ژرف‌ساخت اسطوره‌ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه

ستاری, رضا; حقیقی, مرضیه

کد مقاله : 522593 بازدید : 191 صفحه: 107 - 151

20.1001.1.20084420.1395.12.42.4.7

نوع مقاله: پژوهشی

ژرف‌ساخت اسطوره‌ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه

محورهای موضوعی : اسطوره

رضا ستاری ¹ , مرضیه حقیقی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1395/03/03 تاریخ پذیرش : 1395/03/03 تاریخ انتشار : 1395/03/01

کلید واژه: شاهنامه, اسطوره آفرینش, ازدواج, برون‏ همسری, پدرسالاری,

چکیده مقاله :

پیوند مردان ایرانی با زنان نیرانی یکی از رایج ترین نوع ازدواج ها در شاهنامه است که به ویژه در بخش پهلوانی بسامد بسیار بالایی دارد. در شاهنامه، پادشاهان و یلان برجسته ایرانی با زنانی غیرایرانی و عموماً تورانی ازدواج می کنند. از این ازدواج ها با عنوان ازدواج برون همسری، یا ازدواج برون قبیله ای یاد می شود. در نمادشناسی باستانیِ شاهنامه، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی، و توران، سرزمین آلودگی ها و نیروهای اهریمنی، است. از سوی دیگر، در باورشناسی باستانی، زنان کانون های آمیختگی و وابستگی به زمین هستند و در مقابل، مردان، موجوداتی اهورایی، آسمانی و فارغ از آلودگی های زمینی به شمار می آیند. اسطوره های کهن ایران، بنابر سابقه طولانی تسلّط فرهنگ پدرسالاری، دارای ژرف ساختی مردکانون هستند؛ از این رو، در روند دگرگونی اسطوره ها به حماسه ملّی، مفاهیم و برداشت های زن ستیزانه را نیز به حماسه افزوده اند. در این پژوهش علاوه بر بررسی ژرف ساخت اسطوره ای این پیوندها، مؤلّفه های پدرسالاری در آنها بازکاوی شده است.

چکیده انگلیسی:

One of the most common conjugal unions in Shāhnāmeh is the marriage of Iranian men with non-Iranian women, especially the marriage of heroes with non-Iranians that is a common occurrence. In Shāhnāmeh, the prominent Iranian heroes get married with non-Iranian women, mainly with Turanians. These kinds of marriage are called exogamy. According to the symbols of Shāhnāmeh, Iran is sacred and divine land but Turan is the territory of impurity and evil forces. On the other hand, according to ancient beliefs, woman is symbol of land and the earthly world and man is a divine being who is free of impurities. Since in the prevailing pattern of patriarchy in ancient Iranian mythology man has a central role in Iranian myths, therefore, in the process of transformation of myths to epics, misogynic concepts have been added to the epics. In the present article, after considering the mythic deep-structure of epics, their patriarchal components of has been analyzed.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1386.زبان، فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.

آیدنلو، سجاد. 1387. «چند بن‌مایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران(با ذکر و بررسی برخی نمونه‌های تطبیقی)».مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. س41. ش1 (پیاپی 160).

اسلامی‌ندوشن،محمدعلی. 1381.ایران و جهان از نگاه شاهنامه. تهران: امیرکبیر.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1385.اسطوره آفرینش در آیین مانی. چ سوم. تهران: کاروان.

الیاده، میرچا. 1385.رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستّاری. چ سوم. تهران: سروش.

اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. 1370. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

بولن، شینودا. 1386. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یونسی. چ چهارم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــ.1392.نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی مردان. ترجمة مینو پرنیانی. چ دوم. تهران: آشیان.

بهار، مهرداد. 1376.از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.

بهمنی، کبری وآزاده نیرومند.1391. «رویکردی روان‌شناسانه به سه قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 28.

ترقّی،گلی. 1387.بزرگ‏بانوی هستی (اسطوره- نماد- صورت ازلی) با مروری بر اشعار فروغ فرخزاد.چدوم.تهران: نیلوفر.

