طراحی و ارزیابی مدل مؤلفه های اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس ( رویکرد‌ترکیبی)
محورهای موضوعی : مدیریت نوآوری های آموزشیعباس علی بذرافشان 1 , مژگان امیریان زاده 2 , رضا زارعی 3 , عباداله احمدی 4
1 - گروه علوم تربیتی ،رشته مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت ،مرودشت ،ایران
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی ، مرودشت، ایران.
3 - دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت
4 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی ، مرودشت، ایران.
کلید واژه: مدل, مدیران مدارس, اخلاق حرفه‌ای, مولفه‌ها,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف طراحی و ارزیابی مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه استان فارس انجام گرفته است. رویکرد این پژوهش آمیخته از نوع متوالی- اکتشافی است. جامعه مورد مطالعه در بخش کیفی شامل تعداد 17 نفر از مدیران خبره و با تجربه مدارس دوره اول متوسطه استان فارس بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند و با استفاده از تکنیک اشباع نظری انتخاب شدند. در بخش کمی پژوهش جامعه آماری شامل 1020 نفر از مدیران مدارس دوره متوسطه اول استان فارس بودند که تعداد 302 نفر از آنها بر اساس جدول گرجسی ومورگان به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده‌ها در بخش کیفی پژوهش، مصاحبه اکتشافی و نیمه ساختار‌یافته با خبرگان و مطلعان کلیدی و در بخش کمی پژوهش، جهت ارزیابی مدیران دوره اول متوسطه استان فارس، براساس یافته‌های بخش کیفی و جمع‌بندی نظرات خبرگان، پرسشنامه‌ای محقق ساخته، طراحی و استفاده گردید. در تأیید پایایی این پرسشنامه، میزان ضریب آلفای کرونباخ 99/0 محاسبه گردید. یافته‌ها در بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت و در بخش کمی جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزارآماری26 Spss و PLS-Smart استفاده شد. یافته‌ها در بخش کیفی شامل4 مضمون فراگیر(عوامل فردی-شخصیتی، شایستگی‌های حرفه‌ای، عوامل سازمانی و عوامل محیطی)و14مضمون سازماندهنده(ارزشی، نگرشی، انضباطی، دانش فنی، مسئولیت‌پذیری، همدلی، روابط میان فردی، مدیریتی– راهبردی، مدیریتی– تخصصی، مدیریتی– عملیاتی، مدیریتی– ارتباطی، سیاسی قانونی، فرهنگی اجتماعی، فناوری اطلاعات)بودند که در بخش یافته‌های کمی، روایی هر یک از مضامین اخلاق حرفه‌ای با روش تحلیل عاملی اکتشافی، سلسله مراتبی و تاییدی محاسبه گردید. نتایج پژوهش نشان داد که از بین مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای، عوامل سازمانی بیشترین سهم را در مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران دارد و پس از آن مولفه شایستگی‌های حرفه‌ای، عوامل فردی- شخصیتی و عوامل محیطی به ترتیب بیشترین سهم و نقش را در مدل داشتند.
The current research has been conducted with the aim of designing and evaluating the model of professional ethics of principals of the first secondary schools of Fars province. The method of this research was carried out by adopting a mixed approach and using a sequential exploratory method of the instrument-making type. The statistical population of this research in the qualitative part included all principals of the first secondary schools in Fars province. Among them, 17 people were selected by purposive sampling and using the theoretical saturation method.In the quantitative part of the research, the statistical population of the research included 1020 principals of first secondary schools in Fars province, of which 302 were selected as the sample size, based on Morgan's table, using stratified random sampling. In the qualitative part of the research, the data collection tool was a semi-structured interview, and in the quantitative part of the research, the questionnaire of the components of the professional ethics of managers was used in the quantitative part of the research to evaluate the principals of the first year of high school in Fars province. The reliability of the questionnaire is 99/ through Cronbach's alpha. The findings were obtained based on the network of themes of the components of professional ethics of the principals of the first secondary schools of Fars province, in the qualitative section including 4 inclusive themes including individual-personality factors, professional competences, organizational factors and environmental factors and 14 organizing themes including They were value, attitude, disciplinary, technical knowledge, responsibility, empathy, interpersonal relations, managerial-strategic, managerial-specialized, managerial-operational, managerial-communicative, political-legal, social-cultural, and information technology. The results showed that the factors affecting the professional ethics of managers have a significant impact on the behavior of school managers. It is necessary to seriously consider this matter by those involved in the educational system.
_||_
طراحی و ارزیابی مدل مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس1 (رویکرد‌ترکیبی)
چكيده
پژوهش حاضر با هدف طراحی و ارزیابی مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه استان فارس انجام گرفته است. رویکرد این پژوهش آمیخته از نوع متوالی- اکتشافی است. جامعه مورد مطالعه در بخش کیفی شامل تعداد 17 نفر از مدیران خبره و با تجربه مدارس دوره اول متوسطه استان فارس بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند و با استفاده از تکنیک اشباع نظری انتخاب شدند. در بخش کمی پژوهش جامعه آماری شامل کلیه مدیران مدارس دوره متوسطه اول استان فارس بودند که تعداد 302 نفر از آنها بر اساس جدول گرجسی ومورگان به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده‌ها در بخش کیفی پژوهش، مصاحبه اكتشافي و نيمه ساختار‌يافته با خبرگان و مطلعان كليدي و در بخش کمی پژوهش، جهت ارزیابی مدیران دوره اول متوسطه استان فارس، براساس یافته‌های بخش کیفی و جمع‌بندی نظرات خبرگان، پرسشنامه‌ای محقق ساخته، طراحی و استفاده گردید. در تأیید پایایی این پرسشنامه، میزان ضریب آلفای کرونباخ 99/0 محاسبه شد. یافته‌ها در بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت و در بخش کمی جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزارآماری26 Spss و PLS-Smart استفاده شد. یافته‌های بخش کیفی شامل4 مضمون فراگیر(عوامل فردی-شخصیتی، شایستگی‌های حرفه‌ای، عوامل سازمانی و عوامل محیطی) و14مضمون سازماندهنده(ارزشی، نگرشی، انضباطی، دانش فنی، مسئولیت‌پذیری، همدلی، روابط میان فردی، مدیریتی– راهبردی، مدیریتی– تخصصی، مدیریتی– عملیاتی، مدیریتی– ارتباطی، سیاسی قانونی، فرهنگی اجتماعی، فناوری اطلاعات)بودند که در بخش یافته‌های کمی، روایی هر یک از مضامین اخلاق حرفه‌ای با روش تحلیل عاملی اکتشافی، سلسله مراتبی و تاییدی محاسبه گردید. نتایج پژوهش نشان داد که از بین مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای، عوامل سازمانی بیشترین سهم را در مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران دارد و پس از آن مولفه شایستگی‌های حرفه‌ای، عوامل فردی-شخصیتی و عوامل محیطی به ترتیب بیشترین سهم و نقش را در مدل داشتند و مدل از مطلوبیت بسیار بالایی برخوردار است.
واژه‌های کلیدی: مدل؛ مولفه‌ها؛ اخلاق حرفه‌ای؛ مدیران مدارس.
