بررسی تطبیقی نمادینگی عناصر طبیعت در شاهنامه
محورهای موضوعی : اسطوره
رحیم کوشش
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه)
امیررضا کفاشی
2
(کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه)
کلید واژه: شاهنامه, آتش, آب, باد, خاک,
چکیده مقاله :
اسطورة طبیعت، نماد دوران پیش از دانش و صنعت، و نشان مشخّص روزگارانِ باستان است. طبیعت همواره در پیدایش تحولات مذهبی مردمانِ باستان و به ویژه آریایی‌های ساکن ایران و هند، نقشی بی‌بدیل داشته است. اعتقاد به قوای طبیعت به مرور زمان در میان آریایی‌ها، به‌صورت اعتقاد به خدایان مختلف در آمد و کم کم برای عناصری چون خورشید، ماه، ستارگان و باد، علائمی را اختراع کردند و آنها را قوای خدایی نامیدند. اهمیت چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک ـ بارزترین مظاهر طبیعت ـ از آن نظر بوده که بنابر کهن‌ترین عقاید و باورهای پیشین، این عناصر نمایندة پاکی و سرچشمة زندگی در هستی بوده‌اند. تعمق در شاهنامه مؤیّد تأثیرپذیری فردوسی و غور و تفحص وی در متون کهن ایران باستان و ملل دیگری چون هند، چین و یونان ـ که وجوه اشتراک اساطیریِ بسیاری با ما دارند ـ است. عناصر طبیعت در شاهنامه، بنیانی اساطیری و هویتی منحصر به فرد دارند و صاحب روح هستند که در جای جای داستان، یاریگر قهرمان حماسه‌اند.
The myth of Nature is the symbol of the period that preceded the age of reason and science. The nature has a unique role in the formation of religious thoughts of ancient people, especially, Aryāans, inhabitants of Iran and India. Aryans, a At first, these people believed in the natural forces, but, in the passage of time as time passed, they invented gods for sun, moon, stars and wind. Also, four elements of wind, water, fire and earth were constitutional, and fundamental powers of anything for them. In the present article, attempt is made to study the myth of Nature and elements of nature in Shāhnāmeh.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن‌یمین فریومدی. 1363. دیوان. به تصحیح حسینعلی باستانی‌راد. چ2. تهران: کتابخانة سنایی.
ابوبکر عتیق. 1370. قصص قرآن مجید (برگرفته از تفسیر ابوبکرعتیق مشهور به سورآبادی). به اهتمام یحیی مهدوی. چ 2. تهران: خوارزمی.
ابوریحان بیرونی. 1363. آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. چ 3. تهران: امیرکبیر.
اسدی توسی. 1317. گرشاسب نامه. به تصحیح حبیب یغمایی. تهران: کتابخانه بروخیم.
ال.گورین، ویلفرد و دیگران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا مهین‌خواه. تهران: اطلاعات.
الیاده، میرچا. 1376. رساله درتاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ 2. تهران: سروش.
ــــــــــ . 1378. اسطورة بازگشت جاودانه (مقدمه بر فلسفه‌ای از تاریخ). ترجمة بهمن سرکاراتی. تهران: نقره.
ایونس، ورونیکا. 1373. اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
بهار، مهرداد. 1369. بندهشن (فرنبغ دادگی). تهران: توس.
ــــــــــ . 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ 2. تهران: فکر روز.
ــــــــــ . 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پورداوود، ابراهیم. 1331. هرمزدنامه. تهران: انجمن ایران‌شناسی.
ــــــــــــــــ . 1356. یشت‌ها. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ3. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــ . 1357. ویسپرد. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.
تیرانداز، موبد. 1241. خرده اوستا. تهران: خردشهریار.
جونز، ا. و دیگران. 1366. رمز و مثل در روانکاوی و ادبیات. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
حافظ. 1372. دیوان. بر اساس تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی. تهران: صدرا.
حسن‌دوست، محمد. 1383. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. زیر نظر بهمن سرکاراتی. تهران: آثار.
دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زندة جهان. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.
دوستخواه، جلیل. 1357. اوستا. چ 3. تهران: مروارید.
رشیدالدین میبدی. 1371. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. به اهتمام علی‌اصغرحکمت. چ5. تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1374. باکاروان حله. چ 9. تهران: علمی.
