مطالعه تطبیقی رویکرد کهن‌الگویی سه اسطوره رویین‌تن (اسفندیار، آشیل و زیگفرید)

محورهای موضوعی : اسطوره

علی صالحی ¹ (دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد)
ابوالقاسم دادور ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا)

تاریخ دریافت : 1396/06/27 تاریخ پذیرش : 1396/06/27 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: اسطوره, کهن‌الگو, اسفندیار, آشیل, زیگفرید, رویین‌تن,

چکیده مقاله :

اندیشۀ رویین‌تنی، که ریشه‌ای کهن داشته و بیانگر آرزوی دیرینه بشر برای دستیابی به آسیب‌ناپذیری و بی‌مرگی است، به انحای گوناگون در میان اسطوره‌های ملل مختلف نمود یافته است. سه اسطورۀ رویین‌تنی، یعنی آشیل، اسفندیار و زیگفرید، در مقایسه با سایر رویین‌تنان از تواتر بیشتر و جامع‌تری برخوردارند و رویین‌تنی به عنوان یک انگاره کهن‌الگویی در روایت هر سه اسطوره قابل بحث و مطالعه است. از آنجا که بسیاری ازپژوهشگران شباهت‌های میان این سه اسطوره را ناشی از نظریۀ کهن‌الگویی یونگ دانسته‌اند، تلاش شده است در این پژوهش میزان صحت و سقم موضوع بررسی شود. روش تحقیق در این پژوهش، اسنادی و کتابخانه‌ای است. این مطالعه، با هدف شناسایی ریشه‌های مشترک این اسطوره‌های رویین‌تن، از منظر نظریه کهن‌الگوها به بررسی نقاط اشتراک و افتراق میان آنها و میزان اثرپذیری این سه اسطوره از یکدیگر پرداخته است و با رویکرد کهن‌الگویی در مطالعه تطبیقی میان اسفندیار، آشیل و زیگفرید، به این سؤال پاسخ می‌دهد که چه ریشه‌های مشترک و یا متمایزی را می‌توان در مطالعه این سه اسطوره رویین‌تن یافت و تا چه میزان شباهت‌های موجود میان این سه اسطوره را می‌توان با نظریۀ کهن‌الگویی توجیه کرد. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، تقویت نظریۀ تاثیرپذیری فردوسی از هومر در خلق اسطورۀ اسفندیار است.

چکیده انگلیسی:

The concept of invulnerability has a long history; it expresses the long-term desire of mankind to achieve immortality, and has been presented in various ways among the myths of various nations. The three myths of invulnerability, namely, Achilles, Esfandiyar, and Siegfried, have a widespread frequency comparing other myths, and the concept of invulnerability as an archetype can be studied in all three myths. Since many scholars have considered the similarities between these three myths as a result of Jungian archetype theory, the present article attempts to check the issue. The method used is descriptive and library research. With the aim of identifying the roots of these myths and based on the theory of archetype, the research reviews the common and uncommon points of the three myths; it studies three myths, Achilles, Esfandiyar, and Siegfried with comparative method and answers these questions: what common and distinctive roots can be found in the study of these three myths, and to what extent the similarities between these three myths can be justified by the theory of archetype. One of the most important results of the research is reinforce of the theory of influence of Ferdosi from Homer in the creation of Esfandiar's mythology.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1386. تاریخ اساطیری ‌ایران. تهران:  سمت.

آلندی، رنه. 1378. عشق. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.

اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. 1390. داستان داستان‌ها: رستم و اسفندیار در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی انتشار.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1386. «بررسی تطبیقی شخصیت آشیل- اسفندیار و رستم- هکتور در ایلیاد و شاهنامه»، در شاهنامه‌پژوهی، ج2، مشهد.

امامی، نصراله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.

امیدسالار، محمود .1377. اسفندیار و آشیل. مجله ایران شناسی، سال دهم(40)،744-734.

امیرقاسمی، مینو. 1368. «آشیل و اسفندیار: دو همزاد اسطوره‌ای»، جستارهای ادبی، ش 86 و 87، صص 448-433.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشۀ یونگ. ترجمه حسین پاینده. تهران: آشتیان.

تبریزی، غلامرضا. 1373. نگرشی بر روانشناسی یونگ. مشهد: جاودان خرد.

جمالی، کامران. 1368. فردوسی و هومر. تهران: اسپرک.

حجت، عماد. 1376. جهان مطلوب سهراب سپهری. تهران: بهزاد.

حری، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش15، صص 33-9.

حریری، ناصر. 1377. مرگ در شاهنامه (مجموعه مقالات). بابل: آویشن.

حسن‌زاده دستجردی، افسانه. 1394. «تحلیل ساختار رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، بر اساس کهن‌الگوی سفر قهرمان»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س11، ش 39، صص 49-79.

دبیرسیاقی، سید محمد. 1386. برگردان روایت‌گونه شاهنامه فردوسی به نثر. تهران: قطره.