مقدمه
در روزگار کنونی کمتر کسی می‌تواند با نگاهی مادی و غیر‌انسانی به مدیریت سازمانها بنگرد؛ به ویژه در دهه‌های اخیر و مخصوصا ورود به هزاره سوم عواملی همچون آگاهی، آزادی اندیشه، انسانگرایی، اخلاقیات و توجه به نقش نیروی انسانی در سازمانها، به طور فزاینده‌ای مورد تأکید قرار گرفته است(زاهد بابلان و همکاران، 1396). علاوه براین، امروزه بسیاری از کشورهای مترقی دنیا، به این بلوغ فکری دست یافته‌اند که کم‌توجهی به مسائل اخلاقی در زمینه فعالیتهای شغلی، کم کم باعث انضباط گریزی محیط شغلی میگردد و نتیجه‌ای جز شکست در ایفای وظایف شغلی نخواهد داشت. همچنین در بحث اخلاق حرفه‌ای، آنچه که درمسیر کار بایستی به کار آید در فضای آکادمیک آموزش داده نمی‌شود و این مسئله، سبب ایجاد اختلال در امر یادگیری مهارتهای شغلی و حرفه‌ای، گردیده است(طیبی و کریمی، 1398). یکی از مهمترین این مهارتها که می‌تواند در این خصوص تأثیر بسزایی داشته باشد توجه به نقش و اهمیت اخلاق حرفه‌ای و مولفه‌های آن، در مدارس و در بین کارکنان آن خصوصا مدیران است و این بدان معناست که انتصاب مدیران در سازمانها بدون در نظر گرفتن معیارها، ارزشها و مولفه‌های اخلاقی، می‌تواند سازمانها را با چالش‌ها و مشکلات فراوانی از جمله از هم‌گسیختگی فرهنگی، بروز کژرفتار‌های سازمانی و ... مواجه سازد. ازاینرو توجه به اخلاق در سازمانها به عنوان یکی از الزامات سازمانی محسوب میگردد و پرداختن به موضوع اخلاق حرفه‌ای در مدیران مدارس برای تحقق اهداف نظام آموزشی و پرورشی کشور، به عنوان یک اولویت زیر بنایی به شمار می‌آید که قادر است بسیاری از مشکلات و نارسائیهای اخلاقی و فرهنگی در این سازمان آموزشی را مرتفع ساخته و حس مسئولیت‌پذیری را در کارکنان افزایش دهد و در نتیجه موجبات افزایش کارایی و اثربخشی در این نهاد مقدس را فراهم سازد(بذرافشان و همکاران، 1398).
مطالعات متعدد نشان میدهد که امروزه مسائل غیراخلاقی در مدارس و مشکلاتی از قبیل فساد اداری، نشت امتحان، رفتار ناعادلانه به دانش آموزان، فروش مواد تدریس، دعوا و مشاجره، غیبت، شهریه خصوصی، سبک‌های لباس پوشیدن غیر اخلاقی و بسیاری موارد دیگر، از جمله موضوعات مهم نظام آموزشی به شمار می‌آیند که لازم است جهت رفع آنها راهکارهای اساسی ارائه و پیش‌بینی گردد. در این خصوص، اجرای دوره‌های آموزشی و بازآموزی در خصوص مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای، می‌تواند به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه اخلاق حرفه‌ای مدیران در سازمان‌های آموزشی محسوب و بسیاری از مشکلات این نظام آموزشی را مرتفع سازد(سلیمی، 1396). علاوه بر این، توجه به اخلاق حرفه‌ای در مدارس، به عنوان یک عامل اصلی برای عملکرد موفق مدیران در محیط رقابتی به شمار می‌رود(آذر و نامور، 1396). چراکه مدیران مدارس به عنوان یکی از ارکان اساسی و تأثیرگذار در تعلیم و تربیت هر جامعه، در تحقق اهداف نظام آموزشی، توسعه سازمانی و توسعه اجتماعی نقش کلیدی ایفاء می‌کنند که این امر، توجه مدیران را بیش از پیش به رعایت اخلاق حرفه‌ای در مدارس، اجباری و اجتناب ناپذیر می‌سازد(ریزانن2، 2018).
اما نکته دیگری که در خصوص اهمیت و ضرورت اخلاق حرفه‌ای در مدیران مدارس باید به آن توجه شود؛ پیچیده شدن روز افزون روابط اجتماعی در مدارس و افزایش رفتارهای غیراخلاقی و غیرمسئولانه است که متغیر اخلاق حرفه‌ای می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش توفیق در تحقق اهداف مدارس، کمک شایانی نماید. بنابراین رعایت مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای از سوی مدیران و تأثیر آن بر کارایی و اثربخشی آنها مورد توجه و توافق محققان و صاحبنظران مختلف میباشد(دزفولی و همکاران،1397). و یکی از مهمترین مهارتهای اساسی فردی است که مدیران مدارس باید از آن برخوردار باشند تا بتوانند به وظایف و تعهدات اخلاقی خود عمل کنند که این امر نه تنها برای محافظت از مدیران، بلکه در کل حرفه مدیریت باید مورد توجه قرار گیرد(نووی3، 2017). لذا میتوان گفت که تبیین افقی برای توسعه اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس به عنوان پرچمداران اصلی تحول و تعالی نظام آموزشی کشور، بسیار ضرورت داشته و توجه به آن از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است(کرمی و همکاران ، 1396). و همانگونه که دوری مدیران از اخلاق حرفه‌ای، مدارس را سخت آسیب پذیر و متضرر می‌سازد؛ دست‌یابی مدیران به اخلاق حرفه‌ای، موجب مزیت راهبردی در مدارس، میگردد (هرش4 ، 2017). ضمن اینکه، اعتقاد و پایبندی مدیران به اخلاقیات و رعایت اخلاق حرفه‌ای توسط آنها در مدارس، در آموزش آنها بر دانش‌آموزان بسیار تاثیر گذاراست(ریزانن و همکاران، 2018).
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
اخلاق حرفه اي به چگونگي رفتار، ادب و عمل شخص هنگام انجام کار حرفه‌اي مي پردازد. اين کار مي‌تواند مشاوره پژوهش، تدريس، نويسندگي، طبابت يا هر شغل ديگري باشد. در واقع، اخلاق حرفه‌اي مجموعه‌ای از اصول و استانداردهاي سلوک بشري است که رفتار افراد و گروهها را در يک ساختار حرفه‌اي تعيين میکند و مفهوم آن از علم اخلاق اتخاذ شده است. به عبارت ديگر، مجموعه قوانين اخلاقي که از ماهيت حرفه يا شغل به دست آمده، اخلاق حرفه‌اي نام دارد( آراسته. جاهد 1390). رعايت اخلاق در محيط كار و زندگي منافع بسيار زيـادي بـراي اجتمـاع دارد. اعـم از منافع عملكردي و منافع اخلاقي. اين مطالـب بخصـوص در عصـر حاضـر كـه جامعـه بـا ارزشهاي بسيار متنوعي در محيط كـار و زنـدگي سـروكار دارد صـادق اسـت. همچنـين عدم رعايت اخلاقيات در بین مدیران سازمانها، مي‌تواند حيات و بقـاي سـازمان را بـه مخـاطره بينـدازد چرا كه سازمان علاوه بر كسب سود بايستي مسئوليت‌هاي اجتماعي را نيز بـرآورده سـازد. امروزه بسياري از مدیران به اين نتيجه رسيده‌اند كه بايد در سازمان يك فرهنگ مبتني بر اخلاق رسوخ كند. ويژگي‌هاي تعريف شده براي اخلاق حرفه‌اي عواملي مانند: دلبستگي به كار، روحيه مشاركت و اعتماد، ايجاد تعامل با يكديگر و مواردي از اين دست مي‌باشد(مقانكي، 1389). همچنین میتوان اخلاق را كدی از رفتار دانست كه اعضای دارای منافع مشترك توافق می‌كنند در انجام فعالیتهای خود نسبت به افراد دیگر رعایت كنند. به عبارت دیگر اخلاق حرفه‌ای عملی است که بهترین کار را به کسی می‌دهیم تا اطمینان حاصل کند که به منافع مشتری بطور صحیح مراقبت میشود، اما در انجام این کار، علاقه عمومی بیشتری نیز به رسمیت شناخته میشود و مورد احترام قرار می‌گیرد(مورینگ5،2018).
