اسطوره غیبت دختر
محورهای موضوعی : اسطوره
1 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه کاشان
کلید واژه:
چکیده مقاله :
یکی از اسطوره‌های مربوط به مکان‌های زیارتی در حوزه فرهنگ ایرانی اسطوره غیبت دختر در چشمه و یا چاه است که عمدتاً در باورهای عامیانه بازتاب دارد.شاید برخی داستان‌های ایرانی،از جمله داستان ربایش شهرناز و ارنواز، دختران جمشید به دست ضحاک و آزادی آنها به دست فریدون و همچنین ماجرای غیبت کی‌خسرو در چشمه، پیشینه‌ای برای اسطوره غیبت دختر باشد. برخی نیز ربایش دختر و یا گاو در فرهنگ آریایی را با فقدان باران مربوط می‌دانند. در بررسی‌هایی که به صورت میدانی و کتابخانه‌ای انجام گرفت معلوم شد که این اسطوره بر پنج رکن استوار است که عبارتند از: غیبت دختر در محل مورد توجه، مکان غیبت که معمولاً در ارتباط با عناصر مربوط به آب مانند چشمه و یا چاه است، وجود عنصر شر که دختر به خاطر خلاصی از دست آنان غایب شده است، رؤیایی که از طریق آن ماجرای غیبت و قداست محل گوشزد می‌شود و توجه به قداست محل و برگزاری آیین‌های زیارت. مکان‌های مربوط با این اسطورهشامل تمام پیران‌گاه‌های زرتشتی و تعدادقابل توجهی از موقعیت‌های زیارتی اسلامی به‌ویژه موقعیت‌های قدم‌گاهی است. در بررسی و تحلیل عناصر اسطوره، به ارتباط آن با موقعیت چشمه و آب، سنگ و صخره مقدس، شرارت نیروی اهریمنی و تازش بر نیروی قدسی، طلسم شدن آب و برکت و مسأله فقدان آب دقت شده است و با توجه به شواهد متعدد ارتباط این اسطوره با ناهید به اثبات رسیده است. با توجه به اینکه این اسطوره از طریق خواب ظاهر می‌شود،در پایان تحلیلی روان‌شناختی از آن ارائه شده است. در نتیجه می‌توان گفت که فقدان عنصر آب در چاه‌ها و چشمه‌های اعجاب‌انگیز که به غیبت ناهید در آن مربوط بوده است، در دوران اسلامی به غیبت دختر یکی از اولیا تغییر کرده است.
One of the myths about places of pilgrimage in Iranian culture is the myth that tells about the absence of girl from fountain or well which is reflected in public beliefs. Perhaps, the background of this myth is the story of stealing Shahrnaz and Arnavaz, the daughters of Jamshid, by Zahhāk and being freed by Jamshid, and the story of the absence of Kei-Khosrow from the fountain. Some scholars believe that in Aryan culture the stealing girl or cow is connected with absence of rain. This article indicates that this myth has five basic elements: the absence of girl in a determined place, the place of absence that is usually connected with water (fountain or well), the evil that the girl is absent for deliverance from it, the dream that narrates the story of absence and holiness, and the holiness of the place and the holding the rites of pilgrimage. The places include all Zoroastrian holy shrines (pirangah) and many Islamic Shrines as well. The exact analysis of elements of the myth needs to notice the location of fountain, water, stone and sacred rock, wickedness of the evil force and its attack on the holy force, spell bounding of water and blessing, and water shortages. Also, the relationship of the myth with Anahita is proved in the article. Since the myth appears in dream, a psychological analysis is employed. As a result, in pre-Islamic era, the shortage of water in fountains and wells relating to the absence of Anahita, transforms to the absence of the daughter of saint in Islamic period.