بررسی، نقد و مورد مباحثه نظریه‌پردازان قرار گرفته است.
در نظام آموزش کشور نیز مفهوم‌هایی مانند یادگیری مداوم، ارتباط آموزش‌وپرورش با نهادهای حرفه‌ای، ایجاد برابری در نظام آموزش به‌طورجدی مطرح شده است (بابازاده، 1381). در همین راستا “سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش” که در برنامه درسی ملی، از آن به‌منزله‌ی “ قانون اساسی برای تحولات همه‌جانبه و درازمدت” (برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، 1391، 3) یاد می‌شود، ابتدا در شورای عالی آموزش‌وپرورش تدوین‌شده ب اولیه قرار می‌گیرد و سپس در 15 جلسهی شورای عالی انقلاب فرهنگی موردبحث قرارگرفته و در تاریخ 5/7/1390 به تصویب نهایی رسید. در این سند چهار بخش حوزه، دانشگاه، وزارت آموزش‌وپرورش و سایر دستگاههای ذی‌ربط در تدوین سند مزبور همکاری داشتهاند. همچنین در انتهای بخش مقدمه و کلیات آمده است که سند مزبور به دیدگاههای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی و نظرات رهبر معظم انقلاب اسلامی دربارهی تحول بنیادین نظام آموزشی پایبند است. با اسناد فرادستی، از حمله سند چشم‌انداز 20 ساله کشور” همسو بوده و “با الهام از وضعیت پایبند آرمانی انعکاس یافته در رهنامهی تعلیم و تربیت رسمی عمومی و تحت تأثیر چالشها، ترسیم‌شده است.” (سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، 9و 14). با توجه به مباحثی که پیرامون جهانی‌شدن و سند تحول بنیادین مطرح گردید، جا دارد که جنبه های مجهول و مبهم این بحث مورد توجه قرار گیرد.
کشورهای پیشرفته در مواجهه با جهانی‌شدن، جهت حل‌وفصل مشکلات در تمام جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره، از آموزش و پروش شروع نموده‌اند. بنابراین انجام اصلاحات و رسیدن به توسعه در تمام دنیا شروع کردن با توسعه و اصلاح آموزش‌وپرورش امری ضروری به نظر می‌رسد (زایدی4 و همکاران، 2019). با توجه به رویکردهای پدید آمده از عصر جدید ارتباطات و فناوری‌ها در نظام آموزشی بخصوص درروند تعلیم و تربیت و شکسته شدن مرزهای سنتی در آموزش و نظام تعلیم و تربیت، مواجهه با جهانی‌شدن فرهنگ‌ها، و آموزش سنتی را به‌طورکلی رو به منسوخ شدن سوق داده است، ازاین‌رو کشورهایی همچون ایران که زیرساخت‌های لازم جهت مواجهه با جهانی‌شدن را در نهادهای آموزشی ایجاد نکرده‌اند، با چالشها و مشکلاتی مواجه هستند، که اهمیت دارد جهت رسیدن به پیشرفت در مواجهه با پدیده جهانی‌شدن در سند تحول بنیادین راهکارهایی ارائه گردد، که بتواند اصلاحات لازم جهت توسعه در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره را در سطح جهان برای کشور به ارمغان آورد.
پیرامون موضوع حاضر مطالعات اندکی انجام‌شده که در ادامه به برخی اشاره‌شده است. صمدی(1400) در پژوهشی نتیجه گرفت که سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش علی‌رغم نقاط قوت و ظرفیت‌های فراوان با چالشهای سیاستگذاری، چالشهای مفهومی، چالشهای مدیریتی، چالشهای قانون‌گذاری و چالشهای اجرایی مواجه است. امینی و همکاران (1400) در پژوهشی نتیجه گرفتند دستاوردهاي رهبري آموزشی تحول‌آفرین: شامل پیامدهاي آموزشی، پرورشی، اقتصادي، اجتماعی و رشد توسعه‌ای حرفه همکاران و تعالی و کارآمدي مدرسه است. همچنین، مؤلفه‌های بهبود کیفیت آموزش داراي اولویت و اول دسترسی به اهداف سازمانی، افزایش انگیزه خدمت بین در معلمان و منزلت اجتماعی داري اولویت‌های دوم تا چهارم بودند. سهیل سرور و هزار جریبی(1399) در پژوهشی نتیجه گرفتند ایجاد جامعه دانش‌بنیان پدیده محوری نقشه جامع علمی کشور و پدیده محوری سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است. نسبت همسانی بین این دو سند در ایجاد کارآفرینی به‌عنوان پیامد وجود دارد اما جنبه تربیتی و اعتقادی در سند تحول بنیادین بیشتر و جنبه کارآفرینی در نقشه جامع علمی کشور پر رنگ تر است.