در تحقیقی که توسط لوییز کمپل(2021) با عنوان بررسی آیین نامه‌ها و ماموریت معلم از دریچه اخلاق حرفه‌ای دورکیم، صورت گرفت؛ یافته‌ها نشان داد که استانداردهای حرفه‌ای، عاملی برای مشارکت و اخلاقی بودن کار معلم و رسیدن به ارزشهای اخلاقی بالاتر میباشد و عقاید دورکیم روشی برای درک استانداردهای اخلاق حرفه‌ای جهت تسهیل این امر است و ظرفیتی برای افزایش پتانسیل ذاتی معلمان و افزایش تأثیر اجتماعی معلم است. نیومن و همکاران(2021) در تحقیقی به بررسی تأثیر آموزش اخلاق حرفه‌ای، هوش معنوی و عاطفی بر رفتار اخلاقی دانشجویان حسابداری پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که هوش هیجانی بر رفتار اخلاقی دانشجویان حسابداری تأثیر مثبت و معناداری دارد، در حالی که متغیر آموزش اخلاق حرفه‌ای، تأثیر منفی و معناداری بر رفتار اخلاقی دانشجویان حسابداری دارد. همچنین رفتار اخلاقی دانشجویان حسابداری تحت تأثیر آموزش اخلاق حرفه‌ای و همچنین هوش معنوی و هوش هیجانی است. پژوهش جیسون و همکاران(2020) با عنوان بررسی میزان رعایت اخلاق حرفه‌ای در بین معلمان دوره متوسطه:(خصوصی در مقابل دولتی)، نشان داد که اخلاق حرفه‌ای در زندگی روزمره معلمان مدارس خصوصی نسبت به معلمان مدارس دولتی، از نسبت بالاتری برخوردار است و معلمان مدارس خصوصی نسبت به معلمان مدارس دولتی اخلاق حرفه‌ای را به شدت رعایت می‌کنند. این مطالعه استدلال میکند که اگرچه اخلاق حرفه‌ای از حرفه معلمی جدایی ناپذیر است با این حال از معلمان انتظار می‌رود استانداردهای اخلاقی بالاتری را از خود نشان دهند. همچنین مکســول و اســچويمر6(2016) پژوهشــی را با عنوان رابطة کدهای اخلاق حرفه‌ای و استقلال حرفه‌ای معلمان انجام دادند. اين مقاله ضرورت تصويب يک کد اخلاق حرفه‌ای برای معلمان را در برمی‌گیرد. پس از بررسی اينکه رعايت اخلاق حرفه‌ای چه فايده‌ای برای جامعه مدرسین دارد نتیجه می‌گیرد که يک کد اخلاقی بايد سه شرايط را رعايت کند تا بتواند به قضاوت مستقل نسبت به کورکورانه بودن به هنجارهای را کنترل کند که اين سه شرط شامل، باز بودن معنا، فضای انسانی و اجتناب از زبان اخلاقی میباشد. درتحقیق دیگری که توسط صادقی و همکاران(1400) با موضوع نقش صلاحیت‌های هوش هیجانی در اخلاق حرفه‌ای معلمان با تاکید بر الگوی ترکیبی دانیال گلمن، صورت پذیرفت؛ به این نتیجه رسیدند که شناخت مدرسان از احساسات و هیجانات خود(درون فردی- خودآگاهی) و متعلمان، همکاران علمی و فرهنگی و دیگر اقشار جامعه(بین فردی)، از نگاه اخلاقی و روانی بیشترین تاثیر را بر مخاطب می‌گذارد و به بهبود عملکرد حرفه‌ای آنها می‌انجامد. عباسی و صریحی(1400)در پژوهش خود با عنوان بررسی و اولویت‌بندی موانع سازمانی رشد اخلاق حرفه‌ای ذیحسابان دستگاههای اجرایی، به این نتیجه رسیدند که جهت رشد و نهادینه‌سازی اخلاق حرفه‌ای لازم است سازمانها، ضمن اصلاح نظام ارزیابی عملکرد و نظارت، قوانین و مقررات را بررسی و قواعد زائد را حذف نمایند. و نسبت به نظام جامع و اخلاقی به منظور پرداخت‌های مالی و غیر مالی اقدام نمایند. در پژوهشی که توسط فیض و الهی(1400) با عنوان بررسی پیشینه‌شناسی اخلاق حرفه‌ای معلم در آموزش صورت پذیرفت. درنتیجه این بررسی‌ها ماهیت حرفه‌ی معلمی، اخلاق جمعی در حرفه‌ی معلمی، مبانی آموزش اخلاقی و شخصیتی، ویژگیهای آموزش اخلاق‌مدار، پیوند دادن خلاق به دروس، مسائل اخلاق حرفه‌ای در آموزش وپرورش، ابزارهای هنجارمدار و آیین نامه‌های بایسته‌شناسی حرفه‌ی معلمی ارائه شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که موفقیت در فعالیت حرفه‌ای معلمی نیازمند رعایت اصول، راهبردها و موازین اخلاق حرفه‌ای است. ترکاشوند و همکاران(1400) در پژوهشی به تحقیق در خصوص موضوع تحلیل فلسفی اسناد تحولی آموزش وپرورش بر اساس مؤلفه‌های اخلاقی حرفه‌ای معلمان و دلالت‌های تربیتی پرداختند. بدین منظور، اخلاق حرفه‌ای معلمان و شاخص‌های معتبر آن بر اساس ما بر اساس هشت محور اصلی احصاء گردیدند، محتوای اسناد تحولی آموزش و پرورش برای شناسایی گزاره‌های توصیفی و تجویزی مرتبط، بررسی و تحلیل شد و سپس متناظر با آن، الگویی متشکل از اهداف، اصول و روشهای اخلاق حرفه‌ای معلم به دست آمد. یافته‌های پژوهش بیانگر دلالت‌هایی در اهداف، اصول و روشهای اخلاقی حرفه‌ای معلم است. در تحقیقی که توسط داروغه حضرتی و میرحسینی (1400) با موضوع به کارگیری رویکرد کیفی فراترکیب برای بررسی معیارهای مؤثر بر اخلاق حرفه‌ای حسابدار انجام گرفت، به ارزیابی و تحلیل نظا مند 79 مورد از یافته‌های پژوهش‌های پیشین پرداخته شد و با استفاده از روش آنتروپی شانون، بر اساس رویکرد تحلیل محتوا، ضریب اثر معیارهای شناسایی شده، تعیین شد. معیارهای شناسایی شده در این پژوهش ، کاربردی هستند و اهمیت اخلاق حرفه‌ای حسابدار را نشان می‌دهند. نتایج حاصل از این پژوهش به کاهش شکاف میان نظریه موجود در زمینه اخلاق حرفه‌ای در حسابداری و رعایت آیین رفتار حرفه‌ای در عمل، کمک شایانی میکند.
روش شناسی پژوهش
در پژوهش حاضر از روش پژوهش ترکیبی(آمیخته) استفاده شده است؛ به نحوی که ابتدا داده‌های کیفی گردآوری و کدگذاری شده وسپس پژوهشگر با توصیف جنبه‌های مورد مطالعه به شناخت کاملی از پدیده‌ها دست یافته و در مرحله بعد بر مبنای ابزار ساخته شده، از طریق داده‌های کمی، به پرسشهای پژوهش پاسخ داده میشود.