جلالی دهکردی، مریم. 1366. «همسرگزینی در ایران باستان و در شاهنامه». در پیرامون شاهنامه. به کوشش مسعود رضوی. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

جلالی‌مقدّم، مسعود. 1372.آیین زروانی: مکتب فلسفی- عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. تهران: گوته.

حمیدیان، سعید. 1383.درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ دوم. تهران: ناهید.

خالقی مطلق،جلال. 1386الف.«ایران در گذشت روزگاران».سخن‌های دیرینه (سی‏گفتار درباره فردوسی و شاهنامه). به کوشش علی دهباشی. چ دوم. تهران: افکار.

ــــــــــــــــ. 1386ب. «نظری درباره هویّت مادر تورانی سیاوش».سخن‌های دیرینه (سی‏گفتار درباره فردوسی و شاهنامه). به کوشش علی دهباشی. چ دوم. تهران: افکار.

خراسانی، مریم. 1378. «بازخوانی داستان داش‌آکل».کارنامه. س1. ش7.

دادگی، فرنبغ.1385.بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ سوم. تهران: توس.

داستان گرشاسپ، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. 1378. ترجمة از متن پهلوی: کتایون مزداپور. تهران: آگه.

دوبوکور، مونیک. 1387.رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستّاری. چ سوم. تهران: مرکز.

دوبووار، سیمون. 1380.جنس دوم. ترجمه. قاسم صنعوی.ج1. چ دوم. تهران: توس.

دوستخواه، جلیل.1380.حماسه ایرانیادمانی از فراسوی هزاره‌ها.تهران: آگاه.

راشدمحصل، محمدتقی. 1381.نجات‌بخشی در ادیان. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رحمدل شرفشاهی، غلامرضا. 1385. «نگاهی دیگر به قصه زال ورودابه».کاوش‌نامه زبان و ادب فارسی. ش13.

رستگار فسایی، منصور. 1383.پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضایی، عبدالعظیم. 1385.سرشت و سیرت ایرانیان باستان. چ سوم. تهران: دُر.

روح‌الامینی، محمود. 1370. «ساختار اجتماعی ازدواج‌های شاهنامه».چیستا. ش78.

ــــــــــــــــــ. 1377. «زن‌سالاری در ازدواج‌های شاهنامه».نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی. چ دوم. تهران: آگه.

رید، ایولین.1390.پدرسالاری (گذار از مادرسالاری به پدرسالاری). ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

زاداسپرم. 1366. گزیده‏گی‏های زادسپرم. ترجمة محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ستّاری، جلال. 1354.پیوند عشق میان شرق و غرب. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.

ــــــــــ. 1375.سیمای زن در فرهنگ ایران. چ دوم. تهران: مرکز.

سرخوش‏کرتیس، وستا. 1383.اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عباس مخبر. چ چهارم. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385.سایه‌های شکارشده. چ دوم. تهران: طهوری.

شاکد، شائول. 1384. از ایران زردشتی تا اسلام. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر.چدوم.تهران: ققنوس.

شایست‌ناشایست. 1369. ترجمة کتایون مزداپور. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شرابی، هشام.1380.پدرسالاری جدید. ترجمة سیداحمد موثّقی. تهران: کویر.

صفاری، نسترن. 1383.موجودات اهریمنی در شاهنامه فردوسی. کرج: جام گل.

علّامی، ذوالفقار. 1387. «آسمانِ پدر و زمینِ مادر در اساطیر ایرانی و شعر فارسی».فصلنامة علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س). س17 و 18. ش68 و 69.

فانیان، خسرو. 1351. «پرستش الهه- مادر در ایران».بررسی‌های تاریخی. ش6. س7.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386.شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

فریدمن، جین. 1381.فمینیسم. ترجمة فیروزه مهاجر. تهران: آشیان.

کتاب پنجم دینکرد. 1386. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: معین.