مذنبی (1392) در پژوهشی نتیجه گرفت که سند ملی آموزش‌وپرورش با چالش‌هایی درونی و بیرونی نظیر عدم رعایت کامل اسلوب سندنویسی و فرایند تدوین اسناد جامع و راهبردی، ضعف در تحلیل محیطی و تبیین وضع موجود و ترسیم وضع مطلوب، عدم توجه کامل به تفاوت‌های فرهنگی، ضعف در نگاه عدم تصدی‌گری و تمرکززدایی در نظام تعلیم و تربیت، ضعف در توجه به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ضعف در توجه کامل به مقوله جهانی‌شدن و تأثیر دوسویه آن بر نظام تعلیم و تربیت کشور، ضعف شورای عالی آموزش‌وپرورش در برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی، چالش مشارکت، چالش تأثیر تحولات سیاسی و دولتی بر تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، چالش تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر مسیر تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و چالش تأثیر تحولات اقتصادی بر تحول آموزش‌وپرورش مواجه خواهد بود. پیری و میرزایی(1396) نیز در پژوهشی به بررسی جهانی‌شدن و تأثیرات سیاسی آن در ایران پرداختند و نتیجه گرفتند که تأثیرات سیاسی جهانی‌شدن در ایران به‌ویژه در میان دانشجویان بیشتر در حوزهی امور روزمره زندگی، ایجاد شخصیتهای جهانی، گسترش سمبل و نهادهای جهانی نمود پیداکرده است. رومانو نیکولوسو5 (2015) در پژوهشی نتیجه گرفتند که جهانی‌شدن باید به‌عنوان روشی برای استقبال از رویكردی بلندمدت به موضوعات مهم معاصر تلقی شود كه ناشی از تعامل بسیاری از پدیده‌های فنی، سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در چشم‌انداز گسترده جامعه جهانی است. همچنین، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات به‌ویژه برای جوانان جذاب است اما افراد در هر سنی اگر بخواهند در دنیای معاصر زنده بمانند، لازم است از آنها استفاده کنند. جهانی‌شدن مزایای زیادی برای آموزش به همراه دارد اما بر مدرسه به‌عنوان نهاد، اقتدار معلم و رفتار دانش آموزان نیز تأثیرات مخربی دارد. ماچخینا6 (2016) نیز در پژوهشی نتیجه گرفت تحول در ساختار آموزش‌وپرورش تحت تأثیر عوامل عینی جهان جهانی شده و شکل‌گیری صلاحیت‌ها به‌عنوان بستر جهانی آموزشی نوآورانه است که آموزش جهانی جدید با توجه به طرفداران آنها ساخته خواهد شد.
مدیریت آموزشی نیز ناظر بر پیوند مدیریت و آموزش است. به عبارتی اداره آموزش و مدیریت آن است. با توجه به اینکه جهانی‌شدن در تمام حوزه‌های زندگی به‌خصوص آموزش و فعالیت‌های آموزشی اثرگذار بوده ضرورت پژوهش در باب آن اجتناب‌ناپذیر است. جهانی‌شدن قصد دارد تا جایی که امکان دارد متن‌های آموزشی (برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی یکسان شوند و از سویی بنا بر استانداردهای فرهنگی و اعتقادی برخی کشورها ازجمله کشور ایران علی‌رغم بهره‌گیری از فرصت‌های جهانی‌شدن و آموزش، برخی تهدیدها جهانی‌شدن در آموزش نیز چالش ایجاد می‌کند. به عبارتی در راستای بهره‌گیری از فرصت‌ها و اجتناب از چالشها نوعی مدیریت آموزش ضروری است. به‌عبارتی‌دیگر مدیریت بین جهانی‌شدن و سند تحول بنیادین می‌تواند زمینه بهره‌گیری مطلوب‌تر از آنها را فراهم کند. در این راستا سند تحول بنیادی گامی در راستای بهره‌گیری از ظرفیت جهانی‌شدن در حوزه آموزش و تطبیق آموزه‌های اعتقادی و تربیتی با آن است که نیازمند پژوهش است. بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اثرات جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است. سوالات پژوهش عبارت بودنداز:
1- مضامین آموزشی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
2- مضامین تربیتی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
3- مضامین فرهنگی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
روش
این پژوهش با کیفی و تحلیل مضمون انجام گرفت. همچنین به لحاظ هدف نیز کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش تمام متون اسناد سند تحول بنیادین قوانین مرتبط به آموزش‌وپرورش در راستای جهانی‌سازی در نظام تعليم و تربيت رسمي عمومي جمهوري اسلامي بود. لذا در چنین حالتی حجم نمونه موردنظر نیست و سعی شد تا تمام منابع مرتبط مبنای تحلیل قرار گیرند. تمام متن‌ها موردمطالعه قرار گرفتند و موارد مرتبط و نامرتبط از هم تمیز شدند. برای این کار در هر مرحله چندین رفت و برگشت انجام شد. مراحل تجزیه و تحلیل نیز با روش کدگذاری انجا شد.
