تحلیل داستان فریدون بر پایه دوانگاری
محورهای موضوعی : اسطوره
اسماعیل نرماشیری
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت ایرانشهر)
کلید واژه: شاهنامه, فریدون, دوانگاری, قوم ایرانی, جهانبینی,
چکیده مقاله :
ساختار داستان فریدون بیان‌گر این است که فردوسی آن را با اصلی دوانگاری ولی با شکلی پادشاهی- داستانی پرداخته است. تأمّل در ژرف‌ساخت داستان نشان می‌دهد که فریدون بر پایه سرشتی دو‌قطبی، یعنی بُعد اهورایی و بُعدی اهریمنی چون آیین زروانی که زروان را پدیدآورنده اهورا و اهریمن می‌داند، قرار دارد. سرشت اهورایی او نورانی، عدالت‌خواه، خردگرا و صلح‌طلب است که بعدها به ایرج و آن‌گاه منوچهر که در واقع پایان‌دهنده عصر اهریمنی سلم و تور است، منتقل می‌گردد؛ امّا بُعد اهریمنی فریدون که به ظاهر بُعدی فروخفته و خاموش است، ناگهان در موقعیت سنجش فرزندان بعد از بازگشت از سرزمین یمن ظهور می‌یابد. این سرشت اهریمنی او که به شکل اژدها نمود پیدا می‌کند، با صفاتی چون حرص و آز، نابکاری، نابخردی، تباهی و آشفتگی، در سلم و تور متبلور می‌شود.
The structure of the story of Fereydun shows that Ferdosi has narrated it with a dualistic view and in the form of fictional royal stories. By considering the deep structure of the story it shows clearly that Fereydun has a dualistic nature: a divine nature as well as an evil one. His divine nature is manifested in his illuminated face, sense of justice, rationality and pacifism; afterwards these features are transferred to Iraj and Manuchehr who brings the evil age of Salm and Tur to an end. But Fereydun’s latent evil nature that is hidden beneath is suddenly revealed after returning his sons from Yaman. The evil nature appears in the form of dragon and has the following features: greed, avidity, treachery, irrationality, corruption and chaos. Afterwards, these features are transferred to Salm and Tur.
اسلامی‌ندوشن، محمّدعلی. 1376. داستان داستان‌ها. چاپ ششم. تهران: آثار.
ــــــــــــــــــــــــ .1381. ایران و جهان از نگاه شاهنامه. چاپ اوّل. تهران:امیرکبیر.
اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. 1387. به کوشش جلیل دوست‌خواه. چاپ دوازدهم. ج اوّل. تهران: مروارید.
پورخالقی‌چترودی، مهدخت.1381. درخت شاهنامه، ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه. چاپ اوّل. مشهد: به‌نشر.
ثاقب فر، مرتضی. 1377. شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. چاپ اوّل. تهران: قطره.
جلالی‌مقدّم، مسعود. 1384. آیین زروانی، مکتب فلسفی-عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندشه و هنر فردوسی. چاپ دوّم. تهران: ناهید.
رزمجو، حسین. 1374. «عدالت‌جویی و ظلم‌ستیزی فردوسی»، در مجموعه مقالات کنگره جهانی بزرگداشت فردوسی، هزاره تدوین شاهنامه، (نمیرم از این پس که من زنده‌ام)، به کوشش غلامرضا ستوده. چاپ اوّل. دی‌ماه1369. دانشگاه تهران.
رضا فضل‌اللّه. 1386. پژوهشی در اندیشه فردوسی. تفسیر و تحلیل شاهنامه. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
زادسپرم. 1366. ترجمه و تحقیق از محمّدتقی راشد محصل. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زنر، آر. سی .1384. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
شمیسا، سیروس.1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ج اوّل. چاپ اوّل. تهران: فردوس.
ـــــــــــــ. 1386. انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: میترا.
صفا، ذبیح‌اللّه. 1374. حماسه‌سرایی در ایران. چاپ ششم. تهران: فردوس.
فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‌مطلق. دفتر یکم. چاپ اوّل. تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فره‌وشی، بهرام. 1381. فرهنگ زبان پهلوی. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1379. نامه باستان. ج اوّل. چاپ اوّل. تهران: سمت.
گیگر، ویلهلم، والتر هینتس و فردریک ویندشمن. 1382. زرتشت در گاثاها (عرفان، حکمت عملی، فلسفه و جهان‌شناسی). ترجمه هاشم رضی. چاپ اوّل. تهران: سخن.
مشکور، محمّدجواد. 1378. «اخلاق ایرانیان در پیش از اسلام»، در مجموعه مقالات نامه باستان، به اهتمام سعید میرمحمّد صادق نادره‌جلالی. چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معین، محمّد. 1384. مزدیسنا و ادب فارسی. ج اوّل. تهران: دانشگاه تهران.
