بررسی تطبیقی ایزدان داوری در اوستا و شاهنامه

رضوانیان, قدسیه; زارعی, محمد

کد مقاله : 519644 بازدید : 98 صفحه: 195 - 223

20.1001.1.20084420.1394.11.41.7.1

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی تطبیقی ایزدان داوری در اوستا و شاهنامه

محورهای موضوعی : اسطوره

قدسیه رضوانیان ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
محمد زارعی ² (دانش‌آموحته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)

تاریخ دریافت : 1394/11/11 تاریخ پذیرش : 1394/11/11 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: شاهنامه, مهر, اوستا, خورشید, داوری,

چکیده مقاله :

مهر در اساطیر ایران ایزد داوری و پیمان است که پیوندی استوار با خورشید دارد و در انجام خویشکاری خود از او یاری می گیرد. دو ایزد سروش و رشن نیز مهر را در کار داوری همراهی می‌کنند. هر یک از این ایزدان علاوه بر داوری، خویشکاری های دیگری نیز برعهده دارند که از آن میان می‌توان به برکت‌بخشی، همراهی با روان مرده، راستی و نبرد با دیوان اشاره کرد. از این رو در این مقاله کوشیده‌ایم با روش اثباتی و بر اساس تحلیل محتوا نخست نشان دهیم که ویژگی های ایزدان داوری چیست و همچنین این ویژگی ها چه پیوندی با ایزد داور در شاهنامه دارند. در این پژوهش گذشته از ابیاتی که آشکارا بر داوری مهر و خورشید گواهی می دهند، مواردی را نیز که بر اساس محور همنشینی کلام با واژه داور ارتباط دارند، و نشانه حضور ایزدان داوری ایران باستان به شمار می‌روند، بررسی کرده‌ایم.

چکیده انگلیسی:

In Iranian mythology, Mitra as deity of covenant and judging, has a stable connection with Sun and receives its help to perform its functions. Two deities, Souroush and Rashan accompany him in judging. All of these deities, in addition to judging, have another functions like giving blessing, accompanying the soul of the dead, supporting honesty and fighting with demons. In the present article, we try to show the features of deities of judging by using content analysis method. Then we consider the connection of these features with the deity of judging in Shānāmeh. In addition to studying the poems which refer to the judging of Mitra and the sun, furthermore, instances that the term of judging indicate the presence of deities of judging are considered.

منابع و مأخذ:

اوستا. 1386. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ 11. تهران: مروارید.

بنونیست، امیل. 1350. دین ایرانی بر پایه متن‌های کهن یونانی. ترجمه بهمن سرکاراتی. تبریز: دانشگاه تبریز.

بویس، مری. 1375. تاریخ کیش زرتشت. جلد اول. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. تهران: توس.

ـــــــــــــ. 1376. تاریخ کیش زرتشت؛ پس از اسکندر گجسته. جلد سوم. ترجمه همایون صنعتی زاده. تهران: توس.

بهار، مهرداد. 1377. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــــ. 1384. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 4. تهران: آگه.

جلالی مقدم، مسعود. 1384. آیین زروانی. تهران: امیر کبیر.

حافظ، شمس الدین محمد. 1383. دیوان حافظ، بر اساس نسخه علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: محمد.

خیام، عمر. 1387. رباعیات خیام، بر اساس نسخه محمدعلی فروغی. چ 9. تهران: کاروان.

دو مزیل، ژرژ. 1379. «خدایان سه کنش»، در جهان اسطوره شناسی. جلد چهارم. ترجمه جلال ستاری. تهران: مرکز.

روایت داراب برزو. 1384. پیوست به کتاب آئین زروانی. مسعود جلالی مقدم. تهران: امیر کبیر.

زاویه، سعید و آمنه مافی‌تبار. 1392. «بررسی آیین‌های اساطیری داوری ایزدی در ایران باستان»، فصلنامه علمی و پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، س9 . ش30.

زند بهمن یسن. 1385. ترجمه و تحقیق از محمد‌تقی راشد محصل. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زنر، آر.سی.1384الف. زروان یا معمای زرتشتی گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: امیر کبیر.

ـــــــــ. 1384ب. طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. تهران: امیر کبیر.

زمردی، حمیرا. 1382. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. تهران: زوار.

ژیران، ف . 1384. اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ2. تهران: کاروان.

سرّامی، قدمعلی و سیما منصوری. 1390. «هفت زینه مهری در هفت خوان بیژن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، شماره 23.

شایگان، داریوش. 1383. ادیان و مکتبهای فلسفی هند. چ5. تهران: امیرکبیر.

شفق، اسماعیل. 1372. «نگاهی به اسطوره خورشید در شاهنامه»، چیستا، شماره104 و 105.

صدیقی، علیرضا. 1386. «آشیانه سیمرغ از درخت ویسپوبیش تا کوه البرز»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال چهلم. شماره153، صص89-100.

طبسی، حمید. 1380. «سیمای خورشید در شاهنامه»، چکیده مقالات گردهمایی پروژهشهای ادبیات فارسی. دانشگاه تربیت مدرس.

عرب، راحله. 1384. نماد خورشید. تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1382. شاهنامه. بر پایه چاپ مسکو. تهران: هرمس.