کریستین‌سن،آرتور. 1353.آفرینش زیان‌کار در روایات ایرانی. ترجمة احمد طباطبایی. تهران: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

ــــــــــــــــ. 1385.ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشیدیاسمی. چ پنجم. تهران: صدای معاصر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1384.آب و آیینه. تبریز: آیدین.

ــــــــــــــــــــ. 1368.از گونه‌ای دیگر. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــــ. 1385.نامه باستان. 6ج. تهران: سمت.

کمالی، م.1388. «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان».پژوهش‌های زبان‌های خارجی. ش55.

کمبل، جوزف. 1377.قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

گزیده سرودهای ریگ‌ودا. 1348. ترجمة سیّد‌محمدرضا جلالینائینی. تهران: تابان.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیز کار. 1381.شناخت هویّت زن ایرانی در گستره پیش تاریخ و تاریخ. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

لمبروزو، جین. 1364.روحِ زن. ترجمة پری‌حسام شه‌رئیس. چ دوم. تهران: دانش.

ماسه، هانری. 1375.فردوسی و حماسه ملی. ترجمة مهدی روشن ضمیر، چ دوم. تبریز: دانشگاه تبریز.

مختاری، محمد. 1379الف.اسطوره زال. چ دوم. تهران: توس.

ـــــــــــــــــ. 1379ب.حماسه در رمز و راز ملی. چ دوم. تهران: توس.

مزداپور، کتایون. 1381. «افسانه پری در هزار و یک شب».شناخت هویّت زن ایرانی در گستره پیش‏تاریخ و تاریخ. به کوشش شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ. 1386. «نشان‌های زن‏سروری در چند ازدواج داستانی در شاهنامه».داغ گل سرخ و چهارده گفتار دیگر درباره اسطوره. چ دوم. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ. 1377. «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن».فرهنگ. ش25 و26.

مظاهری، علی‌اکبر. 1377.خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام. چ دوم. تهران: قطره.

معصومی دهقی، احمدرضا. 1383.زناشویی در شاهنامه. چ دوم. اصفهان: نقش خورشید.

مولیرآکین، سوزان. 1383.زن از دیدگاه فلسفه سیاسی غرب. ترجمة ن. نوری‏زاده. تهران: قصیده‏سرا.

مینوی خرد. 1385. ترجمة احمد تفضّلی. به کوشش ژاله آموزگار. چ چهارم. تهران: توس.

نولدکه، تئودور. 1357.حماسه ملی ایران. ترجمة بزرگ علوی. چ سوم. تهران: ارژنگ.

هردوت. 1366. تاریخ هردوت. ترجمة و تصحیح هادی هدایتی. ج1. تهران: دانشگاه تهران.

References

’Allāmi, Zolfaghār. (2008.1387SH). “Āsmān-e pedar va zamin-e mādar dar asātir-e Irāni va she;r-e Fārsi”. Al-zahrā University Quarterly Journal of Humanities. Year 17 & 18. No. 68 & 69. Pp. 119-144.

Āidenlou, Sajjād. (2008/1387SH). “Chand bon-māyeh va āein-e mohem-e ezdevāj dar adab-e hamāsi-ye Irān (stating and surveying some comparative types)”. Ferdowsi Literature and Humanities Faculty Journal. Year 41. No. 1 (consecutive 160). Pp. 1-23.

Āmouzgār, Zhāleh. (2007/1386SH). Zabān, farhang va ostoureh. Tehrān: Mo'ein.

Avesta: kohantarin soroudeh-hā va matn-hā-ye Irani. (1991/1370SH). Report and research by Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Az ostoureh tā tārikh (Articles). Collected and edited by Abolghāsem Esmā’eilpour. Tehran: Cheshmeh.

Bahmani, Kobrā and Āzādeh Niroumand. (2011/1391SH). “Ruykardi ravānshenāsāneh beh she ghahramān-e asātiri (Herkul, Rostam, Esfandyār). Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 28. Pp. 69-107.