رجایی، نجمه. 1381. اسطوره‌های رهایی. مشهد: دانشگاه مشهد.

زاویه، سعید. 1389. «تحلیل مضمونی چند نمونه از نگارههای گذر سیاوش بر آتش در شاهنامه فردوسی»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س16، ش21، صص56-78.

سعادت، اسماعیل. 1374. سرود نیبلونگن. تهران: سروش.

سلامی، مسعود. 1391. «بررسی جهان‌بینی در دو اثر اسطوره‌ای حماسی شاهنامه و سرود نیبلونگن»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، س6، ش23، صص 108-83.

شریفی، محمد. 1387. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: نشر نو.

شمیسا، سیروس. 1381. انواع ادبی. تهران: فردوس.

طغیانی اسفرجانی، اسحاق. 1377. «مقایسه اجمالی حماسه‌های ایرانی و غیر ایرانی»، مجله دانشکده ادیبات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش12، صص 130-98. 

فوردهام، فریدا. 1356. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربها. تهران: اشرفی.

فون فرانتس، ماری لوییز. 1384. فرایند فردیت: در انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.

گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه بهمنش. ج 1. تهران: امیرکبیر.

مسکوب، شاهرخ. 1377. مقدمه ای بر رستم و اسفندیار. تهران: علمی فرهنگی.

مدرسی، فاطمه. 1391. «بررسی کهن‌الگوی سایه در اشعار مهدی اخوان ثالث»، ادبیات پارسی معاصر، س2، ش1، صص 137-113.

معین، محمد. 1360. فرهنگ فارسی. جلد دوم. تهران: امیرکبیر.

ممتحن، مهدی. 1393. «ویژگی‌های مشترک دو اثر حماسی ایران و آلمان»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 32، صص 78-55.

مورنو، آنتونیو . 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

میرمیران، سید مجتبی. 1391. «تحلیل کهن‌الگویی داستان رستم و اسفندیار»، مطالعات داستانی، ش 2، 109-95.

سیدمهدی، نوریان. 1392. «بررسی کهن‌الگوی پیر خرد در شاهنامه»، شعر پژوهی (بوستان ادب - علوم اجتماعی و انسانی )، ش1 (پیاپی 15)، صص 186-167.

وگلر، کریستوفر. 1386. ساختار اسطوره‏ای در فیلمنامه. ترجمة عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

هومر. 1349. ایلیاد. ترجمه سعید نفیسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ﯾﻮﻧﮓ، ﮐﺎرل ﮔﻮﺳﺘﺎو. ۱۳۷۹. روانﺷﻨﺎﺳﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎﮔﺮی. ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی. ﻣﺸﻬد: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی.

یونگ، کارل گوستاو. 1387. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ ششم. تهران: جامی.

Alendi, Renāh. (1999/1378 SH). Ešq (Love). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Amīrqāsemī, Mīnū. (1989 /1368SH). "Āšīl va Esfandiyār: do hamzād-e ostūre-yi". Jastārhā-ye Adabi. Autumn and winter. N0. 86 and 87.

Āmūzgār, Žāleh. (2004/1382SH). Tārīx-e asātīr-e īrān. 5^th ed. Tehrān: Samt.

Bilsker, Richārd. (2009/1388 SH). Andīše-ye yong (On Jung). Tr. by Hussein Pāyandeh. Tehrān: Āštiyān.

Dabīrsiyāqī, Seyyed Mohammad. (2007/1386SH). Bargardān-e ravāyat gūneh šāhnāmeh Ferdowsī be nasr. Tehrān: Qatreh.

Eslāmī Nodūšan. Mohammad Alī. (2011/1390 SH). Dāstān-e dāstānhā: rostam va esfandiyār dar šāhnāmeh. Tehrān: Šerkate Sahāmī-ye Entešār.

Esmā’īlpour, Abolqāsem. (2007/1386SH). Barresī-ye tatbīqī-ye šaxsīyat-e āšīl -esfandiyār va Hector-Rostam dar Iliād va šāhnāme. Mašhad: Šāhnāmeh Pažūhī. 

Emāmī, Nasrollāh. (2006/1385SH). Mabānī va ravešhā-ye naqd-e adabī. Tehrān: Jāmī.

Fordham, Frieda. (1977/1356SH). Moqadame-yi bar ravān-šenāsī-ye Jung (An introduction to Jung's psychology). Tr. by Mas’ūd Mīrbahā. Tehrān: Sāzmān-e Entešārāt-e Ašrafī.

Franz, Marie-Luise von. (2005/1384SH). Farāyand-e fardīyat: ensān va sanbolhā- yaš (Individuation: Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīyeh. Tehrān: Jāmī.

Grimal, Pierre. (1988/1367SH). Farhang-e asātīr-e yunān va rom (Dictionnaire de la mythologic Grecque et Romaine). Tr. by. Ahmad Behmaneš, Vol. 1. Tehrān: Amīrkabīr.