هانزن، کورت هاینرش. 1374. شاهنامه فردوسی. ساختار و قالب. ترجمه کیکاوس جهان‌داری. چاپ اوّل. تهران: فرزان.
هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرّخی. چاپ دوّم. تهران: اساطیر.
_||_References Avestā. (1997/1377SH). Ed. by Jalil Doustkhāh. 12th ed. Vol. 1. Tehran: Morvārid. Eslāmi Nodoushan, Mohammad ’Ali. (1997/1376SH). Dāstān-e dāstān-hā. 6th ed. Tehran: Āsār. Eslāmi Nodoushan, Mohammad ’Ali. (2002/1381SH). Iran o jahān az negāh-e Shāhnāmeh. 1st ed. Tehran: Amirkabir. Farrah-vashi, Bahrām. (2002/1381SH). Farhang-e zabān-e pahlavi. 4 th ed. Tehran: Tehran University. Ferdowsi, Abolqāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. by Jalāl Khāleqi Motlaq. Daftar-e yekom. 1st ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center. Geiger, V. and F. Vindishchman and W. Hinz. (2003/1382SH). Zartosht dar Gāth-ha ('Erfān, hekmat-e 'amali, falsafeh va jahānshenāsi) (Zarathushtra im den Gathas). Tr. by Hāshem Razi. 1st ed. Tehran: Sokhan. Hamidiyān, Sa’eid. (2004/1383SH). Darāmadi bar andisheh va honar-e Ferdowsi. 2nd ed. Tehran: Nāhid. Hansen, Kurt Heinrich. (1995/1374SH). Sāhnāmeh Ferdowsi, sākhtār va ghāleb (Das irani sche Konig sbuch Aufbau unb Gestalt des schohname von firdosi). Tr. by Keikāvous Jahāndāri. 1st ed. Tehran: Forouzān. Hinnells, John Russel. (2006/1385H). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. 2 nd ed. Tehran: Asātir. Jalāli Moghaddam, Mas’oud. (2005/1384SH). Ā’ein-e Zorvāni, maktab-e falsafi-’erfāni-ye zartoshti bar mabnā-ye esālat-e zamān. 1st ed. Tehran: Amirkabir. Kazzazi, Mirjalāl-oddin. (2000/1379SH). Nāme-ye bāstān (gozāresh o virāyesh-e Shāhnāmeh-ye Ferdowsi). Vol. 1. 1st ed. Tehran: SAMT. Mashkour, Mohammad Javād. (1999/1378SH). Akhlāgh-e Irāniyān dar pish az eslām, majmou’eh maghālāt-e nāmeh-ye bāstān. With the effort of seyyed Mir-Mohammad sādegh Nādereh Jalāli. 1st ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi. Mo’ein, Mohammad . (2005/1384SH). Mazdyasnā va adab-e Fārsi. Vol. 1. Tehran: Tehran University. Pour-khāleqi Chatroudi, Mahdokht. (2002/1381SH). Derakht-e Shāhnāmeh, arzesh-hā-ye farhangi va nemādin-e derakht dar Shāhnāmeh. 1st ed. Mashhad: Beh Nashr. 110 / Razmjou, Hossein. (1995/1374SH). ’Edālat-jouei va zolm setizi-ye Ferdowsi. Majmou’eh maghālāt-e kongereh-ye jahāni-ye bozorgdāshte ferdowsi, hezāreh-ye tadvin-e Shāhnāmeh, entitled az in pas ke man zendeh-am. With the effort of Dr. gholām Rezā sotoudeh. 1st ed. Deymāh-e 1369. Tehran University. Rezā, Fazl-ollāh. (2007/1386SH). Pazhouheshi dar andisheh-ye Ferdowsi, tafsir o tahlil-e Shāhnāmeh. 6th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi. Safā, Zabih-ollāh. (1995/1374SH). Hamāseh-sarāei dar Iran. 6 th ed. Tehran: Ferdowsi. Sāgheb-far, Mortezā. (1998/1377SH). Shāhnāmeh Ferdowsi va falsafeh tārikh-e Iran. 1st ed. Tehran: Ghatreh. Shamisā, Sirous. (1998/1377SH). Farhang-e eshārāt-e adabiyāt-e fārsi. Vol. 1. 1st ed. Tehran: Ferdows. Shamisā, Sirous. (2007/1386SH). Anvā’-e adabi. 2nd ed. Tehran: Mitrā. Zā desparam. (1987/1366SH). Gozide-hā -ye Zā desparam. Ed. by Mohammad Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Moasseseh-ye Motāle’āt va Tahqiqāt-e Farhangi. Zaehner, R. C. (2005/1384SH). Zorvān yā mo’ammā-ye Zartoshtigari. Tr. by Teimour Qāderi. 1st ed. Tehran: Amirkabir.