نقد اسطوره‌شناختی کهن‌الگوی همزاد (آنیما) در داستان عروسک پشت پرده اثر صادق هدایت
محورهای موضوعی : اسطوره
1 - دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سنندج
کلید واژه: آنیما. کهن‌الگو. نقد اسطوره‌شناختی. همزاد. یونگ,
چکیده مقاله :
بر اساس نظریه نقد اسطوره‌شناختی کارل گوستاو یونگ، در ضمیر ناخودآگاه جمعی هر مردی، همزاد زنانه‌ای وجود دارد که تصویری ازلی از میراث روانی زنانه یک مرد در طول قرون و اعصار است؛ یونگ این کهن‌الگوی همزاد را آنیما می‌نامد. آنیما مانند سایر کهن‌الگوها، در قالب نماد، قابلیت تجلی و به تصویر کشیده شدن را دارد و به صورت الگوهایی جهانی می‌تواند در اساطیر، و متون ادبی مطرح شود. یکی از جمله آثاری که کهن‌الگو آنیما در قالب همزادی زنانه در آن مطرح شده داستان کوتاه عروسک پشت پرده اثر صادق هدایت است. در پژوهش حاضر که به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نظریه نقد کهن‌الگویی انجام شده است، نگارنده به‌دنبال پاسخ به پرسش ذیل است: کهن‌الگوی همزاد یا آنیما در این داستان چگونه مطرح شده است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که زیرساخت داستان یاد شده، بن‌مایه‌ای اساطیری دارد و کهن‌الگوی آنیما در قالب همزادی زنانه به هر دو صورت مخرب و مثبت، نمودی از روح ناخودآگاه زنانه مهرداد، شخصیت اصلی داستان است.
According to Carl Gustav Jung's theory of mythological criticism, within the collective unconscious of every individual resides a female counterpart known as the anima—an eternal representation of a man's feminine psychological legacy across generations. Similar to other archetypes, the anima can materialize and symbolize universal patterns in mythology and literary works. One such instance where the anima archetype, portrayed as a female twin, is explored is in Sadegh Hedayat's short story, The Doll Behind the Curtain. In this descriptive-analytical study, rooted in library research and guided by Jung's archetype theory, the author delves into how the archetype of Hamzad or anima is expressed within this narrative. The research findings suggest that the story's foundation rests on a mythological framework, with the anima archetype, represented as a female twin, serving as a reflection of Mehrdad's unconscious feminine essence in both constructive and destructive ways— a pivotal element within the story's central protagonist.
احمد، جبار احمد، 1945. تقالید و عادات الشعبیه. لبنان. التراث الشعبی.
افلاطون، 1381. ضیافت (درس عشق از زبان افلاطون). ترجمه: محمود صناعی. ویرایش، مقدمه و حواشی: فرهنگ جهانبخش. تهران: نیل.
الیاده، میرچا ،1362. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمه: جلال ستاری. تهران: توس.
باستید، روژه ،1370. دانش اساطیر. ترجمه: جلال ستاری. تهران: توس.
باقری، مهری 1377. «تابعه مانی». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 166. صص26 ـ 48.
بیرونی، ابوریحان، 1363. آثار الباقیه. ترجمه: اکبر دانا سرشت. چاپ سوم. تهران.
تلمود ،1402. به کوشش ابراهام کهن. مترجم: امیر فریدون گرگانی. چاپ سوم. تهران: اساطیر.
دورانت، ویلیام،1380. تاریخ تمدن. ترجمه: احمد بطحایی و همکاران. جلد اول. ویرایش دوم. چاپ هفتم. تهران: علمی و فرهنگی.
رضائیان عطار، مسعود ،1377. رجوع همزاد. تهران: ادبستان.
رانک، اتو، 1397. همزاد یک مطالعه روانکاوانه. ترجمه: سبا مقدم. تهران: نشر افکار.
سلمانی‌نژاد، صغری و همکاران، 1391. «بررسی و تحلیل چیستی و چگونگی ظهور کهن‌الگوی آنیما و آنیموس در شعر طاهره صفارزاده». زن در فرهنگ و هنر. دوره 4. شماره اول. صص 107 ـ 126.
شناسه دیجیتال 10.22059/JWICA.2012.24396 : (DOI)
شکیبی ممتاز، نسرین،1398. «همزاد، خود نامیرا: نقد کتاب همزاد یک مطالعه روانکاوانه». فصلنامه نقد کتاب. ادبیات و هنر. سال دوم. شماره 5. صص 65 ـ 72.
شمیسا، سیروس، 1372. داستان یک روح. تهران: فردوس.
شوایه، ژان و گربران، آلن 1388. فرهنگ نمادها. ترجمه: سودابه فضائلی. 5 جلد. تهران: جیحون.
شیخ اسدی، حدیث و دیگران ،1399. «بازتاب باورهای عامیانه در دیوان متنبی». ادب عربی. سال 12. شمارۀ 4. صص 40 ـ 58.
شناسه دیجیتال10.22059/JALIT.2019.233517.611721 : (DOI)
فرای، نورتروپ، 1377. تحلیل نقد. ترجمه: صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
فرنبغ‌زادگی ،1380. بندهشن. به کوشش: مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.
فوردهام، فریدا، 1374. مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمه: حسن یعقوب‌پور. تهران: اوجا.
کریستین سن، آرتور، 1383. نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ دوم. تهران: نشر چشمه.
گورین، ویلفرد و همکاران،1383. مبانی نقد ادبی. چاپ سوم. تهران: نیلوفر.
محمدی، علی و اسمعلی‌پور، مریم،1390. «بررسی و تحلیل کهن‌الگوهای آنیما در غزل‌های مولوی». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. سال سوم. شماره پنجم. صص 111 ـ 153.
شناسه دیجیتال10.22051/JML.2013.95 (DOI):
موسی‌پور، عاطفه و کاسی، فاطمه،1397. «اسطوره همزادان در داستان‌های بوف‌کور و پیکر فرهاد». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره چهل و هشتم. صص 135 ـ 153.
هدایت، صادق،1356. سایه روشن (عروسک پشت پرده). چاپ سوم. تهران: جاویدان.
همایی،جلال‌الدین،1339. «تابعه». یغما. شماره 149. صص 432 ـ 436.
یاوری، حورا ،1387. روانکاوی و ادبیات (دو متن، دو انسان، دو جهان). تهران: سخن.
یونگ، کارل گوستاو، 1368. چهار صورت مثالی. ترجمه: پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.
________________ 1373. ماهیت روان و انرژی آن. ترجمه: پرویز امیدوار. تهران: بهجت.
________________ 1376. چهار صورت مثالی. ترجمه: پروین فرامرزی. چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
________________ 1377. تحلیل رویاها. ترجمه: رضا رضایی. تهران: افکار.
________________ 1383. آیون: پژوهشی در پدیده‌شناسی خویشتن: ترجمه: پروین و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر. یونگ.