پیوند اسطوره و عرفان؛ برداشت‌های عرفانی سهروردی از شاهنامه فردوسی

محورهای موضوعی : اسطوره

الیاس نورایی ¹

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/07/01

کلید واژه: سهروردی, فردوسی, خورنه, شخصیّت‌های شاهنامه, برداشت‌های عارفانه,

چکیده مقاله :

سهروردی از جمله عارفان علاقه‌مند به حکمت ایران باستان است که در آثار خود به عناصر و شخصیّت‌های اساطیری ایران بسیار اشاره کرده است. وی از برخی از شخصیّت‌های اساطیری، مانند سیمرغ، زال، رستم و اسفندیار و سرگذشت آنان برداشت‌های عرفانی کرده و هر یک را نمادی برای بیان حقایق فلسفی و عرفانی خود قرار داده است. در نوشتار حاضر به بررسی مفهوم خورنه (فّر)، ارتباط آن با نور محمّدی و سکینه، و یکی شدن این دو مفهوم در اندیشه‌های سهروردی پرداخته شده است؛ همچنین برخی شخصیّت‌ها و عناصر حماسی و اساطیری که در آثار رمزی سهروردی صورت عرفانی به خود گرفته‌اند و سرگذشت آنها تأویل‌ها و تفسیرهایی به همراه داشته است، بررسی شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Mythical characters and elements can be seen in Suhrawardī works, a famous Iranian philosopher and Sufi who has been interested in ancient “Persian wisdom tradition” (Hekmat). He has interpreted mythical characters like Simorq, Zal, Rostam and Esfandiyar from a philosophical and mystical point of view. He believes that such characters are symbol ofa philosophical or mystical facts. In this research, we study these mystical characters in the works of Suhrawardī to show the relationship of Farre or Khvarenah (a divine mystical force or power) with Muhammadian Reality.      

منابع و مأخذ:

کتابنامه

امین رضوی، مهدی. 1387. سهروردی و مکتب اشراق. چ 4. تهران: مرکز.

بلخاری، حسن. 1383. «پرواز بر بال ملائک: درآمدی بر اندیشه‌های شیخ اشراق». نشریة همشهری. ش 10 و 11.

پورجوادی، نصراله. 1382. عرفان و اشراق. تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

جهانگیری، محسن. 1369. «حکمت اشراق». در فلسفه در ایران (مجموعه مقالات فلسفی). چ 6. تهران: حکمت.

خاقانی شروانی، افضل‌الدین. 1388. دیوان. به کوشش ضیاء‌الدین سجادی. چ 9. تهران: زوّار.

خالقی مطلق، جلال. 1388. «دربارۀ عنوان داستان دوازده‌رخ». در سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چ 3. تهران: افکار.

رضی، هاشم. 1384. حکمت خسروانی. چ 3. تهران: بهجت.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1376. عقل سرخ. شرح و تفسیر مهران سلگی (عبدالرحمن). تهران: مؤلف.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1386. لغت موران. به تصحیح و مقدمه نصراله پورجوادی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1380. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. با مقدمه و تحلیل فرانسوی هانری کربن. به تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شایگان، داریوش. 1387. هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمة باقر پرهام. چ 5. تهران: فرزان روز.

شکوری، ابوالفضل.1376. «حکمت خسروانی از منظر سهروردی». مجلة علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس. ش 4.

شهرزوری، شمس‌الدین محمد. 1372. شرح حکمة‌الاشراق. تصحیح و تحقیق و مقدمه حسین ضیای تربتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. چ 3. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

کربن، هانری. 1383. ارض ملکوت. ترجمة سیدضیاء‌الدین دهشیری. چ 3. تهران: طهوری.

ــــــــــــ . 1382. روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان. ترجمة عبدالمحمد روح‌بخشان. تهران: اساطیر.

ــــــــــــ . 1369. فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی. ترجمة سیدجواد طباطبائی. تهران: توس.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1380. تابش فر از گونه‌ای دیگر؛ جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران. چ 2. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1386. نامه باستان (ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی). چ 4. تهران: سمت.

ــــــــــــــــــ . 1387. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ 4. تهران: مرکز.

لاهیجی، شیخ‌محمد. 1374. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. چ 6. تهران: سعدی.

مدرسی، فاطمه. 1382. «خورنۀ مزدایی و بازتاب آن در آثار سهروردی و فردوسی». مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 34 و 35.

ملکشاهی، حسن. 1382. «بررسی افکار خاص سهروردی در حکمة‌الاشراق». در نامه سهروردی (مجموعه مقالات). به کوشش علی‌اصغر خانی و حسن سیدعرب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

موحد، صمد. 1374. سرچشمه‌های حکمت اشراق. تهران: فراروان.