نمودار 1 : فرایند پژوهش ترکیبی اکتشافی-متوالی(اقتباس از کرسولو پلانوکلارک،2007 )
در بخش کیفی پژوهش از ابزار مصاحبة اكتشافي و نيمه ساختار يافته با مطلعان كليدي، يادداشت برداري ومرور اسناد استفاده شده است. نمونه گيري در اين روش به صورت هدفمند و بر اساس اهداف خاص پژوهش انتخاب شده‌اند و بر حسب محتويات مصاحبه‌هاي اكتشافي با خبرگان و به روش گلولة برفي، انجام گرفته است. در این خصوص تعداد 17 نفر از مدیران خبره و باتجربـه مدارس دوره اول متوسطه استان فارس در سـال تحصیلـی 99-1400، با روش نمونه‌گيري هدفمند، با اعمال تکنیک اشباع نظري انتخاب شدند و با آنها مصاحبه اكتشافي به عمل آمد و برای اطمینان بیشتر، مصاحبه‌ها تا 20 نفر ادامه پیدا کرد. سپس با بررسی پیشینه و مطالعه منابع و متون و شیوه همسوسازی داده‌ها، کدهای مضامین پایه، سازماندهنده و کلیدی مرتبط با چارچوب اخلاق حرفه‌ای استخراج گردیده است. در این بخش، عواملی که باعث شکل‌گیری اخـلاق حرفـه‌ای مدیران در مـدارس دوره اول متوسطه میشود به صـورت الگـوی اخـلاق حرفـه‌ای بررسـی، سـپس ابـزار مربوط بـه بخش کمی، بر اساس مصاحبه‌ها و تحلیل محتوای آنها تهیه شد. برای اعتباریابی نتایج بخش کیفی از دو تکنیک تأییدپذیری و قابلیت اعتماد بهره‌گیری گردید که به این منظور روش همسوسازی داده‌ها به کار رفته است. سپس در مرحله بعد با استفاده از معیارهای اعتبار سنجی کیفی(قابلیت اعتبار، تایید پذیری و انتقال پذیری) چارچوب اولیه تدوین شده، از نظر اعتبار بررسی و در قالب یك ابزار برای مرحله کمی آماده شد. در مرحله دوم و در بخش کمی پژوهش، طبق الگوی حاصل از مرحله کیفی، پرسشنامه محقق ساخته جهت انجام تحلیل عاملی تاییدی شامل 103 گویه با مقیاس 5 امتیازی لیکرت تنظیم گردید. در این بخش، از روش پژوهش توصیفی- پیمایشی استفاده شد. هدف از انجام این مرحله، اعتباریابی الگوی اخلاق حرفه‌ای در مرحله کیفی پژوهش بود. جامعه آماری پژوهش در بخش کمی شامل کلیه مدیران مدارس دوره اول متوسطه استان فارس در سال تحصیلی 1400-1399 بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی- طبقه‌ای تعداد 302 نفر از آنها انتخاب شدند. تعداد مورد اشاره، بر اساس فرمول نمونه‌گیری کوکران و با درنظرگرفتن فاصله اطمینان 95/. و خطای مجاز 5/. درنظر گرفته شده است. در این مرحله از تحقیق با استفاده از روش پیمایشی، ابزار تدوین شده(پرسشنامه) از نظر روایی و پایایی مورد بررسی و سپس بین گروه نمونه، توزیع و داده‌های لازم برای تحلیل آماری مرتبط تحلیل گردیده و در مرحله نهایی به بحث و نتیجه‌گیری و تفسیر نتایج پرداخته شده است. روایی پرسشنامه از طریق روایی همگرا و واگرا و پایایی گویه‌های پرسشنامه نیز با آلفای کرونباخ (99/0 ) و پایایی ترکیبی(91/0 )محاسبه و تأیید شد. جهت تجزیه وتحلیل داده‌ها از آزمونهای آماری تحلیل عاملی تاییدی، آزمون t تک نمونه‌ای و t وابسته، مدل‌یابی معادلات ساختاری(تحلیل مسیر و برازش مدل) و برای تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده، از نرم افزار آماری26spss وPLS-Smart استفاده شده است.
|
یافته‌های پژوهش
در اين مرحله از پژوهش، محقق با مطالعه داده‌ها و تهيه فهرستي اوليه از ايده‌های موجود در داده‌ها، با متن آشنا شده و در گام بعدی به كدگذاری اوليه اقدام كرده است. بر این اساس نخست مصاحبه‌های صورت گرفته با تعداد17 نفر از مدیران مدارس مورد تحلیل قرار گرفته و کدهای معنایی اولیه از جمله رازداری، تقوا، امانتداری، علاقمندی به کار، انگیزه شغلی، دانش مدیریتی، شایسته سالاری، عدم سیاسی کاری، گزینش صحیح، پشتیبانی فراسازمانی و...استخراج گردیده است. در مرحله دوم کدهای معنایی پرتکرار به‌دست آمده(نقل قول‌ها)، حول محور مضامین پایه طبقه‌بندی شدند و در مرحله سوم مضامین پایه مشابه طبقه‌بندی شده و در یک گروه قرار گرفته و مضامین سازماندهنده شکل گرفت و در نهایت همه مضامین سازماندهنده مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای مدیران تحت محور مضامین عوامل فردی شخصیتی، شایستگی‌های حرفه‌ای، عوامل سازمانی و عوامل محیطی قرار گرفته و طبقه‌بندی گردیدند.
مضامین فراگیر | مضامین سازماندهنده | مضامین پایه | ردیف |
اخلاق حرفه‌ای | شخصیتی - فردی
| ارزشی | 1 |
نگرشی | 2 | ||
خود تنظیمی | 3 | ||
شایستگی‌های حرفه‌ای | دانش فنی | 4 | |
مسئولیت پذیری | 5 | ||
همدلی | 6 | ||
روابط میان فردی | 7 | ||
عوامل سازمانی | مدیریتی – راهبردی | 8 | |
مدیریتی – تخصصی | 9 | ||
مدیریتی – عملیاتی | 10 | ||
مدیریتی – ارتباطی | 11 | ||
عوامل محیطی | سیاسی قانونی | 12 | |
فرهنگی اجتماعی | 13 | ||
فناوری اطلاعات | 14 |
جدول ۱ : مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر مدل اخلاق حرفه‌ای در مدیران مدارس دوره اول متوسطه استان فارس
همانگونه که در جدول شماره 1 مشاهده میگردد ابتدا مضامین سازماندهنده و پایه ای از متن مصاحبه‌ها(مصاحبه با مدیران دوره متوسطه اول) استخراج و سپس این مضامین با توجه به شواهد نظری و پژوهش‌های عملی انجام شده ، همسوسازی شدند. که در مرحله نهایی مجموع مضامین سازماندهنده و پایه در قالب مضامین فراگیر استخراج که پس از مرور و حذف مضامین تکراری پایه، در قالب تعداد 14 مضمون سـازمان دهنده و 4 مضـمون اصـلی تقسیم بندی شدند.
جدول ۲ :آماره‌های توصیفی مربوط به مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای
متغیرهای تحقیق | تعداد | میانگین | انحراف استاندارد | کمینه | بیشینه |
ارزشی | 302 | 5464/53 | 47588/2 | 00/30 | 00/55 |
نگرشی | 302 | 0762/53 | 30672/3 | 00/33 | 00/55 |
خود تنظیمی | 302 | 9636/23 | 53216/1 | 00/15 | 00/25 |
دانش فنی | 302 | 0132/24 | 61795/1 | 00/13 | 00/25 |
مسئولیت پذیری | 302 | 9768/28 | 97731/1 | 00/14 | 00/30 |
همدلی | 302 | 1424/19 | 46371/1 | 00/8 | 00/20 |
روابط میان فردی | 302 | 1258/48 | 14290/3 | 00/29 | 00/50 |
مدیریتی – راهبردی | 302 | 8046/42 | 35074/3 | 00/17 | 00/45 |
مدیریتی – تخصصی | 302 | 6921/28 | 03814/2 | 00/14 | 00/30 |
مدیریتی – عملیاتی | 302 | 7384/37 | 94712/2 | 00/18 | 00/40 |
مدیریتی – ارتباطی | 302 | 6821/52 | 65973/3 | 00/31 | 00/55 |
سیاسی قانونی | 302 | 3709/33 | 29289/2 | 00/21 | 00/35 |
فرهنگی اجتماعی | 302 | 3411/14 | 05634/1 | 00/10 | 00/15 |
فناوری اطلاعات | 302 | 3576/14 | 04925/1 | 00/10 | 00/15 |
در جدول شماره2 یافته‌های توصیفی شامل تعداد، میانگین، انحراف استاندارد، کمینه و بیشینه مربوط به عوامل مؤثر بر اخلاق حرفه‌ای و همچنین مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای در میان مدیران دوره متوسطه اول استان فارس آورده شده است.
