بررسی بازتاب تخیّلی عنصر باد در منطق‌الطیر عطّارنیشابوری با رویکرد به نظریۀ تخیّل ژیلبر دوران
محورهای موضوعی : ادبیات عرفانیکیمیا امینی 1 , مرتضی محسنی 2 * , احمد غنی پور ملکشاه 3 , حسین حسن‌پور آلاشتی 4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه مازندران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه مازندران
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، دانشگاه مازندران
4 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
کلید واژه: عنصر باد, سفر قهرمان, ماهیت عنصری, منطق‌الطیر, ژیلبر دوران.,
چکیده مقاله :
عناصر هستی‌بخش تصاویر تخیّلی گوناگونی در آثار هنرمندان و شاعران دارد. یکی از تجربیات خوانندۀ شعر در مواجهه با تصاویر تخیّلی، کشف رمزهای شعری است و به ارتباط دو سویه با شاعر در تجربه‌های مختلف او میانجامد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی با این فرض که «مرغ زرّین» خود ِعطار است و رویکرد به نظریۀ تخیّل ژیلبر دوران مبنی بر منظومۀ تخیّل روزانه (قطب‌های مثبت و منفی) و شبانه (تعدیل و تلطیف این دو قطب)، به بررسی و تحلیل تصاویر تخیّلی باد در منطق‌الطیر به عنوان بازتابی از تجربیات درونی و بیرونی شاعر در ارتباط با خود، جهان، شعر و مخاطب، پرداخته است. خویشکاری‌های عطار با باد، مرغ زرّین، هدهد، سیمرغ و دیگر پرندگان، اسطورۀ قهرمان را شکل داده است. این نوع بررسی از تصاویر تخیّلی ارتباطی با صورخیال از نظر بلاغی وآرایه‌های ادبی ندارد؛ بلکه کشف ماهیت عنصری شاعر و هم‌چنین رمزگشایی لایه‌های پنهانی‌تر شعر او است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که عنصر باد در این اثر بیشتر دوگانه و در ریخت مثبت حیوانی با محرکۀ عروجی سفر است و از نظر ساختار اسرارآمیز و وضعیت‌های ترکیبی به نظام تخیّلی شبانۀ ژیلبر دوران نزدیک‌تر است.
Various imaginary images can be found in the works of poets. When encountering these imaginative images, one of the experiences of the reader of poetry is to uncover the poetic codes, thereby understanding the diverse experiences of the poet. This research, using a descriptive-analytical method, examines and analyzes the imaginative images of the wind in Manteq-ut-Tayr as a reflection of the poet's inner and outer experiences in relation to the self, the world, poetry, and the audience. In this study, it is assumed that the "Golden Bird" represents Attar himself, and Gilbert Durand's theory of imagination, based on the diurnal imaginary regime (positive and negative poles) and the nocturnal imaginary regime (moderation and refinement of these two poles), serves as the main approach of the research. Additionally, Attar's interactions with the wind, the Golden Bird, the hoopoe, the Simurgh, and other birds form the myth of the hero. In this analysis, the imaginative images are not related to rhetorical figures or literary embellishments; rather, the goal is to uncover the nature of the poet's perspectives and decode the deeper hidden layers of his poetry. The results obtained indicate that the element of the wind in this work is mostly dual and appears in the positive animal form with the motive of an ascending journey. In terms of its mysterious structure and combinatory states, it is closer to Gilbert Durand's nocturnal imaginary regime.
قرآن کریم.
ارسطو، بی‌تا. مابعد الطبیعه (کتاب اول آلفای بزرگ) ترجمة لطفی، محمدحسن. تهران: طرح نو.
افروز، محمود. 1401. «تحلیل تطبیقی مراحل‌سفر‌اسطورهای قهرمان و مقامات سفر‌عرفانی سالک در ادبیّات انگلیسی (برمبنای الگوی پیرسون - مار و الگوی عطار)، فصلنامة ادبيات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س15، ش66، صص 94 تا 62.
امینی‌ثانی، کیمیا. 1395.«تجلی شاعرانه باد در اشعار پروین دولت آبادی»، فصلنامة نقد کتاب کودک و نوجوان، ش11، 100 ـ 75.
باشلار، گاستون. 1364. روان‌کاوی آتش. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
باطانی، آمنه. 1396. «آب و آتش از نگاه عرموناتیک در منطق‌الطیر عطار». دومین همایش ملی مشاهر و مفاخر خراسان، دانشگاه فرهنگیان شهید مفتح، صص 18-1.