ــــــــــــــــــــــ . 1383. در قلمرو وجدان. تهران: سروش.
ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
صدقه، جان. 1378. "درخت در اساطیر کهن". ترجمة محمدرضا ترکی. فصلنامة شعر. ش 26.
فردوسی. 1368. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر یکم. تهران: روزبهان.
ـــــــ . 1369. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. بنیاد میراث ایران، با همکاری بیبلیوتکا پریسکا. دفتر دوم. کالیفرنیا و نیویورک.
ــــــ . 1381. شاهنامه(بر اساس چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
فروید، زیگموند. 1351. توتم و تابو. ترجمة محمدعلی خنجی. چ2. تهران: کتابخانة طهوری.
فیلیپ، ژینیو. 1352. ارداویراف نامه. ترجمة ژاله آموزگار. تهران: معین.
کویاجی.ج. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمة جلیل دوستخواه. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
کویاجی، جهانگیر کووورجی. 1380. بنیادهای اسطوره و حماسة ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: آگه.
گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمة احمد بهمنش. چ3. تهران: امیرکبیر.
معین، محمد. 1355. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.
مولوی. 1371. مثنوی. براساس تصحیح نیکلسون. تهران: زمستان.
ناصرخسرو. 1368. دیوان. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی. 1376. مخزن الاسرار. با تصحیح وحواشی وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 2. تهران: قطره.
هینلز، جان راسل. 1389. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یارشاطر، احسان. 1344. داستان‌های ایرانی باستان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یونگ، کارل گوستاو. 1386. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.
_||_References
Abu Reihān Birooni. (1984/1363H). Āsār-al Bāghiyyeh. Tr. by Akbar Dānā Seresht. 3rd ed. Tehran: Amir Kabir.
Abubakr Atigh. (1991/1370H). Ghessas-e Quran-e Majid (Bargerefte az Tafsir-e Abubakr Atigh Mashhur be Soor Ābādi). With the efforts of Yahya Mahdavi. 2nd ed. Tehran: Khārazmi.
Asadi Tousi. (1938/1317H). Garshāsb Nāmeh. Ed. by Habib Yaghmāyi. Tehran: Ketabkhane-ye Brokhim.
Bahār, Mehrdād. (1990/1369H). bondaheshn (Faranbagh dadegi). Tehran: toos.
--------. (1995/1374H). Jostāri chand dar farhang-e Iran. 2nd ed. Tehran: Fekr-e Rooz.
--------. (1996/1375H). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.
Coyajee, Jehangir Cooverjee. (1983/1362H). Āyin-hā va Afsāne-hāye Iran va Chin-e Bāstān (Cults and Legends of Ancient Iran and China). Tr. Jalil Doostkhah. 2nd ed. Tehran: Sherkat-e Sahāmi-e Ketab-hāye Jibi.
Coyajee, Jehangir Cooverjee. (2001/1380H). Bonyād-hāye Ostooreh va Hemāse-ye Iran. Ed. and commentary by Jalil Doost khāh. Tehran: Āgah.
De Beaucorps, Monique. (1997/1376H). Ramz-hāye Zendeh Jān (Les Symboles Vivant). Tr. by Jalāl Sattāri. 2nd ed. Tehran: Markaz.
Doostkhāh, Jalil. (1978/1357H). Avestā. 3rd ed. Tehran: Morvārid.
Ebn-e Yamin Farivmadi. (1984/1363H). Divān .Ed. by Hossein Ali Bāstāni Rād. 2nd ed. Tehran: Ketabkhane-ye Sanāyi.
Eliade, Mircea. (2006/1385H). Resāleh dar Tārikh-e Adiyān (Traité D’Histoire Des Religions). Tr. by Jalāl Sattāri. 2nd ed. Tehran: Sorush.
--------. (1999/1378H). Osture-ye Bazgasht-e Jāvdāneh/The Myth of the Eternal Return, or Cosmos and History (Commentary on Falsafe-yi az Tārikh). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tehran: Noghreh.
Ferdowsi. (1989/1368H). Shāhnameh. With the efforts of Jalāl Khāleghi Motlagh. Book 1. Tehran: Roozbahān.
--------. (1990/1369H). Shāhnameh. With the efforts of Jalāl Khāleghi Motlagh. Bonyād-e Mirās-e Iran, with the cooperation of Biblioteka Priska. Book 2. California and New York.
