مقایسة خرد در شاهنامه با متون ایرانی پیش از اسلام بر اساس زبانشناسی متن

رضایی, مهدی; خاتمی, سید هاشم

کد مقاله : 524532 بازدید : 73 صفحه: 115 - 151

20.1001.1.20084420.1395.12.43.4.9

نوع مقاله: پژوهشی

مقایسة خرد در شاهنامه با متون ایرانی پیش از اسلام بر اساس زبانشناسی متن

محورهای موضوعی : اسطوره

مهدی رضایی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون)
سید هاشم خاتمی ² (مربی فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه سلمان فارسی کازرون)

تاریخ دریافت : 1395/06/14 تاریخ پذیرش : 1395/06/14 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, خرد, اوستا, زبانشناسی متن,

چکیده مقاله :

خرد و خردگرایی از مفاهیم و بن‌مایه‌های کلیدی و بنیادین شاهنامه است. مسلماًشاهنامه به واسطة اخذ روایات تاریخی از متون ایرانی قبل از اسلام و شاهنامه ابومنصوری و دیگر خداینامه‌ها و روایات شفاهی مقتبس از موبدان و دیگر مورخان آگاه به علوم زرتشتی، تا حدی از اندیشه‌های اوستایی و زرتشتی اثر پذیرفته است و مسلماًفردوسی نیز متأثر از عقاید دینی خویش بوده است؛ هرچند تأثیر دیگر نحله‌های فکری و اجتماعی بر وی نیز نمی‌تواند دور از انتظار باشد. در این مقاله با شیوة زبانشناسی متنبه مقایسة ابیات شاهنامه با متون ایرانی پیش از اسلام بر مبنای ارتباط اجزای کلام با یکدیگر در محور همنشینی پرداخته‌ایم. پس از بررسی مشخص ‌شد که بخش عمده‌ای از جنبه‌های خرد در شاهنامه هماهنگ با و متأثر از متون ایرانی قبل از اسلام است و بخش‌های دیگری در شاهنامه دیده می‌شود که در منابع ایرانی وجود ندارد که مسلماً از نبوغ فردوسی یا متأثر از فرهنگ‌های دیگر است و همچنین جنبه‌هایی از خرد در متون ایرانی پیش از اسلام قابل مشاهده است که در شاهنامه ذکر نشده است. این موضوع تا حدی نشان از خردگرایی منحصر‌به‌فرد فردوسی است که مشخص می‌کند خردگرایی در شاهنامه تقلید صرف از یک منبع و مأخذ نیست.

چکیده انگلیسی:

In Shahnameh, one of the basic concepts and motifs is rationality. Undoubtedly, Shahnameh is influenced by Zoroastrian and Avestan ideas through pre-Islamic resources, Abu-Mansuri's Shahnameh, Khodāy-Nāme-hā (Books of Kings) and Mobads’ (Zoroastrian clerics) oral reports. Also, one should not forget the role of contemporary social and intellectual trends in Ferdowsi’s time. In the present article, by using text linguistics, we try to compare Shahnameh and pre-Islamic Iranian texts based on the relationship of parts of a speech with one another in syntagmatic chains. The results show that the main parts of rationality discussed in Shahnameh are influenced by pre-Islamic Iranian texts but some parts are results of Ferdowsi’s genius. Also, there are some aspects of rationality that have not been expressed in Shahnameh but are in the center of attention of pre-Islamic Iranian texts.This case somehow shows the specialty of Ferdowsi's rationalism anddetermines that it isn’t imitated from a source or reference.  

منابع و مأخذ:

احمدی، حمید و مهدی حسنی باقری شریف آباد. 1389. «خرد سیاسی در شاهنامه فردوسی، مبانی و ساختارها»، فصلنامة سیاست، دانشکده حفوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 40، ش3.

اشه،رهاموشهین سراج. 1379.آذربادمهرسپندان. تهران: مؤسسهانتشاراتی - فرهنگی فروهر.

البرزی، پرویز. 1386. مبانی زبانشناسی متن. تهران: امیر کبیر.

اندرز اوشنر دانا. 1373. ترجمۀ ابراهیم میرزای ناظر. تهران: هیرمند.

اوستا. 1388. گزارش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

ثروتیان، بهروز. 1388. خردنامۀ ایران باستان. تهران: مهتاب.

جاماسبآسانا،جاماسبجیدستورمنوچهرجی. 1382. متن‌های پهلوی، پژوهش سعید عریان. تهران: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.