سئوال: آیا مدل مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه، اعتبار لازم را دارد؟ همانطور که در بخش کیفی تحقیق اشاره شد با استفاده از روش تحلیل مضمون مدل اولیه اخلاق حرفه‌ای مدیران، کشف و در این بخش با استفاده از نرم‌افزار پی ال اس مورد تحلیل قرار گرفت. که در این قسمت لازم است مدل مربوطه بیان گردد. در تحلیل با پی ال اس برای مفهوم سازی یک مدل سلسله مراتبی از متغیرهای آشکار به صورت مکرر استفاده میشود به این ترتیب که یک متغیر پنهان مرتبه بالاتر می‌تواند به وسیله تمام متغیرهای آشکار گویه‌های مرتبه پایین تر ساخته شود که این موارد درشکل شماره 1 نشان داده شده است.
شکل شماره 1 : تحلیل عاملی سلسله مراتبی
مقادیر |
| شاخص کیفیت | |||
برون زا | درون زا | بار عاملی | مقدار تی | ضریب تعیین | پیش بینی مدل |
سازمانی | مدیریتی راهبردی | 96/0 | 49/113 | 92/0 | 66/0 |
مدیریتی تخصصی | 93/0 | 61/56 | 86/0 | 63/0 | |
مدیریتی عملیاتی | 95/0 | 72/61 | 88/0 | 77/0 | |
مدیریتی ارتباطی | 94/0 | 26/108 | 91/0 | 78/0 | |
شایستگی‌های حرفه‌ای | دانش فنی | 89/0 | 28/38 | 79/0 | 71/0 |
مسئولیت پذیری | 97/0 | 90/78 | 89/0 | 69/0 | |
همدلی | 86/0 | 91/29 | 74/0 | 64/0 | |
روابط میان فردی | 94/0 | 92/180 | 94/0 | 68/0 | |
فردی- شخصیتی | ارزشی | 94/0 | 58/33 | 89/0 | 76/0 |
نگرشی | 95/0 | 30/81 | 91/0 | 75/0 | |
خودتنظیمی | 88/0 | 47/36 | 77/0 | 79/0 | |
محیطی | سیاسی قانونی | 95/0 | 34/145 | 91/0 | 81/0 |
فرهنگی اجتماعی | 89/0 | 97/49 | 80/0 | 77/0 | |
| فناوری اطلاعات | 89/0 | 72/60 | 80/0 | 72/0 |
جدول شماره 3 : مدل ساختاری مرتبه دوم
جدول شماره 3 به بررسی عناصر و اجزای مدل ساختاری مرتبه دوم پرداخته است. که همگی در سطح مطلوبی می‌باشند. در پایان مدل ترسیم شده نهایی بر اساس تحلیل داده‌های کیفی به شرح ذیل(شکل شماره 2) در معرض آزمون و اعتباریابی قرارگرفت.
[1] - این مقاله برگرفته از رساله دکترای نویسنده اول است.
[2] - Rissanen et al
[3] - Nwoye
[4] - Hirsh
[5] - Mooring
[6] -Maxwell & Schwimmer
شکل شماره 2 : مدل پایانی با ضرایب t
متغیرهای پژوهش |
| |||||||||||||
ارزشی | 766/0 | |||||||||||||
خود تنظیمی | 806/0 | |||||||||||||
دانش فنی | 751/0 | |||||||||||||
راهبردی | 739/0 | |||||||||||||
روابط میان فردی | 761/0 | |||||||||||||
سیاسی قانونی | 812/0 | |||||||||||||
فرهنگی اجتماعی | 782/0 | |||||||||||||
فناوری اطلاعات | 762/0 | |||||||||||||
مدیریتی ارتباطی | 740/0 | |||||||||||||
مدیریتی تخصصی | 825/0 | |||||||||||||
مدیریتی عملیاتی | 836/0 | |||||||||||||
مسئولیت پذیری | 866/0 | |||||||||||||
نگرشی | 851/0 | |||||||||||||
همدلی | 863/0 |
ارزشی | خود تنظیمی | دانش فنی | راهبردی | روابط میان فردی | سیاسی قانونی | فرهنگی اجتماعی | فناوری اطلاعات | مدیریتی ارتباطی | مدیریتی تخصصی | مدیریتی عملیاتی | مسئولیت پذیری | نگرشی | همدلی | |
ارزشی | 766/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
خود تنظیمی | 522/0 | 806/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
دانش فنی | 431/0 | 611/0 | 751/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
راهبردی | 511/0 | 321/0 | 671/0 | 739/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
روابط میان فردی | 317/0 | 231/0 | 711/0 | 216/0 | 791/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سیاسی قانونی | 126/0 | 514/0 | 515/0 | 631/0 | 199/0 | 812/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
فرهنگی اجتماعی | 116/0 | 135/0 | 333/0 | 649/0 | 135/0 | 133/0 | 783/0 |
|
|
|
|
|
|
|
فناوری اطلاعات | 514/0 | 416/0 | 129/0 | 135/0 | 731/0 | 428/0 | 514/0 | 762/0 |
|
|
|
|
|
|
مدیریتی ارتباطی | 671/0 | 345/0 | 124/0 | 349/0 | 518/0 | 345/0 | 123/0 | 731/0 | 740/0 |
|
|
|
|
|
مدیریتی تخصصی | 614/0 | 259/0 | 116/0 | 213/0 | 175/0 | 671/0 | 267/0 | 349/0 | 514/0 | 826/0 |
|
|
|
|
مدیریتی عملیاتی | 344/0 | 116/0 | 349/0 | 357/0 | 649/0 | 196/0 | 128/0 | 321/0 | 259/0 | 711/0 | 849/0 |
|
|
|
مسئولیت پذیری | 651/0 | 514/0 | 710/0 | 378/0 | 128/0 | 259/0 | 135/0 | 219/0 | 345/0 | 513/0 | 514/0 | 867/0 |
|
|
نگرشی | 711/0 | 345/0 | 135/0 | 518/0 | 196/0 | 213/0 | 428/0 | 469/0 | 357/0 | 190/0 | 189/0 | 649/0 | 851/0 |
|
همدلی | 732/0 | 433/0 | 187/0 | 520/0 | 211/0 | 222/0 | 454/0 | 287/0 | 181/0 | 197/0 | 191/0 | 645/0 | 774/0 | 863/0 |
همانطور که در جدول شماره 5 آمده است؛ باتوجه به اینکه جذر میانگین واریانس استخراج شده(AVE) روی عناصر قطری و همبستگی مدل سازهها در ذیل آنها آمده است؛ مشاهده میگردد که مقادیر جذر AVE قرار گرفته بر روی قطر ماتریس همبستگی بالاتر از همبستگی هر متغیر با سایر متغیرهای مکنون در مدل مسیری است. که نشان دهنده مناسب بودن روایی واگرای مدل پژوهش میباشد.