Bolen, Shinoda. (2007/1386SH). Namād-hā-ye ostoureh-i o ravānshenāsi-ye zanān (Goddesses in everywoman: a new psychology of women). Tr. by Āzar Younesi. Tehran: Rowshangarān o Motāle'āt-e Zanān.

Bolen, Shinoda. (2013/1392SH). Namād-hā-ye ostoureh-i o ravānshenāsi-ye mardān (Goddesses in every man: a new psychology of men). Tr. by Minou Parniyāni. 2^nd ed. Tehran: Āshiyān.

Campbell, Joseph. (1998/1377SH). Ghodrat-e Ostoureh (‎The Power of myth). Tr. by 'Abbās Mokhber. Tehran: Markaz.

Christensen, Emanuel Arthur. (1974/1353SH). Afarinesh-e ziyānkār dar revāyāt-e Irani (Essai sur la démonologie iranienne). Tr. by Ahmad Tabātabā'ei. Tehran: Mo'asseseh Tārikh o Farhang-e Iran.

Christensen, Emanuel Arthur. (2006/1385SH). Iran dar zamān-e Sāsāniyān (L'Iran sous les Sassanides). Tr. by Rashid Yāsemi. 5^th ed. Tehran: Sedā-ye Mo'āser.

Curtis, Vesta S. (2004/1383SH). Ostureh-hā-ye Irani (Persian myths). Tr. by 'Abbās Mokhber. 4^th ed. Tehran: Nashr-e Markaz.

Dādegi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondehesh. Ed. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Dāstān-e Garshāsp, Tahmoures va Jamshid, Golshāh va matn-hā-ye digar (1999/1378SH). Translated from Pahlavi text: Katāyoun Mazdāpour. Tehrān: Āgah.

De Beaucorps, Monique. (2008/1387SH). Ramz-hā-ye zendeh-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. 3^rd ed. Tehran: Markaz.

De Beauvoir, Simone. (2001/1380SH). Jens-e dovvom (Le Deuxième Sexe). 1^st vol. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Dinkard (5^th book). (2007/1386SH). Tr. by Zhāleh Āmouzgār va Ahmad Tafazzoli. Tehrān: Mo’in.

Doustkhāh, Jalil. (2001/1380SH) Hamāseh Iran Yādmāni az Farāsou-ye Hezāreh-hā. Tehran: Āgah.

Eliade, Mircea. (2004/1385SH). Resāleh Dar Tārikh-e Adyān (Traite d'histoire des religions).3^rd ed. Tr. by Jalāl Sattari. Tehran: Soroush.

Eslāmi Nodoushan, Mohammad ’Ali. (2002/1381SH). Iran o jahān az negāh-e Ferdowsi. Tehran: Amirkabir.

Esmā’eilpour, Abolghāsem. (2004/1383SH). Ostoureh-ye āfarinesh dar āein-e Māni. Tehran: Kārevān.

Fāniyān, Khosrow. (1972/1351SH). “Parastesh-e elāheh-mādar dar Irān”. Barresi-hā-ye Tārikhi. No. 6. Year 7. Pp. 209-248.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. With the effort of Jalāl Khāleghi Motlagh. Vol. 2. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Freedman, Jane. (2002/1381SH). Feminism. Tr. by Firouzeh Mohājer. Tehrān: Āshiyān.

Gozide-hā-ye Zādesparam. (1987/1366SH). Tr. by Mohammad. Taghi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle'āt-e Farhangi.

Gozideh-ye soroud-hā-ye Rigvedā. (1969/1348SH).Tr. by S. Mohammad Reza Jalāli Nā’ini. Tehran: Tābān.

Hamidiyān, Sa’eid. (2004/1383SH). Darāmadi bar andisheh va honar-e Ferdowsi. 2^nd ed. Tehran: Nāhid.

Hisham, Sharabi. (2001/1380SH). Pedar-sālāri Jadid (Neopatriarchy: A Theory of Distorted Change in Arab Society). Tr. by Seyyed Ahmad Movassaghi. Tehrān: Kavir.

