انگیزه‌های عارفان برای نگارش
محورهای موضوعی : اسطوره
محمدرضا موحدی
1
(دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم)
بهاءالدین اسکندری
2
(دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم)
سلمان رحیمی
3
(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
کلید واژه: عرفان, الهام, انگیزه, ادبیات تعلیمی, کتب صوفیه,
چکیده مقاله :
این پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمده‌اند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان می‌دهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نوع انگیزه فردی (از قبیل گونه‌ای الهام، ذکر یار، اجابت حضرت رسول، نذر و الزام خویش، حفظ نام و یادگاری، جلب شفاعت نیکان و...) و اجتماعی (از قبیل هدایت ورزی، نگرانی از زوال این معرفت، اتمام حجت بر بطالان، تقویت دل نوسالکان، مقابله با مدعیان عرفان، اصرار مریدان، عدم فهم کتب تازی و...)، مؤلفان عارف را به نگارش واداشته است. سنت رایج در میان عارفان، این بوده است که اصرار مریدان زمینه‌های لازم را برای قرار گرفتن در موقعیت الهام و دریافت اشارات ربانی، فراهم می‌آورده است.
The present article presupposes that the writer-mystics have tried to prove the close relationship between mystical knowledge and Quran and the Tradition, facing the Muslim jurisprudents. After considering twenty mystical texts, the results shows that both of inner and personal motives (including divine inspiration, invocation of God, vowing, intercession and the like) and outer motives (such as guiding, giving an ultimatum to wicked, supporting the new mystic traveler, confronting the pretenders, insistence of followers, inability to understand Arabic books and so forth) have led the mystics to write the instructive books. The common tradition among mystics, as well as the insistence of followers provided situation necessary for mystics for receiving divine inspiration.
ابن‌بزّاز، توکّل‌بن اسماعیل. 1376. صفوة‌الصّفا. مصحح غلامرضا طباطبایی مجد. چاپ دوم. تهران: زریاب.
ابن عربی،محمّد بن علی. (1385). فصوص‌الحکم. درآمد، برگردان متن، توضیح و تحلیل محمّد علی موحد و صمد موحد. چ اوّل. تهران: کارنامه.
ابن‌فارض. 1376. تائیّه عبدالرّحمان جامی. «ترجمه تائیّه ابن فارض». چاپ صادق خورشا. تهران: میراث مکتوب.
بقلی شیرازی، روزبهان. 1389. شرح شطحیات. به تصحیح و مقدمه هانری کربن. چ ششم. تهران: طهوری.
تمیم داری، احمد. 1390. «بررسی و نقد فن شعر». فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره بیستم.
جام نامقی، احمد. 1389. سراج‌السائرین. مقدّمه، تصحیح و توضیح علی فاضل. چ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ــــــــــــــــ.. 1372. روضة‌المذنبین و جنّة‌المشتاقین. با مقابله و تصحیح و تحقیق و توضیح علی فاضل. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــــــــ.. 1390. اُنس‌التّائبین. با مقابله شش نسخه به تصحیح و توضیح علی فاضل. چ دوم. تهران: توس.
خداپناهی، محمدکریم. 1384. انگیزش و هیجان. چ ششم. تهران: سمت.
داراشکوه، محمّد. (بی‌تا). سکینة‌الأولیاء. به کوشش دکتر تاراچند و سیّد محمّد رضا جلالی نائینی. تهران: علمی.
ریو، جان. مارشال. 1383. انگیزش و هیجان. ترجمه یحیی سیدمحمدی. چاپ ششم. تهران: ویرایش.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1361. نقد ادبی. چ سوم. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــ . 1380. ارسطو و فن شعر. چ سوم. تهران: امیرکبیر.
سهروردی، شهاب‌الدین. 1364. عوارف‌المعارف. ترجمه ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی. چ اول. تهران: علمی و فرهنگی.
صدرالدّین قونوی. 1385. فکوک. مقدّمه و تصحیح و ترجمه و تعلیق محمّد خواجوی. چ دوم. تهران: مولی.
طاهری، محمد. 1391. «بررسی آراء افلاطون و ارسطو در نقد محاکات»، فصلنامه علمی پژوهشی کاوشنامه، س سیزدهم، ش24، ص21.
طبرسی. 1406. مجمع‌البیان. ج1. بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.
