نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن) در سینمای بهرام بیضایی

محورهای موضوعی : اسطوره

اکبر شامیان ساروکلایی ¹ , مریم افشار ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/10/01

کلید واژه: سینمای ایران, اسطوره قهرمان, سفر, جنسیت, جوزف کمبل, بهرام بیضایی,

چکیده مقاله :

ساختار و کارکرد اسطوره در آثار بهرام بیضایی گاه دگرگونی‌هایی می‌یابد. نمونه آن، تغییر کلیشه قهرمان در برخی فیلم‌های او است. اسطوره قهرمان و سفر او، همواره مورد توجه اسطوره‌شناسان بوده است؛ براساس دیدگاه و الگوی جوزف کمبل، قهرمان مرد مراحل دهگانه‌ای را در سفر رو به کمال خود طی می‌کند. اما، بیضایی با تنزل قهرمانان مرد و توجه به نقش‌آفرینی قهرمانان زن، به تغییر کارکردهای سنتی این اسطوره متناسب با اوضاع زمانه دست زده است. رعنا در فیلم غریبه و مه، زن آسیابان در مرگ یزدگرد، تارا در چریکه تارا، خانم بزرگ و ماهرخ در مسافران و گلرخ در سگ‌کشی، ضمن سفر پیش رویشان، با دانایی، آزمون و نجات‌بخشی به قهرمان اسطوره‌ای بدل شده‌اند. این امر به پررنگ شدن نقش اسطوره و جنسیت در سینمای او انجامیده است.

چکیده انگلیسی:

In the works of Bahrām Beyzāii, sometimes structures and functions of myth, for example, the stereotype of hero, have been transformed. Some mythologists, like Joseph John Campbell in his book The Hero with a Thousand Faces, have extensively noticed role of hero and his journey. Campbell identifies ten stages in a hero’s journey, noting that all of the stages have to occur in every heroic story. But Bahrām Beyzāii changes this pattern with reducing the status of hero and raising the dignity of heroine. Ra’na in the film of Qaribé va Meh (1974 - The Stranger and the Fog), the wife of miller in the theater of Marg-e Yazdgerd (1979 - Death of Yazdgerd), Tārā in the film of Charike-ye Tārā (1979 - Ballad of Tārā), Khanoom Bouzrogh and Mahorukh in the film of Mosāferān (1992 - Travellers) and Golroukh in Sagkoshi (2001 - Killing Mad Dogs) wisly examine and salavage, and transformed into a heroine. So the role of myth and gender are brought into prominence in his works.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

الیاده، میرچا و دیگران. 1388. اسطوره و آیین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

امیری، نوشابه. 1383. «بیضایی و زن»، در سرزدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص55-44.

امیری، نوشابه. 1388. جدال با جهل (گفتگو با بهرام بیضایی). چاپ سوم. تهران: ثالث.

باقری، الهام. 1391. از اسطوره تا تاریخ، از تاریخ تا اسطوره در آثار بهرام بیضایی. (ویراست جدید). تهران: رازگو.

برادری، داریوش. 1371. «چریکه تارا، داستان بلوغ»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده زاون قوکاسیان. تهران: آگه.

 بیضایی، بهرام. 1352. غریبه و مه ( فیلم سینمایی). ایران: 140 دقیقه.

ــــــــــــ . 1357 .چریکه تارا (فیلم سینمایی). ایران: 110دقیقه.

ــــــــــــ .1360. مرگ یزگرد (فیلم سینمایی). ایران: 120دقیقه.

ــــــــــــ . 1370. مسافران (فیلم سینمایی). ایران: 98دقیقه.

ــــــــــــ . 1380. سگ‌کشی (فیلم سینمایی). ایران: 145 دقیقه.

ستاری، جلال. 1383. سایه ایزوت و شکرخند شیرین. تهران: مرکز.

ــــــــــ . 1387. اسطوره و رمز (مجموعه مقالات). تهران: سروش.

ــــــــــ . 1388. جهان اسطوره‌شناسی (اسطوره ایرانی). چاپ دوم. تهران: مرکز.

سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمه فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هفتم. شماره 23. صص 118-101.

 کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.

کوبان، سیما. 1371. «زمان، زن و جاذبه‌های بصری در آثار بیضایی»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان، تهران: آگه. صص83-45.

قناعت، حسین. 1371. «مسافران از دیدگاه باورهای آیینی کهن»، در مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی. گردآورنده: زاون قوکاسیان. تهران: آگه. صص578-569.