دهدشتی، آذرمیدخت. 1363. پژوهش در متن پهلوی سی روزه کوچک، سی روزه بزرگ. با راهنمایی ماهیار نوابی. تهران: سازمان انتشارات فروهر .

دهقانیان‌فرد، کاظم. 1391. فرّ و فرهنگ‌داری. شیراز: نوید شیراز.

رستگار فسایی، منصور. 1369. بیست و یک گفتار دربارۀ شاهنامه فردوسی. شیراز: نوید شیراز.

رضا، فضل الله. 1371. پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی. تهران: علمی و فرهنگی.

رنجبر، احمد. 1363. جاذبه‌های فکری فردوسی. تهران: امیرکبیر.

ساسانی، فرهاد. 1389. «تأثیر بافت متنی بر معنای متن»؛دوفصلنامة علمی پژوهشی زبانپژوهی دانشگاه الزهرا، س دوم، ش 3، پاییز و زمستان.

سنایی غزنوی، ابو مجد مجدودبن آدم. 1374. حدیقۀ الحقیقه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی،ابوالقاسم. 1374. شاهنامه. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: دفتر نشر داد.

موسوی، سید رسول. 1388.«تصاویر بلاغی خورشید در شاهنامه و بازتاب اسطورۀ مهر در آن»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، س5، ش 14.

مینوی خرد. 1380.ترجمۀ احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس.

References

Ahmadi, Hamid and Mehdi Hasani Bāgheri Sharif-ābād. (2010/1389SH). "kherad-e siyāsi dar Shāhnāmeh Ferdowsi, mabāni o sākhtār-hā". Siyāsat Quarterly Journāl. Law and political science faculty of Tehrān University. Period 40. No. 3.

Alborzi, Parviz. (2007/1386SH). Mabāni-ye zabān-shenāsi-ye matn. Tehrān: Amirkabir.

Andarz-e Owshanr-e Dānā.(1994/1373SH). Tr. by Ebrāhim Mirzā-ye Nāzer. Tehrān: Hirmand.

Asheh, Rohām and Shahin Serāj. (2000/1379SH). Āzarbād mehr-sepandān. Tehrān: Mo'asseseh-ye Enteshārāti-Farhangi Forouhar.

Avestā. (2009/1388SH). Reported by Jalil Doust-khāh. Tehrān: Morvārid.

Dehdashti, āzarmidokht. (1984/1363SH). Pazhouhesh dar matn-e pahlavi-ye si-rouzeh kouchak, si-rouzeh bozorg. Advised by Māhyār Navvābi. Tehrān: Sāzmān-e Enteshārāt-e Feravahar.

Dehghāniyān-fard, Kāzem. (2012/1391SH). Farr o farhang-dāri. Shirāz: Navid-e Shirvz.

Ferdowsi, Abo-lghāsem. (1995/1374SH). Shāhnāmeh. With the effort of Sa'eid 'Hamidiyān. Tehrān: Daftar-e Nashr-e Dād.

Jāmāsb-Āsānā, Jāmāsb Ji Dastour Manouchehr Ji. (2003/1382SH). Matn-hā-ye Pahlavi. Pazhouhesh-e Sa'eid 'Oryān. Tehrān: Mo'āvenat-e Pazhouheshi-ye Sāzmān-e Mirās Farhangi Keshvar.

Minou-ye kherad. (2001/1380SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. With the effort of Zhāleh Āmouzgār. Tehrān: Tous.

Mousavi, Seyyed Rasoul. (2009/1388SH). "tasāvir-e balaqi-ye khorshid dar Shāhnāmeh va bāztābbāztāb-e ostoureh-ye mehr dar ān". Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 5. No. 14.

Ranjbar, Ahmad. (1984/1363SH). Jāzebeh-hā-ye fekri-ye Ferdowsi. Tehrvn: Amirkabir.

Rastgār Fasāei, Mansour. (1990/1369SH). Bist o yek goftār darbāreh-ye Shāhnāmeh Ferdowsi. Shiraz: Navid-e Shiraz.

Rezv, Fazl-ollāh. (1992/1371SH). Pazhouheshi dar andisheh-hā-ye Ferdowsi. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (1995/1374SH). Hadighat-ol-haghighah. Ed. by Modarres Razavi. Tehrān: University of Tehrān.

Sarvatiyān, Behrouz. (2009/1388SH). Kherad-nāmeh-ye Irān-e bāstān. Tehrān: Mahtāb.

Sāsāni, Farhād. (2010/1389SH). "ta'sir-e bāft-e matni bar ma'nā-ye matn". Az-zahrā university Journal of Zabān-pazhouhi. Year 2. No. 3. Autumn and winter.

_||_