سماع اهل تصوف و رویکرد سعدی بدان
محورهای موضوعی : اسطوره
فرح نیازکار
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحدمرودشت، مرودشت، ایران)
چکیده مقاله :
سماع اهل تصوف و عرفان از دو منظر قابل بررسی است: یکی سماع رسمی که دارای آداب و رسوم و ترتیباتی خاص است و موافقان و مخالفان آن فراوانند؛ دیگر سماعی که ناظر بر مراتب تکاملی و تبدّلات وجودی سالک است. یکی از عمده‌ترین دلایل مخالفان با مکتب تصوّف، سماع ترسّمی است. از اسرارالتوحید برمی‌آید که از زمان ابوسعید ابوالخیر این اختلاف نظرهای عقیدتی در مورد سماع فراوان بوده است. برخی از صاحب‌نظران آن را غذای روح دانسته، از آن بر حالت و صفت روحانی تعبیر می‌کنند و سماع این جهان را سایه‌ای از آن حقیقت مجرد فرض می‌کنند و برخی دیگر آن را آلت شیطان دانسته‌اند. سعدی سماع را خاص هر کسی نمی‌داند و معتقد است که از هزاران تن، سماع تنها در یک نفر (آشنایان راه) اثر خواهد کرد. در این مقاله کوشیده شده است ضمن بررسی این اختلاف نظرها، به بررسی سماع از دیدگاه اهل سماع و رویکرد سعدی بدان پرداخته شود.
There is no comprehensive definition for Sama in dictionaries and only certain aspects of it are noticed. Sema can be considered from two perspectives. The one is the official Sema that has its own rituals and many opponents and supporters have discussed about it. The second is related to Suluk and perfection of man. The book of Asrar al-Tawhid fi Maghamat al-Sheikh Abusa'id shows that from the time of Abū-Sa'īd Abul-Khayr there have been many differences of opinion about Sama. Some believe that it is food of soul, a spiritual state and a shadow of the ultimate reality; but the others consider it as a satanic instrument. Saadi believes that everyone can not participate in Sama and it takes effect only in a few holy travelers (salek). The present article, by considering the differences of opinion about Sama, tries to examine Saadi’s point of view.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن عربی، محی‌الدین. 1367. اصطلاحات الصوفیه. حیدرآباد دکن.
افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1385. مناقب العارفین. تصحیح تحسین یازیجی. ج 1. تهران: دنیای کتاب.
انصاری، عبدالله بن محمد. بی‌تا. منازل‌السائرین. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابوعلی عثمان، حسن بن احمد. 1367. ترجمه رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی. 1383. اوراد الاحباب و فصوص الاداب. به کوشش ایرج افشار. 2 ج. تهران: دانشگاه تهران.
تبریزی، شیخ نجیب‌الدین رضا. 1325.نورالهدایه. تهران: علمی.
توکلی، ابن بزّاز. 1326. صفوة الصفا. شیراز: کتابخانه احمدی.
سراج طوسی، ابونصر عبدالله بن علی. 1388. اللمع فی التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمه دکتر مهدی محبتی. تهران: اساطیر.
سعدی، مصلح بن عبدالله. 1376. کلیات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1383. حدیقة الحقیقه و شریعة الطّریقه. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب الدین عمر. 1374. عوارف المعارف. ترجمه ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.
شاد، محمد پادشاه. 1363. آنندراج: فرهنگ جامع فارسی. تهران: خیام.
شبستری، محمود بن عبدالکریم. 1386. گلشن راز. با مقدمه و تصحیح و توضیحات صمد موحّد. ویرایش 2. تهران: طهوری.
غزالی، محمد بن محمد. 1386. کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: علمی و فرهنگی.
فرهنگنامه ادب فارسی. 1381. به سرپرستی حسن انوشه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاشانی، عزّالدّین محمود. 1385. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. مقدمه، تصحیح و توضیحات عفّت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. تهران: زوار.
لاهیجی، شیخ محمد. 1337. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمه کامل به قلم کیوان سمیعی. تهران: کتابفروشی محمودی.
محمد بن منور. 1366. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. تصحیح و مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. 1366. شرح التعرف لمذهب التصوف. با مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن. 4 ج. تهران: اساطیر.
مؤذن خراسانی، محمد علی. 1381. تحفه عباسی. تهران: انس تک.
مولوی، جلا‌ل‌الدین محمد بن محمد .1382. مثنوی معنوی. به تصحیح نیکلسون. تهران: کتاب آبان.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . 1381. کلیات شمس. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: هرمس.
هجویری،علی بن عثمان. 1384. کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.
_||_
References
The Holly Quran.