عطّار، فرید‌الدین محمد. 1366. تذکرة‌الأولیا. تصحیح نیکلسون. چ اول. تهران: کتابخانه مرکزی.
علاءالدوله، سمنانی. 1362. العروةلاهلالخلوةوالجلوة. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.
نجم رازی، عبدالله‌بن محمّد. 1373. مرصادالعباد. به اهتمام محمّد امین ریاحی. چ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــ . 1390. منارات‌السائرین. ترجمه محمود رضا افتخارزاده. چ اول. تهران: جامی.
لاهیجی، محمّد‌بن یحیی. 1388. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی. چ هشتم. تهران: زوّار.
محمّد‌بن احمد‌بن محمّد. 1383. مقاصد‌السّالکین (این برگ‌های پیر: مجموعه بیست اثر چاپ نشده فارسی از قلمروِ تصوّف). مقدّمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی. چ دوم. تهران: نی.
محمود‌بن عثمان. 1943م. فردوس‌المرشدیه فی اسرار الصّمدیه. به تصحیح فریتز مایر. چ اول. استانبول: مطبعة المعارف.
مولوی، جلال‌الدین محمد. 1393. مثنوی. تصحیح ر. نیکلسون، مقابله و تصحیح مجدد حسن لاهوتی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
نسفی، عزیزالدّین. 1377. الانسان‌الکامل. با تصحیح و مقدّمه ماریژان موله. چ چهارم. تهران: طهوری.
هجویری، علی‌بن عثمان. 1389. کشف‌المحجوب. تصحیح و تحقیق محمود عابدی. چ ششم. تهران: سروش.
References
‘Attār Neishābouri, Sheikh Farid-oddin. (2000/1379SH). Tazkerat-ol owliā’. Reprinted by ‘A. Rouhbakhshan. Tehran: Asātir.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (1993/1372SH). Anasol-tā’ebin. In comparison with 6 version, edited by ’Ali Fāzel. 2nd ed. Tehran: Tous.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (1993/1372SH). Rowzat-olmoznabin va jannat-olmoshtāghin. Comparison, edition and research by ’Ali Fazel. 2nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (2010/1389SH). Serāj al-sāyerin. Ed. by Hasan Nasiri. Tehran: Pazhuheshgāh-e ‘Oloum-e Ensāni o Motāleāt-e Farhangi.
'Alā'-oddowle Semnāni. (1983/1362SH). Al-'Orwah le-ahl-el-khalwat-e wa-l-jelwah. Ed. & Explaned by Najib Māyel Heravi. Tehran: Mowlā.
Baghli Shirāzi, Rouzbahān.(1992/1371SH). Sharh-e Shathiyyāt. Ed. by Henri Corbin. Tehran: Anjoman-e Iran Shenāsi-ye Faranse.
Dārā-shokouh, Mohammad. (n.d.). Sakinatol-’owliiy ā’. With the effort of Dr. Tārāchand va Seyyed Mohammad Rezā Jalāli Nā’eini. Tehran: ’Elmi.
Hojviri, Abolhasan Ali. (1992/1371SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by V. Zhukovski. 2nd ed. Tehran: Tahouri.
Ibn 'Arabi, Sheikh Akbar Mohiyeddin. (2010/1389SH). Fosous-ol -Hekam. Introduction, translation and explanation by Mohammad 'Ali Movahhed. Tehran: Nourouz.
Ibn-e Bazzāz, Tavakkoli Ibn-e Esmā'il. (1995/1373SH). Safvat-ol-Safā. Introduction and edition: Gholām Rezā Tabātabāei Majd. 1st ed. Tabriz.
Ibn-e Fāriz. (1997/1376SH). Tā’iyyeh ’Abdorrahmān Jāmi. A translation of tā’iyyeh Ibn-e Fariz. Tehran: Mirās-e Maktoub.
Khodā-panāhi, Mohammad Karim. (2005/1384SH). Angizesh va hayajān. 6th ed. Tehran: SAMT.
Lāhiji, Sheikh Mohammad. (1995/1374SH). Mafāti'h-ol-e'jāz fi shar'h Golshan-e rāz. Introduction by Keivān Sami'ei. 6th ed. Tehran: Sa'di.