یکی دیگر از مولفه‌های اخلاق حرفه‌ای استخراج شده از مطالعه در بخش کیفی، شایستگی‌های حرفه‌ای است. شایستگی‌های حرفه‌ای، مجموعه‌ای از دانش، مهارت و ویژگیهایی در فرد است که سبب میشود عملکردی فراتر از حد انتظار از خود نشان دهد. به عبارت دیگر شایستگی حرفه‌ای از دانش، مهارت، توانمندی و رفتارهای حرفه‌ای فرد است که منجر به عملکرد بالای فردی و سازمانی او میشود. فردی که این شایستگی‌ها را کسب میکند، یک سروگردن بالاتر از افراد دیگر قرار می‌گیرد. شایستگی حرفه‌ای شامل 4 مولفه دانش فنی، مسئولیت پذیری، همدلی، روابط میان فردی است که دارای ویژگیهای همچون دانش فنی، خلاقیت، تجربه کاری، استعداد یابی، آگاهی از قوانین، مقید بودن، مدیریت زمان، مسئولیت پذیری، پاسخگو بودن، بلند همتی، تعهد، ارتباط عاطفی، درک دیگران، اعتماد و همدلی، صمیمیت در محیط کار، برخورد صحیح، رعایت تفاوتهای فردی، احترام به زیردستان، ارتباط پدرانه، احترام به عقاید دیگران، مشاوره و راهنمایی، قاطعیت، تعامل عاطفی، خوش رفتاری، میباشد. که این یافته‌های پژوهشی با یافته‌های یوکسل و همکاران(2021)، عباسی و صریحی(1400)، ترکاشوند و همکاران(1400) ، فیض و اللهی (1400) و برخی دیگر همسو میباشد.
بر این اساس میتوان بیان داشت که توجه به شایستگی‌های حرفه‌ای مدیران در سازمانها، علاوه بر اينکه مزايا و منافع زيادي را براي سازمان و کارکنان به همراه دارد؛ نوع کنترل و نظارت درونی را در مديران و کارکنان ايجاد کرده و آنان را به سمت خود کنترلی، خود کارآمدي وخود مسئولیتی، سوق مي‌دهد و امر تصميم گيري را در مديران تسهيل میکند. علاوه برآن، تحقق اهداف متعالی نظام آموزش و پرورش ، مستلزم بکارگیری تدابیر لازم برای تدوين و اجرای برنامه‌ها به منظور توسعه شایستگی‌های حرفه‌ای مديران مدارس است. چون فقدان مديريت مناسب، استعدادهای موجود در دانش آموزان و معلمان و روحیه جديت و اشتیاق را در آنها از بین می‌برد، در مقابل، مديريت صحیح مدیران مدارس باعث شکوفايی استعدادهای آنها میشود (بردبار و شاکری، 1390). لذا توجه به شایستگی‌های حرفه‌ای و اخلاقی مدیران در سازمانها ، يکي از مهمترين عواملی است که بايد در هنگام تصمیم گیری درباره انتخاب و انتصاب مدیران، به آن توجه شود و بر پایه آن در گزینش افراد توانمند و با بهترين استعدادها نهایت دقت را منظور داشت.
مولفه دیگر اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس، مؤلفه سازمانی است که در قالب چهار بخش روابط مدیریتی – راهبردی، مدیریتی – تخصصی، مدیریتی – عملیاتی، مدیریتی – ارتباطی، قرار می‌گیرد. مدیریتی – راهبردی مشتمل بر یازده ویژگی پایه میباشد که شایسته سالاری، آرمان گرایی، اصلاح زیرساختها، ارزیابی عملکرد، آموزش کارکنان، آینده نگری، تربیت انسان، تفکرایدئولوژیک، شایسته گزینی، رشد و تعالی کارکنان، طی سلسله مراتب شغلی است. مدیریتی – تخصصی نیز شامل شش ویژگی پایه شامل مدیریت تصمیم گیری، تخصص در کار، سازماندهی، مهارت رهبری، تخصص در کار، کنترل و هدایت است. همچنین مدیریتی – عملیاتی نیز دارای هشت ویژگی پایه است که شامل ارزشیابی، تقسیم کار، آمادگی جسمانی، توانمندی، قاطعیت، قضاوت عادلانه، الگو بودن، توجه به بهداشت روانی است. مدیریتی – ارتباطی نیز شامل دوازده ویژگی پایه است که شامل عدم استرس به زیردستان، تعیین وظایف، تصمیم گیری مشارکتی، سلسله مراتب تنبیهات، حساسیت شغلی، همکاری و همیاری، احترام به دیگران، مردمداری، ارتباطات اثربخش، آرامش شغلی، مقبولیت سازمانی، جذب مشارکتهای مردمی میباشد.
که این یافته‌ها با یافته‌های بدست آمده از پژوهشگرانی همچون نیومن و همکاران(2021)، داروغه‌حضرتی‌و‌میرحسینی(1400)، صادقی و همکاران(1400)، عباسی و صریحی(1400)، مطابقت و همسویی دارند. در تبیین این فرضیه میتوان بیان داشت که نقش مدیران در پایبندی به رعایت اخلاق و قانون در سازمان و حمایت آنها از استقرار یک نظام اخلاقی، اساسی و ضروری است. رفتار مدیران رفتار کارکنان و فرهنگ آنها را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد و اگر مدیران ارشد سازمان رفتارهای اخلاقی داشته باشند میتوان انتظار داشت که فرهنگ اخلاقی و رفتارهای اخلاقی در سازمان بالا رود. برای مثال ممکن است یک مدیر فرایند نیرویابی، جذب و گزینش را در سازمان خویش فرصت یا موقعیتی برای انتخاب افرادی متناسب با معیارها و ارزشهای خویش تلقی کند و استانداردهای اخلاقی و علمی و قانونی را در نظر نگیرد، یا تحت تاثیر گروههای صاحب نفوذ قرار گیرد و از شیوه‌های غیراخلاقی و غیرقانونی گزینش استفاده کند یا اینکه در امر ارزشیابی عملکرد، عوامل غیر مرتبط با عملکرد کارکنان را در انجام وظایفشان دخالت دهد یا به افراد خاص، اضافه کاری بیشتری بپردازد؛ در این حالت او باید اطمینان داشته باشد که هزینه‌های لازم را برای عدم رعایت اخلاق و قانون در سازمان خود فراهم آورده است(گیوریان، 1384). از اینرو در نظام آموزشی، سازمان و مدیریت آن، نقش مهم و اساسی در میزان پایبندی کارکنان به اخلاق حرفه‌ای و شغلی دارد. و چنانچه مولفه‌های اخلاقی مورد نظر مدیران به خوبی مصوب و محقق گردند و با استفاده از برنامه‌های آموزشی مدون، شایسته پروری مد نظر قرار گیرد و نظام ارزشیابی به نحو احسن اجرایی گردد؛ مسلما کارکنان شایسته از طریق مسیر شغلی مشخص و با رعایت سلسله مراتب شغلی معین و از پیش تعیین شده، به شغل‌های مدیریتی نائل می‌گردند.
همچنین در خصوص طراحی مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه شبکة مضامین اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه استان فارس، در بخش کیفی شامل 4 مضمون فراگیر و 14 حیطه ارزشی، نگرشی، خود تنظیمی، دانش فنی، مسئولیت‌پذیری، همدلی، روابط میان فردی، مدیریتی– راهبردی، مدیریتی– تخصصی، مدیریتی – عملیاتی، مدیریتی – ارتباطی، سیاسی قانونی، فرهنگی اجتماعی، فناوری اطلاعات به عنوان مضامین سازماندهنده و هر یک نیز دارای مولفه‌های گوناگونی تحت عنوان مضامین پایه بودند. یافته‌ها نشان داد مدل پژوهش از مطلوبیت بسیار بالایی برخوردار است. به گونه‌ای که شاخص SRMR برابر با 0/05 بوده که دال بر برازش بالای مدل است. در ادامه شبکه مضامین اخلاق حرفه ای در شکل شماره 3 قابل مشاهده است.
.
شکل شماره 3 : شبکه مضامین اخلاق حرفه‌ای
یافته‌های این پژوهش با نتایج پژوهش عباسی و صریحی(1400)در صادقی و همکاران(1400)، فیض والهی(1400)، ترکاشوند و همکاران(1400)، نیومن و همکاران(2021)، مکســول و اســچويمر1(2016) همخوانی دارد.