 لاهیجی، شهلا. 1376. سیمای زن در سینمای بهرام بیضایی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1383. «سیمای زن در آثار بیضایی»، در سر زدن به خانه پدری. به کوشش جابر تواضعی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

 نوروزی، ایرج. 1374. «انگاره‌های فرهنگ بومی در سینمای ایران: نگرشی به کاربرد آیین و اسطوره در فیلم‌های بهرام بیضایی»، ایران‌شناسی، سال هفتم. شماره دوم. صص 397-382.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامه اساطیر جهان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

وگلر، کریستوفر. 1385. ساختار اسطوره‌ای در فیلمنامه. مترجم عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

یثربی، چیستا. 1375. «سه چهره از زن (تصویر زن در آثار بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، محسن مخملباف)»، مجله نقد سینما، زمستان 1375. شماره 10. صص 82-80.

Refrence

Amiri, Noushābeh. (2004/1383SH). “Beizāei o zan” in Sar-zadan be khāne-ye pedari, With the Efforts of Jāber Tavāzo’ei. Tehran: Rowshangarān o motāle’āt-e zanān. Pp. 44-55.

Amiri, Noushābeh. (2009/1388SH). Jedāl bā jahl (Conversation with Bahrām Beizāei). 3^rd ed. Tehran: Sāles.

Bāqeri, Elhām. (2012/1391SH). Az ostoureh tā tārikh, az tārikh tā ostoureh dar āsār-e Bahrām Beizāei. New ed. Tehran: Rāzgou.

Barādari, Dārioush. (1992/1371SH). “Cherikay-e Tārā, dāstān-e bolough”, in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah.

Beizāei, Bahrām. (1978/1357SH). Cherikay-e Tārā (Movie). Iran: 110 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (1981/1360SH). Marg-e Yazdgerd (Movie). Iran: 120 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (1991/1370SH). Mosāferān (Movie). Iran: 98 Minutes.

Beizāei, Bahrām. (2001/1380SH). Sag-koshi (Movie). Iran: 145 Minutes.

Campbell, Joseph. (2010/1389SH). Qahramān-e hezār chehreh (The Hero with a Thousand Faces). Tr. by Shādi Khosrow-panāh. Mashhad: Gol-e āftāb.

Eliade, Mircea. (2009/1388SH). Ostoureh o āein (Myth and Ritual). Tr. by Abu-lqāsem Esmā’eilpour. Tehran: Ostoureh.

Koubān, Simā. (1992/1371SH). “Zamān, zan va jāzebeh-hā-ye basari dar āsār-e Beizāei”, in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah. Pp. 45-83.

Lahiji, Shahla. (1997/1376SH). Simā-ye zan dar sinamā-ye Bahrām Beyzāei. Tehran: Rowshangarān va motāle’āt-e zanān.

Lahiji, Shahla. (2004/1383SH). “Simā-ye zan dar ās ā r-e Beyzāei”, in Sar-zadan be khāne-ye pedari, With the Efforts of Jāber Tavāzo’ei. Tehran: Rowshangarān o motāle’āt-e zanān.

Nowrouzi, Iraj. (1995/1374SH). “Engāre-hā-ye farhang-e boumi dar sinemā-ye Iran: negareshi be kārbord-e āein o ostoureh dar film-hā-ye Beizāei”, Iranshenāsi Mag. Year 7. No. 2. Pp. 397-382.

Qenā’at, Hussein. (1992/1371SH). “Mosāferān az didgāh bāvar-hā-ye āeini-e kohan” in Majmou’e maqālāt dar naqd o mo’arafi-e āsār-e Bahrām Beizāei. Collected by Zaven Qoukasian. Tehran: Āgah. Pp. 578-569.

Sattāri, Jalāl. (2004/1383SH). Sāye-ye Izot o shekarkhand-e Shirin. Tehran: Markaz.

Sattāri, Jalāl. (2008/1387SH). Ostoureh o ramz (Articles). Tehran: Soroush.

Sattāri, Jalāl. (2009/1388SH). Jahān-e ostoure-shenāsi (Iranian Miths). 2^nd ed. Tehran: Markaz

Segal, Robert A. (2010/1389SH). Ostoureh (Myth: a very short introduction). Tr. by Farideh Farnoudfar. Tehran: Basirat.

Tāvousi, Mahmoud and Āmeneh Doroudgar. (2011/1390SH). “Ostoureh o adabiāt-e Modern”, Azad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature, No. 23. Pp. 101-118.

Vogler, Christopher. (2006/1385SH). Sākhtār-e ostoure-I dar film-nāmeh (The Writer's Journey: Mythic Structure for Writers). Tr. by Abbās Akbari. Tehran: Niloufar.

Warner, Rex. (2007/1386SH).Dānesh-nāme-ye asātir-e jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abu-lqāsem Esmā’eilpour. Tehran: Ostoureh.

Yasrebi, Chista. (1996/1375SH). “Se chehreh az zan (tasvir-e zan dar āsār-e Bahrām Bezāei, Darioush Mehrjouei, Mohsen Makhmalbāf)”, Naqd-e Cinema Mag. No. 10. Pp. 80-82.