Mahmoud Ibn-e ’Osm ān. (1943/1322SH). Ferdows-olmorshediyeh fi asrār-essmadiyeh. Ed. by Fritz Mayer. 1st ed. Istanbul: Matba’at-olma’āref.
Mohammad Ibn-e Ahmad Ibn-e Mohammad. (2004.1383SH). Maghāsed-ossalekin (In barg-hā-ye pir: majmou’eh bist asar-e chap nashodeh az ghalamrov-e tasavvof). Introductuion and edition by Māyel Heravi. 2nd ed. Tehran: Ney.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1925/1304SH). Masnavi-e Maꞌnavi. Ed. by Rynold Nicholson. Leiden: Brill.
Najm-oddin Rāzi, Abu-bakr ibn Mohammad. (1911/1390SH). Manārātol-sā’erin. Tr. by. Mahmoud Rezā Eftekhār-zādeh. 1st ed. Tehran: Jāmi.
Najm-oddin Rāzi, Abu-bakr ibn Mohammad. (1986/1365SH). Mersād-ol-‘ebād. With the efforts of Mohammad Amin Riā’hi. Tehran: Bongāh-e tarjeme o nashr-e ketāb.
Nasafi, 'Aziz-oddin Mohammad. (1971/1350SH). Al-ensān-ol-kāmel. Ed. by Mariejean Mollet. Tehran: Iran and France Institute.
Reeve, John Marshal. (2004/1383SH). Angizesh va hayajān (Understanding Motivation and emotion). Tr. by Yahyā Seyyed-mohammadi. 6th ed. Tehran: Virāyesh.
Sadr-oddin Ghounavi. (2012/1391SH). Fakouk. Introduction and edition by Mohammad Khājavi. 2nd ed. Tehran: Mowlā.
Sohravardi, Abu-‘Hafs ‘Omar Shahab-oddin. (2008/1387SH). ‘Awāref-ol-ma’āref. Tr. by Abu-Mansour Esmāeil ibn-e ‘Abd-ol-mo’men Isfahāni. Tasavof Website: www.Tasavof.com
Tabarsi, Abou-ꞌali Fazl-ollāh Ibn e-lhasan. (n.d.). Majmaꞌ-ol-bayān fi tafsir-el-Qurān. Vol. 2. Tehran: Maktabat-ol-eslāmiyah.
Tāheri, Mohammad. (2012/1391SH). “barrasi-ye ārā’e Aflātoun va Arastou dar naghd-e mohākāt”. Kāvoushnāmeh Quarterly Journal. Year 13. No. 24. P. 21.
Tamimdāri, ahmad. (2011/1390SH). “barrasi va naghd-e fann-e she’r”. Language Studies Journal. No. 20.
Zarrinkoub, ’Abdolhossein. (1982/1361SH). Naghd-e adabi. 3rd ed. Tehran: Amirkabir.
Zarrinkoub, ’Abdolhossein. (2001/1380SH). Arastou va fann-e she’r. 3rd ed. Tehran: Amirkabir.
_||_
References
‘Attār Neishābouri, Sheikh Farid-oddin. (2000/1379SH). Tazkerat-ol owliā’. Reprinted by ‘A. Rouhbakhshan. Tehran: Asātir.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (1993/1372SH). Anasol-tā’ebin. In comparison with 6 version, edited by ’Ali Fāzel. 2nd ed. Tehran: Tous.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (1993/1372SH). Rowzat-olmoznabin va jannat-olmoshtāghin. Comparison, edition and research by ’Ali Fazel. 2nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.
Ahmad Jām-e Nāmeqi (Zhendeh pil). (2010/1389SH). Serāj al-sāyerin. Ed. by Hasan Nasiri. Tehran: Pazhuheshgāh-e ‘Oloum-e Ensāni o Motāleāt-e Farhangi.
'Alā'-oddowle Semnāni. (1983/1362SH). Al-'Orwah le-ahl-el-khalwat-e wa-l-jelwah. Ed. & Explaned by Najib Māyel Heravi. Tehran: Mowlā.
Baghli Shirāzi, Rouzbahān.(1992/1371SH). Sharh-e Shathiyyāt. Ed. by Henri Corbin. Tehran: Anjoman-e Iran Shenāsi-ye Faranse.
Dārā-shokouh, Mohammad. (n.d.). Sakinatol-’owliiy ā’. With the effort of Dr. Tārāchand va Seyyed Mohammad Rezā Jalāli Nā’eini. Tehran: ’Elmi.