نصر، سیدحسن. 1371. سه حکیم مسلمان. ترجمة احمد آرام. چ 5. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

References

Amin Razavi, Mahdi. (2008/1387SH). Sohravardi o maktab-e eshrāq. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Bolkhāri, Hasan. (2004/1383SH). “Parvāz bar bāl-e malāek: darāmadi bar andishe-hā-ye Sheikh-e eshrāq”. Hamshari Mag. No. 10&11.

Corbin, Hanry. (1990/1369SH). Falsafe-ye Irani o falsafe-ye tatbiqi (Philosophie iranienne et philosophie compar'ee). Tr. By S. Javād-e Tabātabāei. Tehran: Tous.

Corbin, Hanry. (2003/1382SH). Ravābet-e 'hekmat-e eshrāq o Iran-e bāstān (Les motifs zoroastriens dans la philosophie de sohrawardi shaykh -oL-Ishraq, c1946). Tr. By 'Abd-ol-Mohammad Rou'hbakhshān. Tehran: Asātir.

Corbin, Hanry. (2004/1383SH). Arz-e malakout az Iran-e mazdāei tā Iran-e shi'ei: Kālbad-e ensān dar rouz-e rastākhiz (Terre celeste et corps de resurrection de l'Iran Mazdeen a l'Iran shi"ite). Tr. By S. Ziā-oddin Dehshiri. 3^rd ed. Tehran: Tahouri.

Ferdowsi. Abo-l-qāsem. (2010/1389H). Shāhnāmeh Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. 3rd ed. Tehran: The great Islamic Encyclopedia Center.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2001/1380SH). Az goune-ei digar. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2007/1386SH). Nāme-ye bāstān. (Explanation of Shāhnāmeh). 4^th ed. Tehran: Samt.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2008/1387SH)a. Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2008/1387SH)b. Souzan-e Isā; gozāresh-e chāme-ye tarsāei-e Khāqāni. 2^nd ed. Tabriz: Āidin.

Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2009/1388SH). “Darbāre-ye 'Onvān-e dāstān-e davazdah rokh”. In Sokhan-hā-ye dirineh. With the Efforts of Ali Dehbāshi. 3rd ed. Tehran: Afkār.

Malekshāhi, Hasan. (2003/1382SH). “Barresi-e afkār khās-e Sohrevardi dar 'Hekmat-ol-eshrāq” In Nāme-ye Sohrevardi (Collection of Articles). With the Efforts of Aliasghar Khāni and Hasan Seyearab. Tehran: Ministry of Islamic Culture and Guidance.

Modaresi, Fātemeh. (2003/1382SH). “Khovarne-ye Mazdāei o bāztāb-e ān dar āsār-e Sohravardi o Ferdowsi”, Studies and Researches Journal of Literature and Humanities Faculty of University of Isfahan. No. 34&35.

Mohsen Jahāngiri. (1990/1369SH). “'Hekmat-e eshrāq” in Falsafe dar iran (Collection of Philosophical Articles). 6th ed. Tehran: 'Hekmat.

Movahed, Samad. (1995/1374SH). Sarcheshme-hā-ye 'hekmat-e eshrāq. Tehran: Farāravān.

Nasr, S. Hasan. (1992/1371SH). Se 'hakim-e mosalmān (Three muslim sages). Tr. By Ahmad Ārām. 5th ed. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e ketāb-hā-ye jibi.

Pourjavādi, Nasr-ollāh. (2003/1382SH). 'Erfān o eshrāq. Tehran: Markaz. Pournamdāriān, Taghi (1996/1375SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. 4th ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Razi, Hāshem. (2005/1384SH). 'Hekmat-e khosrovāni. 3rd ed. Tehran: Bahjat.

Sahrezouri, Shams-oddin Mohammad. (1993/1372SH). Shar'h-e 'Hekmat-ol-eshrāq. Ed. And research by Hosein Ziā-ye Torbati. Tehran: Moasese-ye motale'āt va tahghighāt-e farhangi.

Shakouri, Abo-lfazl. (1997/1376SH). “'Hekmat-e khosrovani az manzar-e Sohravardi”. Tarbiat Modares Universiti’s Medical Science Journal, No. 4.

Shāyegān, Dārioush & Hanry Corbin. (2008/1387SH). Āfāq-e tafakkor-e ma'navi dar Eslām (La Topographie Spiritulle de Lislam Iranien). Tr. By Bāqer Parhām. 5th ed. Tehran: Farzān.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (1997/1376SH). 'Aql-e sorkh. Explained by Mehrān Solgi ('Abd-ora'hmān). Tehrān: Mo'allef.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (2001/1380SH). Majmou'e mosannafāt-e Sheikh-e eshrāq. French Foreword and Explanation by Hanry Corbin. Ed. By S. Hoshen Nasr. Tehran: Pazhouheshgāh-e 'Oloum-e Ensāni.

Sohravardi, Shahāb-oddin ya'hyā. (2007/1386). Loghat-e mourān. Ed. By Nasr-ollāh pourjavādi. Tehran: Moassese-ye 'hekmat o falsafe-ye Iran.