برای اعتبار یافته ها ابتدا محقق خود مجدد به کدگذاری پرداخت و تمام مراحل کدگذاری ها را در اختیار چند استاد برجسته حوزه تعلیم و تربیت قرار داد تا به داوری و بیان دیدگاه خود راجع یافته ها بپردازنند که این امر با برخی تغییرات و اصلاحات همراه بود. همچنین برای پایایی نیز چند متن به تصادف انتخاب شد و همراه با کدگذار دیگری به کدگذاری مجدد پرداخته شد که ضریب توافق 79/0 حاصل شد.
یافته‌ها
با انجام مراحل کدگذاری مضامین محوری در راستای مدیریت آموزش بین جهانی‌شدن و سند تحول بنیادین شکل گرفت که به تفکیک در جداول ارائه شده اند.
جدول1. مفاهیم و مضمون تعمیق تربیت و آداب اسلامی
مفاهیم | مضمون |
بازنگری واصلاح برنامه درسی براساس رویکرد فرهنگی - تربیتی و توسعه جنبه های تربیتی اخلاق به منظور فراهم شدن زمینه تربیتی براساس فرهنگ اسلامی – ایرانی توجه به تعمیق تقوا و مهارت خویشتن داری انتخابگری مستمر دانش آموزان با بهره گیری از ایام الله – توجه به برگزاری مراسم نشاط انگیز اعیاد وآگاهی بخش وفیات و مشارکت فعال دانش آموزان در محافل و مجالس مذهبی و انس با دعا و توسل تقویت شایستگی اعتقادی ، اخلاقی و حرفه ای معلمان تحکیم نقش الگوی آنها ، مشارکت فعال آنان در برنامه های تربیتی و پرورشی و واگذاری مسئولیت تربیتی مدرسه به مدیران مدارس تقویت ایمان ،بینش سنت به دین و ارزش های انقلاب – توانمندی سازی مربیان و دانش آموزان در این زمینه مواجهه سازی با توطئه دشمنان برمبنای ظرفیت برنامه ی آموزشی و تربیتی آموزش‌وپرورش مشارکت خانواده و سایر نهادها همچون حوزه در برنامه های سیاسی ،اجتماعی و انقلابی براساس ارزش ها و بصیرت دینی تقویت سبک زندگی اسلامی- ایرانی در تمام ساحت های تعلیم و تربیت توجه به سبک زندگی اسلامی به عنوان رویکرد حاکم برنامه درسی و آموزشی متناسب سازی مقولات و موضوعات با سن رشد و ویژگی دانش آموزان توجه به ویژگی دانش آموزان اهداف و نیازهای نظم تعلیم و تربیت عمومی و جامعه استاندارد کردن شاخص های کیفی برای ارزیابی فعالیت های فرهنگی و تربیتی جهت تقویت باور به معارف الهی و معرفت از ظرفیت برنامه درسی ،منابع آموزشی ، شبکه ملی ، کتابخانه ،اردوها و فعالیت برون مدرسه ، مساجد و کانون های مذهبی استفاده شود بخصوص در جهت باور به توحید و معاد و ولایت و انتظار با رویکرد قرآن ،روایی و عقلانی در دانش آموزان |
تعمیق تربیت و آداب اسلامی |
بر اساس یافته های جدول(1) مضمون اصلی تعمیق تربیت و آداب اسلامی است که این ضمضمون حاصل مفاهیم و خرده مضامین دیگری بود. این مضمون بر این نکته توجه دارد که باید در سند تحول بنیادین علاوه بر به کار گیری مضامین اسلامی و بومی در کشور از نظر تربیتی ودینی، می توان از نکات تربیتی در آموزش های جهانی شدن نیز بهره برد. برای نمونه مشارکت کننده ای معتقد بود:
که ما می توانیم علاوه بر غنی کردن سند تحول بنیاین بر اساس مبانی اسلامی و دینی، هر جایی از آموزه های آموزش در سایه جهانی شدن و تجارب کشورهای دیگر را نیز استفاده بکنیم (مشارکت کننده 6). یا مشارکت کننده دیگری اذعان داشت که چون (نظام آموزش و پرورش) ما کشوری بر اساس اسلامی هستیم اولویت اسلامی مبانی دینی واسلامی و در درجه دوم نیز نباید از مبانی مفید آموزش در سایر کشورها غافل بشیم( مشارکت کننده 10).