Jalāli Dehkordi, Maryam. (1987/1366SH). “Hamsar-gozini dar Irān-e bāstān va dar Shāhnāmeh”. Dar pirāmoun-e Shāhnāmeh. With the effort of Mas’oud Razavi. 2^nd ed. Tehrān: University of Tehrān. Pp. 69-93.

Jalāli Moghaddam, Mas’oud. (1993/1372SH). Ā’ein-e Zorvāni: maktab-e falsafi-’erfāni-ye zartoshti bar mabnā-ye esālat-e zamān. Tehran: Goteh.

Kamāli, M. (2009/1388SH). “Barresi-ye tatbighi-ye dāstān-e Rostam o Sohrāb bā barkhi mavāred-e moshābeh dar asātir-e jahān”. Pazhouhesh-hā-ye Zabān-hā-ye Khāreji. No. 55. Pp. 117-129.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (1989/1368SH). Az gouneh-i digar. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2005/1384SH). Āb o Āineh. Tabriz: Āydin.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2006/1385SH). Nāmeh-ye bāstān. (Vols. 1-6). Tehrān: SAMT.

Khāleghi Motlagh, Jalāl. (2007/1386SH) A. “Irān dar gozasht-e rouzegārān”, sokhan-hā-ye dirineh (si goftār darbāreh-ye Ferdowsi va Shāhnāmeh). With the effort of ’Ali Dehbāshi. 2^nd ed. Tehrān: Afkār. Pp. 167-175.

Khāleghi Motlagh, Jalāl. (2007/1386SH) B. Nazari darbāreh-ye hoviyyat-e mādar-e Tourāni-ye siyāvash. Pp. 323-327.

Khorāsāni, Maryam. (1999/1378SH). “Bāzkhāni-ye dāstān-e dash ākol”. Kārnāmeh. Year 1. No. 7. Pp. 64-78.

Lāhiji, Shahlā and Mehrangiz Kār. (2002/1381SH). Shenākht-e hoviyyat-e zan-e Irani dar gostareh-ye pish-tārikh va tārikh. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān o Motāle'āt-e Zanān.

Lombroso-Ferrero, Gina. (1985/1364SH). Rouh-e zan (Lanima Della Donna). Tr. by Pari Hesām Shah-re’is. 2^nd ed. Tehran: Dānesh.

Ma’soumi Dahaghi, Ahmad Rezā. (2004/1383SH). Zanāshoui dar Shāhnāmeh. 2^nd ed. Esfahān: Naghsh-e Khorshid.

Masse, Henri. (1996/1375SH). Ferdowsi va hamāseh melli (Firdousi et l'eppoet nationale). Tr. by Mahdi Rowshan Zamir. 2^nd ed. Tabriz: Tabriz University.

Mazāheri, ’Ali Akbar. (1998/1377SH). Khānevādeh-ye Irāni dar dowrān-e pish az Eslām. 2^nd ed. Tehrān: Ghatreh.

Mazdā-pour, Katāyoun. (1998/1377SH). “Revāyat-hā-ye dvstāni az ostoureh-ha-ye kohan”. Farhang. No. 25 & 26. Pp. 113-126.

Mazdā-pour, Katāyoun. (2002/1381SH). “Afsāneh-ye pari dar hezār o yek shab”. Shenākht-e hoviyyat-e zan-e Irāni dar gostareh-ye pish tārikh va tārikh. With the effort of Shahlā Lāhiji and Mehr-angiz Kār. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān o Motāle’āt-e Zanān. Pp. 290-342.

Mazdā-pour, Katāyoun. (2007/1386SH). “Neshāneh-hā-ye zan-sarvari dar chand ezdevāj-e dāstāni dar Shāhnāmeh”. Dāgh-e gol-e sorkh va chahārdah goftār-e digar darbāreh-ye ostoureh. 2^nd ed. Tehran: Asātir. Pp. 169-208.