فرنبغ، دادگی. 1380. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ 2. تهران: توس.

کومن، فرانس. 1383. آئین پررمز و راز میترایی. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. چ 2. تهران: بهجت.

مینوی‌خرد. 1380. ترجمه احمد تفضلی. چ 3. تهران : توس.

نیبرگ، هنریک ساموئل. 1383. دین های ایران باستان. ترجمه سیف الدین نجم آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

ویدن گرن، گئو. 1373. دین‌های ایران. ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.

یشت‌ها. 1377. تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود. جلداول تهران: اساطیر.

References

’Arab, Rāheleh. (2005/1384SH). Nemād-e khorshid. Tehran.

Avestā. (2007/1386SH). Report and research by Jalil Doustkhāh. 11^th ed. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1998/1377SH). Az ostoureh tā tārikh. Tehran: Cheshmeh.

Bahār, Mehrdād. (2005/1384SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.

Benvéniste, Émile. (1971/1350SH). Din-e Irani: bar pāyeh-ye matn-hā-ye mohemm-e younani (The Persian religion: According to the chief greek text). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tabriz: Tabriz University.

Boyce, Merry. (1997/1376SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht; pas az Eskandar-e Gojasteh (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Vol. 3. Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Tehran: Tous.

Boyce. Merry.(1996/1375SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Tehran: Tous.

Cumont, Franz. (2004/1383SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. by Hāshem Razi. 2^nd ed. Tehran: Bahjat.

Dādagi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Dumezil, Georges. (2000/1379SH). “Khodāyān-e she konesh”dar Jahān-e ostoureh-shenāsi (The world of mythology). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2003/1382SH). Shāhnāmeh. Based on Moscow edition. Tehran: Hermes.

Guirand, F. (2005/1384SH). Asātir-e Ashour o Bābel (Assyro-Babylonian Mythology).Tr. by Abolghāsem Esmā’eilpour. 2^nd ed. Tehran: Karvān.

Hāfez, Shams-oddin Mohammad. (2004/1383SH). Divān-e Hāfez. Based on Gazvini & Ghani version. Tehrān: Mohammad.

Jalāli Moghaddam, Mas’oud. (2005/1384SH). Ā’ein-e Zorvāni. Tehran: amirkabir.

Khayyām, ’Omar ibn-e Ebrāhim. (2008/1387SH). Robā’iyyāt-e Khayyām. Edition and introduction by Mohammad ’Ali Foroughi. 9^th ed. Tehran: Nāhid.

Minouye kherad. (2001/1380SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Nyberg, Henrik Samuel. (2004/1383SH). Din-hā-ye Iran-e Bāstān (Die Religionen Des Alten Iran). Tr. by Seif-oddin Najm-ābādi. Kermān: Bāhonar University.

Revāyat-e Dārāb Borzou. (2005/1384SH). Annex to āein-e zorvāni. Mas’oud Jalāli Moghaddam. Tehran: Amirkabir.

Sarrāmi, Ghadam-’ali va Mansouri Simā. (2011/1390SH). “Haft zineh mehri dar haft khan-e Bizhan”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 23.

Sedighi, ’Alirezā. (2007/1386SH). “āshiyāneh simorq az derakht-e vispobish tā kouh-e alborz”. Literature and Humanities Faculty Journal of Ferdowsi University. No. 153. Pp. 89-100.

Shafagh, Esmā’eil. (1993/1372SH). “negāhi be ostoureh khorshid dar Shāhnāmeh”. Chista. No. 104 & 105.

Shāyegān, Dāryoush. (2004/1383SH). Adyān va maktab-hā-ye falsafi-ye Hend. 5^th ed. Tehran: Amirkabir.

Tabasi, Hamid. (2001/1380SH). “simā-ye khorshid dar Shāhnāmeh”. Abstracts Collection of Persian Literature Conferences. Tarbiyat Modarres University.

Viden Geran, Geo. (1994/1373SH). Dinhā-ye Iran. Tr. by Manouchehr Farhangh. 1^st ed. Tehrān: Aghāhān Ideh.

Yashthā. (1998/1377SH). Written and explained by Ebrāhim Pourdāvoud. Vol. 1. Tehrān: Asātir.

Zaehner, R. C. (2005/1384SH). Zurwān yā mo’ammā-ye zartoshtigari (zurvan: a zoroastrian dilemma). Tr. by Teimour Ghāderi. Tehran: Amirkabir.

Zaehner, R. C. (2008/1384SH)B. Tolou’ o ghoroub-e zartoshtigari. Tr. by Teimour Ghāderi. Tehran. Amirkabir.

Zand bahman yasan.(2006/1385SH). Translation and research. by Mohammad Taghi Rāshed Mohassel. 2^nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.

Zāviyeh, Sa’eid va Āmeneh Māfi-tabār. (2013/1392SH). “Barresi-ye āein-hā-ye asātiri-ye dāvari-ye izadi dar Irān-e bāstān”. Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 9. No. 30.

Zomorrodi, Homeirā. (2003/1382SH). Naghd-e tatbiqi-ye adyān o asātir. Tehran: Zavvār.

_||_