جدول2. مفاهیم و مضمون تنوع بخشی
مفاهیم | مضمون |
توسعه و غنی سازی اطلاعات منابع آموزشو پرورش در سطح مدرسه از قبیل کتابخانه ، آزمایشگاه و کارگاه و شبکه اطلاعات ملی تعاملات گسترده نظام آموزشی رسمی با جامعه و دیگر نهادها توجه به ساختارتلفیقی و مسئله محور در اجرای برنامه درسی به وجود آوردن موزه و نمایشگاه علم و فناوری در هر شهر تا پایان برنامه توسعه کشور جهت عینی کردن محتوای آموزشی کتب درسی ساماندهی فعالیت موسسات آزاد زیر نظر آموزش‌وپرورش بازنگری محتوای برنامه آموزشی آنها همگام با اهداف و برنامه تحولی آموزش‌وپرورش ارزیابی مستمر بر عملکرد آنها هماهنگی با دستگاه های آموزشگاههای آزاد با همسویی اهداف آنها با برنامه تعلیم و تربیت عمومی برنامه کار آفرینی برتمام روزها و مهارت آموزی بخصوص برای متوسطه تا پایان برنامه پنجم توسعه درسی و آموزشی به وجود آوردن محیط های یادگیری پژوهش برا اردوگاه ،خانه فرهنگ ،کتابخانه ،نمایشگاه و موزه مراکز کارآفرینی ،ورزشگاه جهت تعامل دانش آموزان با محیط با رعایت اصل غنی سازی |
تنوع بخشی |
بر اساس یافته های جدول(2) و مراحل کدگذاری، تنوع بخشی به عنوان یکی از مضامین اصلی شناسایی شد. این مضمون دلالت بر تنوع فعالیت های آموزشی و پرورشی در نظام آموزش و پرورش است. در ادامه برخی از اظهارات مشارکت کنندگان ارائه شده است:
امروزه دیگر آموزش سنتی و یکنواخت جایگاهی ندارد چون جهان در حال تغییر است (مشارکت کننده، 8). به نظرم باید به صورت جدی در نظام آموزش و پرورش تنوع فعالیت ها از آموزش و پرورش تا مسائل دیگر را باید در اولویت قرار داد. چون روحیه دانش‌آموزان متنوع شده و اجبارا ما باید به سوی تنوع بخشی در فعالیت ها حرکت کنیم و غیر از این چاره دیگری برای رشد و پویایی نظام آموزش و پرورش نداریم(مشارکت کننده، 3).
جدول3. مفاهیم و مضمون افزایش مشارکت
مفاهیم | مضمون |
نگرش اجتماعی محوری به آموزش‌وپرورش نگرش اثرگذاری اجتماعی به آموزش‌وپرورش معلم فرهنگی بکارگیری دستاوردهای علمی و فنی در برنامه درسی و آموزشی ارتباط دانش آموزبا معلم محور تعامل سازنده معلم شاگرد در تعلیم و تربیت حذف عوامل غیر تربیتی از نظام ارتباطی معلم شاگرد فراگیران مهارت محور آماده سازی معلم و دانش آموز کارآمد تعامل با رسانه تعامل با مراکز فرهنگی |
افزایش مشارکت |
یافته جدول(3) نشان می دهد که افزایش مشارکت دیگر دیگر از لوازم همگرایی سند تحول بنیادین و جهانی شدن در حوزه آموزش هستیم. در واقع برای اجرای آموزش مفید باید از مشارکت در این راستا بهره برد. برخی از مشارکت کنندگان چنین گفتند:
مشارکت در همه حوزه ها به خصوص آموزش که بیشتر مورد غفلت قرار گرفته لازم و اساسی است. چون دولت ها امروزه توان اداره مخارج مالی هزینه های اموزشی را ندارند باید بخش مشارکت به خصوص ذی نفعان اصلی آن خانواده را داشته باشیم(مشارکت کننده، 9). مشارکت یکی از راهکارهای مفید و راهگشا برای حل برخی از چالش های نظام آموزشی است. مشارکت باعث می شود از نزدیک چالشها را دید و خود را بخشی از آن دانست(مشارکت کننده، 1).