پاینده، حسین. 1384. «اسطوره‌شناسی و مطالعات فرهنگی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 8(56)، صص90 ـ 72.
پورنامداريان، محمد تقی. 1383. رمز و داستان‌هاي رمزي در ادب فارسي. چاپ پنجم. تهران: علمي و فرهنگي.
ـــــــــــــــــــــ. . 1386. «تحلیل هنری و نمودهای در آثار عطار»، نشریه علمی پژوهشی گوهر گویا، شهریور.
ــــــــــــــــــــــ . 1380. ديدار با سيمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
پوريزدان پناه كرماني، آرزو. 1397. «تحلیل سفر مرغان در منطق‌الطير عطار بر اساس كهن‌الگوي «سفر قهرمان» جوزف كمبل» نشریۀ حکمت نامه مفاخر، س3، ش3، صص 74-51.
حسینی، مریم و شکیبی ممتاز، نسرین. 1393. «اسطوره تولد قهرمان». ادب پژوهی، (29)، صص 116 ـ 97.
دوران، ژیلبر، 1398. تخیّل نمادین. روح اله نعمت‌اللهی، تهران: حکمت کلمه.
ذوالقدری، سحر و انصاری، زهرا و خجسته، فرامرزومیرزا نیکنام، حسین. 1403. «تطبیق روایت عشق ایزدان اساطیری و نظریۀ مثلث عشق (نمونه موردی: خدایان هند، یونان و میانرودان)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س20ـ ش77، صصص 69 تا 39.
رجینالد هالینگ، دیل. ۱۳۸۷. فلسفۀ یونانی، تاریخ فلسفه غرب. ترجمة عبدالحسین آذرنگ. تهران: ققنوس.
رضایي، عربعلي. 1382. واژگان توصيفي ادبيات: انگليسي ـ فارسي. تهران: فرهنگ معاصر.
سعیدی، مریم. 1396.«تحلیل سیر تخیّل نظامی در اسطورة بهرام گور (با توجه به نظریة ژیلبر دوران)». جستارهای نوین ادبی، ش 196، صص129 ـ 105.
عباسی، علی. 1390. ساختارهای نظام تخیّل از منظر ژیلبر دوران. تهران: علمی فرهنگی.
ــــــــــ . 1383.«طبقه بندي تخیّلات ادبي بر اساس نقد ادبي جديد(روش ژيلبر دوران) ،پژوهش نامه علوم انساني دانشگاه شهید بهشتي، شمارة. 29 صص. 1 ـ 22
ـــــــــــ . 1380. «ژیلبر دوران، منظومه شبانه، منظومه روزانه» ماهنامه کتاب ماه، ش 47، صص 129 ـ 128.
عباسی، علی و حبیب‌پور، جواد. 1395. «مؤلفه‌های فیلم‌نامه‌های دینی در سریال‌های تلویزیونی»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 17(36)، 225 ـ 203.
عطار نیشابوری، فریدالدین. 1388. منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی.تهران: سخن.
كمبل، جوزف. 1391. قدرت اسطوره، چ 7. ترجمة عباس مخبـر. تهـران: مركز.
ــــــــــــ . 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادي خسـروپناه. مشـهد: گـل آفتاب.
كنگرانی، منیژه. 1388. «تحلیل تك اسطوره نزد كمبل با نگاهي به روایت يونس و ماهي»، فرهنگستان هنر، س3، ش 14.
گریمال، پییر. 1391. اساطیر جهان 2، ترجمة مانی صالحی علامه. چ2 . تهران: مهاجر.
موسوی، مهران و کریمی، محمود. 1396. «مراحل آغازین آفرینش عالم از منظر تورات و بررسی آن در تطبیق با قرآن»، مجله الهیات تطبیقی، س 8 ، ش7، صص 62 ـ 45.
نامورمطلق، بهمن. 1392. درآمدي بر اسطوره‌شناسي. تهران: سخن.
هایدگر، مارتین. 1386. هستی و زمان. ترجمۀ سیاوش جمادی. تهران: ققنوس.
وگلر، كريستوفر. 1387. سفرنويسنده. ترجمة محمد گذرآبادي. تهران: يم نوي خرد.
ويتيلا، استوارت. 1390. اسطوره و سینما.ترجمة محمد گذرآبادي. تهران: هرمس.
يونگ، كارل گوستاو. 1377. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطاني. تهران: جامي.