Harīrī. Nāser. (1998/1377SH). Marg dar šāhnāmeh (majmoeye maqālāt). Bābol: Āvīšan.

Hasanzādeh Dastjerdī, Afsāneh. (2015/1394SH). "Tahlīl-e sāxtār-e romān-e čerāqhā rā man xāmuš mīkonam bar asās-e kohan-olgū-ye qahramān". Azād University Quarterly Journal of Mytho – mystic Literature. Summer. No. 39.

Hojjat, Emād. (1997 /1376SH). Jahān-e matlūb-e sohrāb sepehrī. Tehrān: Behzād.

Homer (1970/1349SH). Iliād. Tr. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Tarjomeh va Našr-e Ketāb.

Horrī. Abolfazl. (2009/1388SH). "Kārkard-e kohan-olgūhā dar še’r-e  classic va mo’āser-e fārsī dar parto-ye rūykard-e sāxtārī be aš’ār-e šāmlū". Fasl-nāme-ye Adabiyāt-e Erfānī va Ostūre-šenāxtī. Summer. No. 15.

Jamāli. Kāmrān. (1989 /1368SH). Ferdowsī va homer. Tehrān: Esparak.

Jung., Carl Gustav. (2000/1379SH). Ravānšenāsī va kimiāgari (Psychology and Alchemy). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mašhad: Āstān-e gods-e razavi.

Jung, Carl Gustav. (2008/1387SH). Ensān va sanbolhā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmūd Soltānīyeh. Tehrān: Jāmī. 

Meskūb, Šāhrox. (1998/1377SH). Moqadameyi bar rostam va esfandiyār. Tehrān: Elmī farhangī.

Mīrmīrān, Seyyed Mojtabā. (2012/1391SH). "Tahlīl-e kohan-olgū-ye dāstān-e rostam va esfandiyār". Motāle’āt-e dāstānī. No. 2.

Modarresī, Fātemeh. (2012/1391SH). "Barrasī-ye kohan-olgū-ye sāyeh dar ašār-e mahdī axavān sāles". Adabiāt-e Pārsī-ye mo’āser. Spring and summer. No. 1.

Mo’īn, Mohammad. (1981/1360SH). Farhang-e fārsī. 2^nd Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Momtahen, Mahdī. (2014/1393SH). "Vīžegīhā-ye moštarak-e do asar-e hemāsī īrān va ālmān". Majale-ye Motāle’āt-e Adābiyāt-e Tatbīqī. Winter. No. 32.

Moreno, Antonio. (2007/1386SH). Xodāyān va ensān-e modern (Jung, Gods, modern human). Tr. by Dārīyūš Mehrjūi. Tehrān: Markaz.

Nūriyān, Seyyed Mahdī. (2013/1392SH). "Barresī-ye kohan-olgū-ye pīr-e xerad dar šāhnāme". Šer pažūhī (Būstān Adab- Olūm ejtemā’ī va Ensānī). Spring. No.1.

Rajāī, Najmeh. (2002/1381SH). Ostūrehā-ye rahāi. Mašhad: Dānešgāh-e Mašhad.

Riāhī. Mohammad Amīn. (1996/1375SH). Ferdowsī: zendegī, andišeh va še’r-e š. Tehrān: Tarh-e No.

Sa’ādat, Esmā’īl. (1995/1374SH). Sorūd-e nīblongen. Tehrān: Sorūš.

Salāmī, Masū’d. (2012/1391SH). "Barresī-ye jahān-bīnī dar do asar-e ostūreyi hemāsī šāhnāmeh va sorūd-e nīblongen". Majale-ye Motāle’āt-e Adabiyāt-e Tatbīqī. Autumn. No. 23.

Šamīsā, Sīrūs. (2002/1381SH). Anvā'e adabī. Tehran: Ferdows.

Šarīfī, Mohammad. (2008/1387SH). Farhang-e adabiyāt-e fārsī. Tehrān: Našr-e No.

Tabrīzī, Qolām Rezā. (1994/1373SH). Negārešī bar ravān-šenāsī-ye Jung. Mašhad: Jāvdān-e Xerad.

Toghiani-ye esfarjānī, Eshāq. (1998/1377SH). "Moqāyese-ye ejmālī-ye hemāsehā-ye īrānī va qeyr-e īrānī ". Majale-ye Adabiyāt va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Esfahān. Spring. No.12.

Vogler, Christopher. (2007/1386SH). Sāxtār-e ostūre-yi dar fīlm- nāmeh (The writer's Journey: mythic structure for writers). Tr. by Abbās Akbarī. Tehrān: Nīlūfar.

Zāvieh, Sa’īd. (2010/1389SH). "Tahlīl-e mazmūnī-ye čand nemūneh az negārehā-ye gozāre siyāvaš bar ātaš". Fasl-nāme-ye Adabiyāt-e Erfānī va Ostūre-šenāxtī. Winter. No. 21.