مفاهیم | مضمون |
ارتقاء کیفیت مقام معلم تعیین ملاک ارزیابی معلمان اصلاح نظام استخدامی برحسب حرفه و تخصص تخصص محوری معلمان حرفه محوری معلمان توجه به تجربه محوری بازنشستگان فرهنگی |
ارتقای منزلت اجتماعی
|
من معتقد هستم جامعه ای رشد نکرده مگر اینکه معلم و نظام آموزش آن جایگاه مند بوده است(مشارکت کننده، 7). بدون تعارف باید بگم معلم نقش محوری در رشد یک ملت دار داگر دانش آموزان ما توسط معلم درست هدایت شوند چالش های اجتماعی و فرهنگی نخواهیم داشت. لذا باید به معلم تا جایی که امکان دارد رسید(مشارکت کننده، 6).
جدول5. بازمهندسی آموزشی و سیاستی
مفاهیم | مضمون |
آموزش معلمان تخصصی محور تعامل دانشجو معلم با مدرسه توجه به نخبگان ایجاد ارتقاء آموزش باز محوری توجه به آموزش مستمر تربیت معلم تحول محور انعطاف پذیری پیشرفت محور برنامه درسی علم محور توانمندی سازی تخصص معلم پژوهش محوری فردی پژوهش محوری گروهی همکاری دانشگاه با نظام آموزشی انعکاس تجربیات بین المللی در نظام آموزشی |
باز مهندسی آموزشی و سیاستی |
یافته جدول(5) حاکی از این است که یکی از مضامین مهم در حوزه سند تحول بنیادین و موضوع جهانی شدن، بازمهندسی آموزشی و سیاستی است. مشارکت کنندگان معتقد بودند که سند تحول بنیادین نباید سندی ثابت باشد و جای به روز رسانی و سازگاری با تحولات جهان شدن را نداشته باشد. برای نمونه:
به نظر بنده ما باید نقشه و نوعی مهندسی کارامد داشته باشیم تا هم مواد سنتد تحول بنیادین وهم مواد جهانی شدن را با هم ترکیب کنیم(مصاحبه شونده، 2). ما باید از تحولات دنیای آموزش دور نباشیم اگر چنین شود دچار عقب ماندگی خواهیم شد(مشارکت کننده، 1).
مفاهیم | مضمون |
تفویض اختیار مدارس کارآمد مدرسه تربیت محور توجه به جایگاه شوراها ترسیم نقشه عملیاتی شوراها تفویض اختیارات به شوراها |
نقش شوراها |
جدول7. اصلاح محتوا
مفاهیم | مضمون |
علوم انسانی با محوریت مدیریت فردی واجتماعی به روز رسانی محتوای کتب مهارتری نمودن کتاب ها محتوای چند وجهی محتوای خانواده محوری |
اصلاح محتوا
|
یافته جدول(7) نشان می دهد که اصلاح محتوا یکی از مضامین محوری ومهم در راستای جهانی شدن است که باید در نظام اموزش و پرورش دنبال شود. برخی از مصاحبه شوندگان معتقد بودند که :
طبیعی است وقتی نظامی (آموزش) می خواهد پیشرفت کند باید مطابق مبانی آن مواد درسی و تربینی گنجانده شوند. به نظرم یکی از اشکالات نظام آموزش و پروش فعلی ما تاکید بر مواد درسی هست که نه چندان با واقعیت زندگی سازگار است و لذا می تواند یکی از دلایل ناکارآمدی این نظام در حوزه آموزش باشد(مشارکت کننده، 5).
مفاهیم | مضمون |
الزام آموزش زبان خارجی-آموزش زبان با رعایت فرهنگ اسلامی – ایرانی-فناوری محوری-فناوری در چارچوب معیارهای اسلامی-محتوی الکترونکی نیاز محور- کتب الکترونیکی |
تربیت شهروند جهانی |
یکی دیگر از نتایج این پژوهش موضوع تربیت شهروند جهانی بود. دانش‌آموزان در قرن 21 نیازمند دانش، مهارت و نگرش¬هایی هستند که به¬واسطه آن بتوانند هم در جوامع فرهنگی خود و هم فراتر از مرزهای فرهنگی¬شان عمل کنند. در واقع، تمرکز نظام‌های آموزشی در هزاره سوم، بر گسترش رویکردهای جدید آموزشی نسبت به آموزش و تربیت شهروند جهانی جهت ترویج فرهنگ صلح، توسعه پایدار و کمک به مردم برای یادگیری با هم زیستن است که این امر از طریق اصلاح مواد درسی و الگوی برنامه درسی قابل پیاده سازی است. در این راستا مشارکت کنندگان معتقد بودند که:
هم در سند تحول بنیادین که برخی جاها بر سند شهروند جهانی تاکید کرده و هم تحولات دنیای معاصر نشان داده که شهروند جهانی موضوع مهمی است که با تحقق نظام آموزش و پرورش کارآمد قابل حصول است(مشارکت کننده، 4). ما باید در مواد درسی خود موضوعاتی را بر شهروند جهانی اختصاص بدهیم و باید پذیرفت که امروزه جوامع در واقع یک جامعه واحد هستند که در درون فقط با هم فرق دارند(مشارکت کننده، 10).