Minou-ye Kherad. (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli and with the effort of Zhāleh Āmouzgār. 4^th ed. Tehran: Tous.

Mokhtāri, Mohammad. (1980/1379SH) Alef. Ostoureh-ye Zāl. 2^nd ed. Teahrān: Tous.

Mokhtāri, Mohammad. (1980/1379SH) Beh. Hamāseh dar ramz o rāz-e melli. 2^nd ed. Tehrān: Tous.

Noldeke, Theodor. (1978/1357SH). Hamāseh-ye melli Irān (Das Iranische nationalepos). Tr. by Bozorg ’Alavi. 3^rd ed. Tehrān: Arzhang.

Okin، Susan Moller. (2004/1383SH). Zan az didgāh-e falsafeh-ye siyāsi-ye gharb (Women in Western political thought). Tr. by Nāder Nouri-zādeh. Tehrān: Ghasideh-sarā.

Rahmdel Sharaf-shāhi, Gholām Rezā. (2006/1385SH). “Negāhi digar beh ghesseh-ye Zāl va Roudābeh”. Kāvosh-nāmeh-ye Zabān o Adab. No. 13. Pp. 11-24.

Rāshed Mohassel, Mohammad Taghi. (2002/1381SH). Nejāt bakhshi dar adyān. 2^nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.

Rastgār Fasāei, Mansour. (2004/1383SH). Peykar-gardāni dar asātir. Tehran: Pazouhashgāh-e ’Olum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Reed, Evelyn. (2011/1390SH). Pedar-Sālāri (gozar az mādar-sālāri beh pedar-sālāri) (Woman's Evolution from Matriarchal Clan to Patriarchal Family). Tr. by Afshang Maghsoudi. Tehrān: Gol-āzin.

Rezāei, ’Abdol’azim. (2006/1385SH). Seresht o sirat-e Irāniyān-e Bāstān. 3^rd ed. Tehrān: Dor.

Rouh-ol-amini, Mahmoud. (1991/1370SH). “Sākhtār-e Ejtemā’i Ezdevāj-hā-ye Shāhnāmeh”. Chistā. No. 78. Pp. 877-891.

Rouh-ol-amini, Mahmoud. (1991/1370SH). “Zan-sālāri dar ezdevāj-hā-ye Shahnāmeh”. Nemoud-hā-ye Farhangi o Ejtemā’i dar Adabiyāt-e Fārsi. 2^nd ed. Tehrān: Āgah. Pp. 165-180.

Safari, Nastaran. (2004/1383SH). Mojoudāt-e ahrimani dar Shāhnāmeh-ye Ferdowsi. Karaj: Jām Gol.

Sarkārāti, Bahman. (2006/1385SH). Sāyeh-hā-ye shekār shodeh. Tehran: Tahouri.

Sattāri, Jalāl. (1975/1354SH). Peyvand-e ’eshgh miyān-e shargh o gharb. Tehran: Vezārat-e Farhang o Honar.

Sattāri, Jalāl. (1996/1375SH). Simā-ye zan dar farhang-e Irān. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Shaked, Shaul. (2005/1384SH). Az Irān-e Zardoshti tā Eslām (From Zoroastrian Iran to Islam). Tr. by Mortezā Sāgheb-far. 2^nd. ed. Tehrān: Ghoghnous.

Shāyest Nāshāyest (1990/1369SH). Tr. by Katāyoun Mazdā-pour. Tehrān: Mo’asseseh-ye Motāle’āt o Tahghighāt-e Farhangi.

Taraghghi, Goli. (2008/1387SH). Bozorg Bānou-ye Hasti (ostoureh-namād-sourat-e azali) with a review on Forough Farrokhzād poems. 2^nd ed. Tehran: Enteshārāt-e Niloufar.

Tārikh-e Herodot (The Historiesof Herodotus). (1987/1366SH). Translation and explanation by Hādi Hedāyati. Vol. 1. Tehrān: University of Tehrān.

_||_