با توجه به نتایج پژوهش حاضر و با توجه به جذب افراد متعهد به اصول اخلاقي در شغل مدیریت مدارس، آموزش در جهـت رشـد رفتارهـاي اخلاقي و حفظ و نگهداشت افراد پايبند به مسايل اخلاقي موجب شكل‌گيري جو اخلاقي سالم در مدارس شده و اين امـر بـه افـزايش رفتارهـاي مثبـت كاركنـان منجـر مـي‌شـود. همينطور با ارتقا سطح اخلاق حرفه اي، يك منبع مزيت رقابتي پايدار ايجاد مي شود كـه اين امر اهميت توجه به لزوم گسترش اخلاقیات را در سازمان‌هـا نشـان مـي‌دهـد (حسـني، 1394). و باعث میشود استراتژي‌ها و رويه‌هاي سازماني به اصول اخلاقی و رفتار حرفه‌اي، توجه بيشتري بنماينـد و هرچقدر در زمينه تدوين منشور اخلاق و رفتار حرفه‌اي و ارائه كـدهاي اخلاقـي تـلاش بيشتري كنند؛ مي توان انتظار داشـت که توجـه کارکنان بـه آن سـازمان، رشـد و ارتقـاء يابـد (انصاري، 1391). نکته دیگری که میتوان در خصوص مدل طراحی شده ، به آن اشاره داشت؛ این است که مدیران به طور مستقیم با نگرش‌های کارکنان و اعضای سازمان در ارتباط هستند. این نیروها کمك می‌کنند که سازمان به سوی اهداف خود حرکت کنند. در صورتی که ارتباط یاد شده یك ارتباط سالم باشد، سازمان به اهداف خود خواهد رسید و اگر این ارتباط بر پایه رفتارهای غیراخلاقی باشد، سازمان از رسیدن به اهداف خود باز می‌ماند. حال اگر این آموزش اخلاق گرا و مطابق اخلاق حرفه‌ای باشد، نتیجه آموزش به صورتی کارآمد نمایان میگردد(فیشر و همکاران،2001). از اين رو داشتن برنامه‌هاي منسجم جهـت تـرويج و آموزش فرهنـگ اخـلاق حرفه اي و پايبندي به آن در سازمانها، امری ضروري است و ارتقاء اخلاق حرفه اي، جذب افراد متعهد به اصول اخلاقـي، آمـوزش در جهت رشد رفتارهاي اخلاقي و حفظ و نگهداشت افراد پايبند به مسايل اخلاقي، از جمله عوامل موثری است که می‌تواند در افزايش رفتارهاي مثبت كاركنان بسیار موثر باشد.
همچنین ارزیابی مدل اخلاق حرفه‌ای مدیران مدارس دوره اول متوسطه نشان داد که مدل پژوهش از مطلوبیت بسیار بالایی برخوردار است. معیار قدرت پیش‌بینی مدل ، قدرت پیش بینی شاخص‌های مربوط به سازهها را نیز مشخص می‌سازد در مورد شدت پیش بینی مدل سه مقدار 20/0 ،15/0 و 35/0 تعیین شده است که در پژوهش حاضر مقدار همه متغیرها ، بسیار قابل قبول بود. همچنین مقدار RMSR در این مدل 073/0 بود که مقدار قابل قبول کمتر از 80/0 میباشد بنابر این مدل مذکور برازش بسیار مناسبی دارد. همچنین بار عاملی استاندارد معنی‌داری t در سطح درصد 95 اطمینان برای تک تک گویه‌های هر عامل مشخص شده است. شاخص ارزیابی میزان ارتباط هر سال به عامل زیربنایی آن نشان از ارتباط معنی‌دار گویهها میباشد بنابراین همه گویهها به طور معنی‌داری به عامل زیربنایی خود مرتبط هستند و میتوان گفت که مدل اندازه‌گیری و ارزیابی شاخص‌های جزئی، مطلوب است شاخص‌های بررسی پایایی مرکب، پایایی گویه و میانگین واریانس استخراج شده همگی دال بر مطلوب بودن برازش مدل مربوطه می‌باشند. این یافته‌ها با نتایج پژوهش‌های اندریس و همكاران(2017)، تیریوونو(2015)، کاظمی‌‌و همكاران(1399)، اکبریان و حسینیان(1396)، رفیعی و همکاران (1396)، نادیا (2015)، اودين و همکاران(2016)، همخوانی و مطابقت دارد.
در تبیین این یافته‌ها میتوان بیان داشت که يكي از راهكارهای اساسی جهت نهادينه كردن اخلاق حرفه‌اي در سازمانها وسالم سازی محیط سازمان، به‌كارگيري نيروي انساني معتقد و مقيد به رعايت اخلاقيات و قانون در سازمان‌هاست اخلاق حرفه‌اي عبارت است از مجموعه قوانين اخلاقي كه در وهلة اول، از ماهيت حرفه يا شغل به‌دست آمده است. اخلاق حرفه‌اي، مسئوليت اخلاقي فرد از حيث شغل است. و مانند شمشير دو‌لبه‌اي است كه يك لبة آن تهديد است. به این معنی که ضعف در سيستم اخلاقيات، به كاهش ارتباطات و افزايش خسارات در سازمان مي‌انجامد و بر اثر آن، مديريت بيشتر بر روي كنترل گذشته‌نگر تكيه خواهد كرد؛ زيرا افراد اطلاعات را به مديريت، نمي‌رسانند و در اين صورت، انرژي سازمان منفي مي‌شود. به‌عبارت‌ديگر، توان سازمان به‌جاي آنكه صرف هدف شود، صرف شايعه، غيبت، كم‌كاري و... خواهد شد. لبة ديگر اين شمشير، فرصت است. تقويت سيستم اخلاقيات، اعتماد و انگيزش را افزايش و معضلات اخلاقي را مهار مي‌كند و تهديد به فرصت تبديل مي‌شود. اخلاق حرفه‌اي، تأثيري چشمگير بر فعاليت‌ها و نتايج سازمان دارد(قراملکي،1388). بر این اساس میتوان گفت که بحث اخلاق حرفه‌ای و چگونگی نهادینه کردن آن در سازمانها، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و مدیران سازمانها باید بکوشند تا نسبت به نهادینه کردن آن در سازمانها، تمام تلاش خود را بکار گیرند تا سازمان از يک سو جامعه را دچار تعارض نکند و از سوي ديگر، با اتخاذ تصمیما منطقی و خردمندانه منافع بلندمدت را تضمین كند.
پیشنهادهای پژوهش
1- گزینش و انتصاب مدیران مدارس، از طریق آزمونهای مختلف صورت گیرد تا افرادی شایسته که از نظر اخلاقی صلاحیت انتصاب در این مناصب سازمانی را دارند؛ انتخاب گردند.
2- حتی الامکان مدیرانی انتخاب گردند که سلسله مراتب شغلی را در آموزش و پرورش طی نموده و از نظر پایبندی به اخلاقیات، مدرک تحصیلی، فن بیان و ... نسبت به دیگران ارجحیت داشته باشند.
3- دوره‌های مختلف مدیریتی ویژه مدیران و حتی کارکنان، به صورت مستمر و برابر برنامه زمان‌بندی شده از سوی آموزش و پرورش، برگزار و در این خصوص، آموزش مباحث اخلاق حرفه‌ای، مورد توجه قرار گیرد.
فهرست منابع فارسی
- آراسته ح ر. جاهد ح.(1390). رعايت اخلاق در دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالي: گزينه‌اي براي بهبود رفتارها. فصلنامه نشاط علم ؛1دوره اول(شماره ۲( 40 -31 .
- آذر، خدیجه؛ نامور، یوسف(1396). رابطه بین هوش اخلاقی و سبک زندگی معلمان، مجله علمی پژوهشی اخلاق در علم و فناوری ، 12 (4): 1-9.
- انصاري منوچهر، حسيني احد(1391). تاثير رعايت اصـول اخـلاق حرفـه‌اي كاركنـان بـر وفـاداري مشتريان بانك‌ها. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوري. سال هفتم، شماره 3.