Hojviri, Abolhasan Ali. (1992/1371SH). Kashf-ol-Mahjoub. Ed. by V. Zhukovski. 2nd ed. Tehran: Tahouri.
Ibn 'Arabi, Sheikh Akbar Mohiyeddin. (2010/1389SH). Fosous-ol -Hekam. Introduction, translation and explanation by Mohammad 'Ali Movahhed. Tehran: Nourouz.
Ibn-e Bazzāz, Tavakkoli Ibn-e Esmā'il. (1995/1373SH). Safvat-ol-Safā. Introduction and edition: Gholām Rezā Tabātabāei Majd. 1st ed. Tabriz.
Ibn-e Fāriz. (1997/1376SH). Tā’iyyeh ’Abdorrahmān Jāmi. A translation of tā’iyyeh Ibn-e Fariz. Tehran: Mirās-e Maktoub.
Khodā-panāhi, Mohammad Karim. (2005/1384SH). Angizesh va hayajān. 6th ed. Tehran: SAMT.
Lāhiji, Sheikh Mohammad. (1995/1374SH). Mafāti'h-ol-e'jāz fi shar'h Golshan-e rāz. Introduction by Keivān Sami'ei. 6th ed. Tehran: Sa'di.
Mahmoud Ibn-e ’Osm ān. (1943/1322SH). Ferdows-olmorshediyeh fi asrār-essmadiyeh. Ed. by Fritz Mayer. 1st ed. Istanbul: Matba’at-olma’āref.
Mohammad Ibn-e Ahmad Ibn-e Mohammad. (2004.1383SH). Maghāsed-ossalekin (In barg-hā-ye pir: majmou’eh bist asar-e chap nashodeh az ghalamrov-e tasavvof). Introductuion and edition by Māyel Heravi. 2nd ed. Tehran: Ney.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1925/1304SH). Masnavi-e Maꞌnavi. Ed. by Rynold Nicholson. Leiden: Brill.
Najm-oddin Rāzi, Abu-bakr ibn Mohammad. (1911/1390SH). Manārātol-sā’erin. Tr. by. Mahmoud Rezā Eftekhār-zādeh. 1st ed. Tehran: Jāmi.
Najm-oddin Rāzi, Abu-bakr ibn Mohammad. (1986/1365SH). Mersād-ol-‘ebād. With the efforts of Mohammad Amin Riā’hi. Tehran: Bongāh-e tarjeme o nashr-e ketāb.
Nasafi, 'Aziz-oddin Mohammad. (1971/1350SH). Al-ensān-ol-kāmel. Ed. by Mariejean Mollet. Tehran: Iran and France Institute.
Reeve, John Marshal. (2004/1383SH). Angizesh va hayajān (Understanding Motivation and emotion). Tr. by Yahyā Seyyed-mohammadi. 6th ed. Tehran: Virāyesh.
Sadr-oddin Ghounavi. (2012/1391SH). Fakouk. Introduction and edition by Mohammad Khājavi. 2nd ed. Tehran: Mowlā.
Sohravardi, Abu-‘Hafs ‘Omar Shahab-oddin. (2008/1387SH). ‘Awāref-ol-ma’āref. Tr. by Abu-Mansour Esmāeil ibn-e ‘Abd-ol-mo’men Isfahāni. Tasavof Website: www.Tasavof.com
Tabarsi, Abou-ꞌali Fazl-ollāh Ibn e-lhasan. (n.d.). Majmaꞌ-ol-bayān fi tafsir-el-Qurān. Vol. 2. Tehran: Maktabat-ol-eslāmiyah.
Tāheri, Mohammad. (2012/1391SH). “barrasi-ye ārā’e Aflātoun va Arastou dar naghd-e mohākāt”. Kāvoushnāmeh Quarterly Journal. Year 13. No. 24. P. 21.
Tamimdāri, ahmad. (2011/1390SH). “barrasi va naghd-e fann-e she’r”. Language Studies Journal. No. 20.
Zarrinkoub, ’Abdolhossein. (1982/1361SH). Naghd-e adabi. 3rd ed. Tehran: Amirkabir.
Zarrinkoub, ’Abdolhossein. (2001/1380SH). Arastou va fann-e she’r. 3rd ed. Tehran: Amirkabir.