--------. (2002/1381H). Shāhnameh (Based on the book published in Moscow). With the efforts of Saeed Hamidian. Tehran: Ghatreh.
Freud, Sigmund. (1972/1351H). Totem va Taboo (Totem and Tabu). Tr. by Mohammad Ali Khanji. 2nd ed. Tehran: Ketabkhane-ye Tahoori.
Gignoux, Philippe. (1973/1352H). Arda Virāz Nāmeh (Le Livre d’Arda Viraz). Tr. by Zhāleh Amoozgār. Tehran: Moeen.
Grimal, Pierre. (1988/1367H). Farhang-e Asātir-e Yunān va Room (Dictionnaire de la Mythologie Grecque et Romaine). Tr. by Ahmand Behmanesh. 4th ed. Tehran: Amir Kabir.
Guerin, Wilfred L. et al. (1991/1370H). Rahnamā-ye Ruykardhā-ye Naqd-e Adabi (A Handbook of Critical Approaches to Literature). Tr. by Zahra Mihan Khāh. Tehran: Ettelā’āt.
Hāfez. (1993/1372H). Divān. Based on the edition of Allāmeh Ghazvini and Ghāsem Ghani. Tehran: Sadra.
Hasan doost, Mohammad. (2004/1383H). Farhang-e Rishe shenakhti-e Zaban-e Farsi. Under the supervision of Bahman Sarkārāti. Tehran: Āsār.
Hinnells, John Russell. (2010/1389H). Shenākht-e Asātir-e Iran (Persian Mythology). Tr. by Zhāleh Āmoozgār and Ahmad Tafazzoli. Tehran: Cheshmeh.
Ions, Veronica. (1994/1373H). Shenākht-e Asātir-e Hend (Indian Mythology). Tr. by Bājlān Farrokhi. Tehran: Asātir.
Jones, A. et al. (1987/1366H). Ramz va Masal dar Ravānkāvi va Adabiāt. Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Toos.
Jung, Carl Gustav. (2007/1368H). Ensān va Sambolhāyash (Man and His Symbols). Tr. by Mahmood Soltaniyyeh. Tehran: Jāmi.
Meibodi, Rashidoddin. (1992/1371H). Kashf-ol Asrār va Oddat-ol Abrār. With the efforts of Ali Asghar Hekmat. 5th ed. Tehran: Amir Kabir.
Mo’een, Mohammad. (1976/1355H). Mazd Yasna va Adab Parsi. Tehran: University of Tehran Press.
Mowlavi. (1992/1371H). Masnavi. Based on Nicholson’s edition. Tehran: Zemestan.
Nasser Khosrow. (1989/1368H). Divān. Ed. by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh. Tehran: University of Tehran Press.
Nezāmi. (1997/1376H). Makhzan-ol Asrār. Ed. and Annotation by Vahid Dastgerdi. With the efforts of Saeed Hamidian. 2nd ed. Tehran: Ghatreh.
Pour Davood, Ebrahim. (1952/1331H). Hormazd Nāmeh. Tehran: Anjoman-e Iran Shenasi.
--------. (1977/1356H). Yasht-hā. With the efforts of Bahram Farahvashi. 3rd ed. Tehran: University of Tehran Press.
--------. (1978/1357H). Visparad. With the efforts of Bahram Farahvashi. 3rd ed. Tehran: University of Tehran Press.
Sadghe, Jan. (1999/1378H). “Derakht dar Asātir-e Kohan”. Tr. by Mohammad Reza Torki. Faslname-ye She’r. No. 26.
Sattāri, Jalāl. (1993/1372H). Madkhali bar Ramz Shenāsi-e Erfāni. Tehran: Markaz.
The Holy Quran.
Tirandāz, Mowbed. (1962/1341H). khordeh Avesta. Tehran: Kherad Shahryār.
Yār Shāter, Ehsan. (1965/1344H). Dāstān-hāye Irani-e Bāstān. Tehran: Bongah-e Tarjome va Nashr-e Ketāb.
Zarrinkoub, Abdol Hossein. (1995/1374H). Ba Kārvān-e Holle. 9th ed. Tehran: Elmi.
--------. (2004/1383H). Dar Ghalamro-e Vojdān. Tehran: Sorush.