Abu Ali ‘Osmāni‚ Hasan Ibn Ahmad. (1988/1367SH). Tarjeme-ye resāle-ye qosheiriyah. Ed.by Badi'-ozzamān Frouzānfar. Tehran: 'Elmi o farhangi.
Aflāki, Shams-oddin Ahmad. (2006/1385SH). Manāqeb-ol-'ārefin. Ed. By Ta'hsin Yāziji. Tehran: Donyā-ye ketāb.
Ansāri-e Heravi, Khājeh ‘Abd-ollāh. (?). Manāzel-ossāerin. Tehran: Bongāh-e tarjemeh o nashr-e ketāb.
Bākhrazi, Abo-lmafākher Ya’hyā. (2004/1383SH). Awrād-ol-a’hbāb wa fosous-ol-ādāb. With the Efforts of Iraj Afshār. Tehran: University of Tehran.
Farhang-nāme-ye adab-e Fārsi. (2002/1381SH). Ed. by Hasan Anoushe. Vol. 2. Tehran: Vezārat-e farhang o ershād-e eslāmi.
Ghazzāli, Abu-‘Hāmed ibn Mohammad. (2007/1386SH). Kimyā-ye sa’adat. With the Efforts of Hosein Khadiv Jam. Tehran: ‘Elmi o farhangi.
Hojviri, Ali ibn ꞌOsmān. (2005/1384SH). Kashf-ol-mahjoub. Ed. by Mahmoud ꞌĀbedi. Tehran: Soroush.
Ibn 'Arabi, Mo'hia-ddin. (1988/1367SH). Estelā’hāt-ossoufiyah. ‘Heidar-ābād Dakan.
Kāshāni, ‘Ezz-oddin Mahmoud. (2006/1385SH). Mesbā’h-ol-hedāyah wa meftā’h-ol-kefāyah. Ed. by ‘Effat Karbāsi and Mohammad Rezā Barzegar Khaleqi. Tehran: Zavvar.
Lāhiji, Sheikh Mohammad. (1958/1337SH). Mafāti’h-ol-e’jāz fi shar’h-e Golshan-e rāz. Introduced by Keivān Sami;ei. Tehran: Ketāb-foroushi-e Mahmoudi.
Mo’azzen Khorāsāni, Mohammad Ali. (2002/1381SH). To’hfe-ye ‘Abbāsi. Tehran: Ons tak.
Mohammad ibn-e Monavvar-e Meihani. (1957/1336SH). Asrāro-ttowhid fi maqāmāt-e sheikh Abi-saeed-e Abi-lkheir. Ed. by Shafiꞌi-e Kadkani. Tehran: Āgah.
Mostamli Bokhari, Esmāeil Ibn Mohammad. (1987/1366SH). Shar'h-e-tta'arrof le-mazhab-e-ttasawof. Ed. by Mohammad Rowshan. Tehran: Asātir.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2002/1381SH). Kolliāt-e Shams-e Tabrizi. Ed. By Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. Tehran: Hermes.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2005/1384SH). Masnavi-e Ma'navi. Ed. By R.N. Nicolson. Tehran: Ketāb-e Ābān.
Sa’di, Mosle’h-oddin ibn ‘Abd-ollāh. (1997/1376SH). Kolliāt-e Sa’di. With the Efforts of Mohammad Ali Foroughi. Tehran: Amirkabir.
Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (2004/1383SH). Hadiqat-ol-'haqiqah wa shari'at-ottariqah. Ed. by Modarres Razavi. Tehran: University of Tehran.
Serāj Tousi, Abu-nasr. (2009/1388SH). Al-lloma’ fi-ttasawof. Ed. By Rynold Alien Nicholson. Tr. By Mahdi Ma’habbati. Tehran: Asātir.
Shabestari, Sheikh Mahmoud. (2007/1386SH). Golshan-e rāz. Ed. by Samad Movahed. Tehran: Tahouri.
Shād, Mohammad Pādeshāh. (1984/1363SH). Ānandrāj: farhang-e jāme’-e fārsi. Tehran: Khayyām.
Sohravardi, Shahab-oddin ‘Omar. (1995/1374SH). ‘Awāref-ol-ma’āref. Tr. By Abu-Mansour Esmāeil ibn ‘Abd-ol-Mo’men Isfahāni. With the Efforts of Qāsem Ansāri. Tehran: ‘Elmi o farhangi.
Tabrizi, Sheikh Najib-oddin Rezā. (1946/1325SH). Nour-ol-hedāyah. Tehran: ‘Elmi.
Tavakkoli, Ibn bazzāz. (1947/1326SH). Safwat-ossafā. Shiraz: Ketābkhāne-ye Ahmadi.