بحث و نتیجه گیری
موضوع جهانی‌شدن به عنوان یکی از واقعیت های جامعه بشری در زمان حاضر قلمداد می شود. جهانی‌شدن فراتر از مرزها عمل می کند و همین موجب شکنندگی بسیاری از حوزه های زندگی جوامع و تحت تاثیر قرار گرفتن آن شده است. این واقعیت همراه با فرصت ها و تهدیدهایی برای جوامع است که توجه به آن جدی و ضروری است. جهانی‌شدن در حوزه آموزش دارای تاثیرات عمیقی بوده است به گونه ای که همه نظام های آموزشی نسبت به جهانی‌شدن آموزش و تغییرات پیش رو آگاه شدند. هدف اصلی این پژوهش نیز جهانی‌شدن و لزوم مدیریت آموزش با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش بود.
1- مضامین آموزشی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
یافته ها نشان داد مضامین آموزشی جهانی شدن شامل(بازمهندسی آموزشی و سیاستی، اصلاح محتوا و توسعه ظرفیت پژوهش و نوآوری) است. یافته ها این پژوهش با برخی نتایج مطالعات پیشین مانند صمدی(1400) و امینی و همکاران (1400) تا حدودی همسو است. در تبیین یافته‌ها می توان گفت در دهه های گذشته داشتن سواد خواندن و نوشتن زمینه رشد اقتصادی در کشورها را فراهم می ساخت با ظهور جهانی‌شدن این روند تغییر یافته و دیگر داشتن سواد خو.اندن و نوشتن و گرفتن مدرک دانشگاهی لازمه رشد اقتصادی نیست بلکه آنچه مهم است سواد الکترونیکی است که حرف اول را می زند و جهت همگام با جهانی‌شدن و اینترنت نیاز است افراد به صورت شهروند جهانی تربیت شوند تا بتوانند در سطح جهان با کشورها و روند رو به رشد جوانب اقتصادی همگام پیش رود. بنابراین توسعه اقتصاد لازمه آن توسعه انسانی است که بدون تربیت شهروند جهانی امکان پذیری آن امری غیر ممکن به نظر می رسد، در سند تحول سواد مدرن راهکاری جهت تحول بیان شده است که شهروند جهانی بودن یعنی ظهور اقتصادی همگام با جهانی‌شدن از این رو به بیان صدری و مرادی (1396) افزایش نرخ سـواد فقط از طریق افزایش مصرف کالای فرهنگی و افزایش سرانه اینترنت امکان پذیر است و با افزایش نرخ سواد امکان توسعه انسانی و به مثابه آن توسعه اقتصادی ممکن خواهد شد. بنابراین مشارکت تمامی افراد در فرایند توسعه نیازمند زمینه هایی می باشد که نرخ سواد یکی از آنهاست. از همین رو کشورهای اسلامی هنوز جزء کشورهای در حال توسعه هستند، چرا که بهره کافی از تربیت شهروند جهانی نتوانسته اند با توسعه و تربیت منابع انسانی خود زمینه ظهور اقتصادی را در سطح دنیا موجب گردند.
2- مضامین تربیتی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
در پاسخ به این پرسش یافته ها نشان داد که مضامین تربیتی جهانی شدن شامل (تعمیق تربیت و آداب اسلامی و تربیت شهروند جهانی) است. این یافته با برخی نتایج مانند مطالعات امینی و همکاران (1400)، سهیل سرور و هزار جریبی(1399) و مذنبی (1392) همسو است. در تبیین این یافته باید گفت مبانی آموزش در کشور ما دینی و اسلامی است که گاهی با تعالیم برخی نظام های آموزشی دیگر برای نمونه آموزش مباحث جنسی در نظام های اموزشی برخی کشورها در چالش قرار می گیرد. بنابراین جهانی شدن این امکان را فراهم می کند که همه نظام های اموزشی یکنواخت شده و یک شیوه تعلیم و تربین را در پیش گیرند. لذا مدیریت آموزشی در نظام اموزشی ما باید به گونه ای عمل کند که تعادل بین ماهیت تعالیم اموزشی وتربیتی حاصل شود. تربیت شهروند جهانی نیز به عنوان واقعیتی که هر روز بیش از پیش رشد پیدا می کند نیز از فرصت های نظام های اموزشی است تا شهروندان خود را هم برای جامعه خود و هم زندگی در جامعه واحد جهانی تربیت کنند.