- بذرافشان،عباس علی؛امیریان زاده، مژگان؛ علیمحمدی، سعیده؛ اکبرپور، مریم(1397). تبیین نقش عوامل روانی اجتماعی در رابطه اخلاق حرفه‌ای و تصمیم مدیران؛ فصلنامه علمی پژوهشی اخلاق در علوم و فناوری، دوره 15، شماره 3 .
- بردبار، غلامرضا؛ شاکری، فاطمه(1390). تحلیلی بر کیفیت شايسته گزينی مديران گروههای آموزشی دانشگاه يزد. مجله مديريت تولید و عملیات، 2(2) ، 120 -101.
- ترکاشوند، سینا؛ مرادیان ، محمدیه وحیده؛ کشاورز، سوسن(1400). تحلیل فلسفی اسناد تحولی آموزش وپرورش بر اساس مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای معلمان و دلالت‌های تربیتی آن، فصلنامه علمی – ترویجی در حوزه اخلاق، شماره 42، پیاپی 64، تابستان 1400، صفحات 125-97.
- حسني محمد، (1394). مدل يابي بين اخلاق حرفه اي و مسئوليت اجتماعي، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوري. سال دهم. شماره 1.
- دزفولی، حسین؛ احمدی، امینه؛ احقر، قدسی(1397). تأثیر سلامت بر شایستگی(مطالعه موردی )، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 12(4)،155-141.
- زاهد بابلان، عادل؛ طوسی، داود؛محمد زاده، رضا؛ کاطمی، سلیم(1399). تأثیر اخلاق حرفه‌ای در پیش بینی میزان طفره‌روی اینترنتی با میانجیگری هویت سازمانی، مجله اخلاق زیستی، دوره یازدهم، شماره سی وششم.
- سلیمی، مهدی(1396). ارائه الگوی توسعه اخلاق حرفه‌ای در سازمان‌های ورزشی .فصلنامه اخلاق در علوم و فنّاوری، دوره 3، شماره 39، صص83-47.
- صادقی، محمد؛ سبحانی نیا، محمد تقی؛ اسلامی، محمد تقی(1400). نقش صلاحیت‌های هوش هیجانی در اخلاق حرفه‌ای مدرسان با تاکید بر الگوی ترکیبی دانیل گلمن، فصلنامه علمی پژوهشی اخلاق پژوهی، سال چهارم، شماره دوم،
- طیبی، سبحان؛ کرمی ، روح اله، قدیری، یگانه(13998). جستارهای راهبردی در مسیر حرکت به سمت بایسته‌های اخلاق حرفه‌ای علم حقوق، مجموعه مقالات چهارمین همایش فقه و حقوق.
- عباسی، حمیده؛ صریحی، رسول(1400). بررسی واولویت بندی موانع سازمانی رشداخلاق حرفه‌ای(موردمطالعه ذیحسابان دستگاههای اجرایی، مجله اخلاق زیستی، دوره یازدهم، شماره 36.
- فیض، سلطانعلی؛ الهی، ذبیح اله(1400). پیشینه شناسی اخلاق حرفه‌ای معلم در آموزش، فصلنامه اخلاق در آموزش، بهار. دوره 1، شماره1، صفحه 187-207.
- قراملکي، احد فرامرز(1388)، کتاب درآمدي بر اخلاق حرفه‌اي، چاپ دوم،تهران: انتشارات سرآمد.
- کرمی، محمد؛ قلاوندی، حسن و قلعه ای، علیرضا(1396). رابطه بین اخلاق حرفه‌ای، رهبری اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در مدارس استان کردستان، دوفصلنامه علمی پژوهشی مدیریت مدرسه،5(1)،20-40.
- گیوریان، حسن(1384)، نقش سطوح خلاقی در تصمیمات سازمانی، ماهنامه تدبیر، شماره 162،ص1384 ،آبان 1384 ، صص43- 39.
فهرست منابع انگلیسی
- Hirsh, S. (2017). A new definition. Journal of Education for Sustainable Development, 30(4), 10-16.
- Jayson Troy F. Bajar & Mary Ann F. Bajar & Jose Norman Bernardo F(2020). National Dong Hwa University, Palkan National High School , Polomolok National High School. Journal of Academic Research, 5(1), 17-28
- Louise Campbell (2022). Teacher regulation and agency through the lens of Durkheim’s professional ethics, Ethics and Education, 17:1, 30-43, DOI: 10.1080/17449642.2021.2013634.
- Maxwell, , & B Schwimmer.M(2016). Seeking the elusive ethical teacher of professionalism in Canadian codes of ethics. Teacher and Teaching. 59, 468-480
- Mooring, M. J. (2018). Professional Ethics.Ireland: Society of Charterd Surveyors.
- Nyoman Suadnyana & I Putu Julianto & I Putu Arya Dharmayasa(2021) The Effect of Business and Professional Ethics Education, Spiritual and Emotional Advances in Economics, Business and Management Research, volume Intelligence on Accounting Students’ Ethical Behavior,6th International Conference on Tourism, Economics, Accounting, Management, and Social Science (TEAMS 2021). 197,
- Nwoye UJ, Ekesiobi C, Abiahu MFC(2017). Financial disclosures x-ray and predictions: Professional appropriateness to creative accounting practices in Nigeria. Asian Ezeagba and Abiahu; AJEBA, 6(1): 1-9, 2018; Article no.AJEBA.38434.
- Rissanen I, Kuusisto E, Hanhimäki E, Tirri K(2018). The implications of teachers’ implicit theories for moral education: A case study from Finland. Journal of Moral Education, 47(1): 63-77.
- Yuksel, Ibrahim & Sahin, Fatih,(2021) Meaning and Uniqueness of Ethics and Ethical Teacher Behaviors in the Teaching Profess.e. inquiry in education: Vol.13: Iss.2, Article2.
Designing and evaluating the model of professional ethics components of school administrators (combined approach)
Abbas Ali Bazarafshan, Mozhgan Amirianzadeh* , Reza Zarei, Ebadaleh Ahmadi
Abstract
The current research has been conducted with the aim of designing and evaluating the model of professional ethics of principals of the first secondary schools of Fars province. The approach of this mixed research is sequential-exploratory. The population studied in the qualitative section included 17 experienced principals of first-year secondary schools in Fars province, who were selected by purposive sampling and using the theoretical saturation technique. In the quantitative part of the research, the statistical population included 1020 principals of the first secondary schools in Fars province, of which 302 were selected as the sample size based on the Georgesi and Morgan table using stratified random sampling. Data collection tools in the qualitative part of the research, exploratory and semi-structured interviews with experts and key informants, and in the quantitative part of the research, to evaluate the principals of the first year of middle school in Fars province, based on the findings of the qualitative part and summarizing the opinions of the experts, a questionnaire was created, designed and used by the researcher. became To confirm the reliability of this questionnaire, Cronbach's alpha coefficient was calculated as 0.99. The findings were analyzed in the qualitative section using thematic analysis method, and in the quantitative section, Spss 26 and PLS-Smart statistical software were used to analyze the data. The findings in the qualitative section include 4 overarching themes (individual-personality factors, professional competencies, organizational factors and environmental factors) and 14 organizing themes (value, attitudinal, disciplinary, technical knowledge, responsibility, empathy, interpersonal relations, managerial-strategic, managerial - specialized, managerial-operational, managerial-communication, political, legal, social cultural, information technology). In the quantitative findings section, the validity of each theme of professional ethics was calculated by exploratory, hierarchical and confirmatory factor analysis. The results of the research showed that among the components of professional ethics, organizational factors have the largest contribution in the professional ethics model of managers, and after that, the component of professional competencies, individual-personality factors, and environmental factors respectively had the largest contribution and role in the model.
Keywords: Model; Components; Professional ethics; School managers.
[1] -Maxwell & Schwimmer