3- مضامین فرهنگی جهانی شدن با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش کدام اند؟
در پاسخ به این پرسش نتایج نشان داد که مضامین فرهنگی جهانی شدن در حوزه اموزش شامل (تنوع بخشی، افزایش مشارکت، ارتقای منزلت اجتماعی و افزایش نقش شوراها) است. پیری و میرزایی(1396) نیز در پژوهشی به بررسی جهانی‌شدن و تأثیرات آن در ایران پرداختند و نتیجه گرفتند که تأثیرات جهانی‌شدن در ایران به‌ویژه در میان دانشجویان بیشتر در حوزه¬ی امور روزمره زندگی، ایجاد شخصیت¬های جهانی، گسترش سمبل¬ و نهادهای جهانی نمود پیداکرده است. در این باره باید گفت جهانی شدن شاید بیش از حوزه های دیگر در عرصه فرهنگی نمود پیدا کرده است. از این رو، نظام آموزش و پرورش به عنوان متولی گسترش وایجاد فرهنگ در جامعه نقش اصلی دارد. جهانی شدن در بستر فضای مجازی امروزه بخش زیادی از فرهنگ جوامع را مورد تغییر قرار داده است. لذا می توان نتیجه گرفت در حوزه فرهنگی با تنوع بخشی و بهره گیری از ظرفیت مشارکت خانواده ها در نظام آموزش و پرورش می توان فرهنگ بومی ومحای خود را در عین حال با بهره گیری از فرهنگ جهانی شدن هم حفظ و هم تقویت کرد.
این تحقیق به صورت کیفی انجام شد که در این روش بايد دانست هيچ روش و راه منحصر به فرد و كلي‌اي در كار نيست؛ بلكه تنها صحبت از احتمالي‌ترين آنها، آن هم با توجه به نوع رويكرد خاص است. چرا که در تحقيق كيفي به‌دست آوردن محتمل‌ترين روش تنها از طريق برقراري بحث‌ها و استدلال‌ها بين تيم تحقيق حاصل مي‌شود. همچنین در تحلیل محتوا به تنهایی نمی توان به عنوان مبنایی برای تعیین اثرات محتوا بر مخاطبان بهره گیری کرد.
1- بر اساس یافته پیشنهاد می شود که در اصلاح متون درسی اقدام جدی صورت بگیرد تا جایی که مهارت ها در کتب درسی پر رنگ تر شود و از محتوا از دانش صرف خارج شود.
2- بر اساس یاقته پزوهش یعنی تنوع بخشی لازم است که در کلاس و مدرسه بازنگری صورت گیرد و فضای آموزش در خارج از کلاس نیز انجام شود. همچنین در همین راستا، آموزش مجازی و حضوری هر دو صورت گیرد تا شاهد تنوع آموزش نیز بود.
3- یکی از یافته ها موضوع مشارکت بود. پیشنهاد می شود مشارکت در مدرسه مورد توجه جدی تر قرار گیرد و اولیا در تصمیم گیری نقش بر عهده گیرند تا بتوان شاهد مشارکت واقعی آنان بود.
4- یکی دیگر از یافته ها بازمهندسی آموزشی و سیاستی بود. پیشنهاد می شود سیاست های کلی آموزش‌وپرورش هر چند سال مورد باخوانی قرار گیرند و نقاط ضعف و قوت انها برای عموم ذینفعان ارائه شود.
منابع
امینی، اسمعیل، یاری حاج عطالو، جهانگیر، دانشور هریس، زرین. (1400). دستاوردهای رهبری آموزشی تحول آفرین مبتنی بر سند تحول بنیادین آموزش پرورش. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی, 15(4), 165-187.
بابازاده، محمد (1381). جهاني شدن، موريانه اي به جان درآمد دولت ها، مجله تدبير ارديبهشت ماه 81.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران .1381. که در جلسات ۸۵۷ ، ۸۵۸ ، ۸۶۴ ، ۸۶۵ ، ۸۶۶ ، ۸۶۷ ، ۸۶۸ ، ۸۶۹، ۸۷۰ ، ۸۷۱ و ۸۷۲ تاریخ ۹/ ۱۲ / ۱۶،۱۳۹۰ / ۱۲ / ۱۳۹۰ ، ۳/ ۵/ ۱۳۹۱ ، ۹/ ۵/ ۱۳۹۱ ، ۱۶ / ۵/ ۱۳۹۱، ۱۳۹۱/۵/۲۳، ۱۳۹۱/۵/۳۱، ۱۳۹۱/۶/۶، ۱۳۹۱/۶/۱۳، ۱۳۹۱/۶/۲۰ و ۲۸ / ۶/ ۱۳۹۱ به تصویب نهایی رسیده است.
پیری، داریوش، میرزایی، نوشین. (1396). جهانی‌شدن وتاثیرات سیاسی آن در ایران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال سیزدهم، شماره سی وهشتم، بهار، ص43-64.
جهانیان، خسرو، محجوبی، ستاره .(1390). سیاست هاي آموزش‌وپرورش در عصر جهانی‌شدن، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره شانزدهم، پاییز.
روانگرد، زینب، سعادتمند، زهره، رجبی، محبوبه. 01390). جهانی‌شدن و چالشهای آموزش‌وپرورش، همایش هجوم خاموش، جهاد دانشگاهی، معونت فرهنگی جهاد دانشگاهی لرستان، دوره 2.
سهیل سرو، محمد، هزارجریبی، جعفر. (1399). تحلیل نسبت سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و نقشه جامع علمی کشور با رهیافت گراندد تئوری. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 9(3), 5-33.
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. 01390). تهران: انتشارات شورای عالی انقلاب فرهنگی.
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش .(1390). مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی- آذر ماه.
صمدی, معصومه. (1400). تبیین چالش های اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش بر اساس روش فراترکیب، سیاستگذاری عمومی، 7(4)، 331-343.
مذنبی، محمد صالح . (1392). تبیین عوامل و زمینه های چالش برانگیز در تحقق (اجرائی شدن) ند ملی آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران (با نگاهی به راهکارها). تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم تربیتی.
Abdurakhmonova, M. M., ugliMirzayev, M. A., Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). Information Culture And Ethical Education In The Globalization Century. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03), 384-388
Babenko, V., Kulczyk, Z., Perevosova, I., Syniavska, O., & Davydova, O. (2019). Factors of the development of international e-commerce under the conditions of globalization. In SHS Web of Conferences (Vol. 65, p. 04016). EDP Sciences
Goodwin , A. L. (2020). Globalization, global mindsets and teacher education. Action in Teacher Education, 42(1), 6-18.
Lechner, F. J., & Boli, J. (Eds.). (2020). The globalization reader. John Wiley & Sons.
Machekhina, O. N. (2016). Globalization of education: the experience of retrospective complex analysis. In SHS Web of Conferences (Vol. 29, p. 01047). EDP Sciences.
Rümelin, Julian / Rechenauer, Martin .2009. “Internationale Gerechtigkeit”. In: Ferdowsi, Mir A. (Ed.): Internationale Politik als Überlebensstrategie. Munich: Bayerische Landeszentrale für Politische Bildungsarbeit, pp. 297–321.
Zaidi, S. A. H., Wei, Z., Gedikli, A., Zafar, M. W., Hou, F., & Iftikhar, Y. (2019). The impact of globalization, natural resources abundance, and human capital on financial development: Evidence from thirty-one OECD countries. Resources policy, 64, 101476.
Investigating the effects of globalization and the necessity of education management with an emphasis on the fundamental transformation of education
Abstract
The issue of globalization is considered as one of the realities of human society at the present time. Globalization works beyond borders and this has caused the fragility of many areas of society's life and being affected by it. This fact is accompanied by opportunities and threats for societies, which are serious and necessary to pay attention to. Globalization in the field of education has had profound effects so that all educational systems became aware of the globalization of education and the upcoming changes. The main goal of this research was globalization and the necessity of education management with emphasis on the document of fundamental transformation of education. This research was conducted with qualitative and thematic analysis. It was also practical in terms of purpose. The statistical population of this research was all the documents of the fundamental transformation of the laws related to education in line with globalization in the formal public education system of the Islamic Republic. The analysis steps were also done by coding method. For the validity of the findings, the researcher first re-coded and entrusted all the stages of coding to some prominent professors in the field of education to judge and express their views on the findings, which was accompanied by some changes and corrections. Also, for reliability, some texts were randomly selected and re-coded with another coder, and the agreement coefficient was 0.79. The findings showed that the educational themes of globalization include (educational and policy reengineering, content modification and development of research and innovation capacity); Educational themes include (deepening Islamic education and manners and global citizen education) and cultural themes include (diversification, increasing participation, promoting social dignity and increasing the role of councils).
Keywords: globalization, education, fundamental change document, educational management
[1] Lechner & Boli
[2] Babenko
[3] Abdurakhmonova
[4] Zaidi
[5] Ramona Nicolescua
[6] Machekhina