بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار

محورهای موضوعی : اسطوره

سعید قشقایی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد فسا

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1390/10/01

کلید واژه: عطار, نفس, یونگ, آرکی‌‌تایپ (کهن‌الگو), سایه,

چکیده مقاله :

آرکی‌تایپ (کهن‌الگو) مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی کارل گوستاویونگ، روان‌پزشک سوئیسی، (1875-1961 میلادی)، است و شامل تصاویر کهن و افکار غریزی است که در ناخودآگاه جمعی مشترک انسان‌ها وجود دارد. این صور ازلی به شیوه‌ای نمادین در رویا و اسطوره خود را آشکار می‌کنند. با توجه به اینکه آثار حماسی و عرفانی با ناخودآگاه در ارتباط هستند، پس این آثار جایگاه مناسبی برای تجلی کهن‌الگوها است.از آنجا که مثنوی‌های عطار در زمرۀ آثار شگرف عرفانی است، می‌توان در آن به بررسی کهن‌الگوهای مختلف پرداخت. در پژوهشِ پیشِ رو، کهن‌الگوی سایه (Shadow) و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار ـ منطق‌الطیر، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه ـ بررسی و تحلیل شده است

چکیده انگلیسی:

  Archetype for the Swiss psychiatrist Carl Gustav Jung (1875–1961) is a term of great importance. It refers to old images and instincts rooted in our collective unconscious. An archetype reveals itself in dreams and myths. There is a close connection between an archetype and the mythical and epic stories in which it appears. In the present article, the shadow, one of Jungian main archetypes, has been analyzed in some works of Attār-e  Neishābūri (1145-1221), Persian poet and mystic, such as Asrār-Nāmeh, Manteq al-Teyr (The Conference of the Birds), Elāhī-Nāmeh, and Mosībat Nāmeh.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

امامی، نصرالله. 1378. مبانی و روش‌های نقد ادبی. چ 2. تهران: جامی.

انوری ابیوردی. 1364. دیوان انوری . به اهتمام محمدتقی مدرس‌رضوی. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

بیدل دهلوی. 1376. کلیات بیدل دهلوی. به تصحیح اکبر بهداروند، پرویز عباسی داکانی. ج 2. تهران: الهام.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ستاری، جلال. 1378. پژوهشی در قصة شیخ صنعان و دختر ترسا. چ 4. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1379. پژوهشی در قصه یونس و ماهی. چ 2. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1374. عشق صوفیانه. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1378. پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا. چ 4. تهران: مرکز.

سجادی، سیدجعفر. 1370. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.

سنایی. 1368. حدیقةالحقیقه و شریعة الطریقه. به تصحیح مدرس رضوی. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطره ازلی. چ 5. تهران: امیرکبیر.

شولتز، دوان پی و دیگران. 1378. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف. چ6. تهران: دوران.

عطار. 1384. منطق‌الطیر . به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ــــ . 1386الف. اسرارنامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ـــــ . 1386ب. مصیبت‌نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ـــــ . 1387. الهی‌نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چ 4. تهران: امیرکبیر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1372. رویا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کی‌منش، عباس. 1366. پرتو عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.

گورین، ال؛ ویلفرد، لیبر؛ ارل. جی و همکاران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. چ 2. تهران: اطلاعات.

مورنو، آنتونیو. 1380. یونگ خدایان انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ 2. تهران: مرکز.

مولوی. 1366. دیوان شمس تبریزی. چ 7. تهران: جاویدان.

نجم رازی. 1365 .مرصاد العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

نظامی. 1384. لیلی و مجنون. به تصحیح وحید دستگردی. چ 5. تهران: قطره.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ 4. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ . 1385. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1386. انسان و اسطوره‌هایش. ترجمة حسن اکبریان طبری. چ 2. تهران: دایره.

ـــــــــــــــــ . 1387. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. چ 3. تهران: جامی.

References

Anvari, Abivardi. (1985/1364H). Divān-e Anvari. With the efforts of Mohammad Taghi Modarres Razavi. 2^nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Attār. (2005/1384H). Mantegh-ot Teir. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. Tehran: Sokhan.

--------. (2007/1386H). A. Asrār Nāmeh. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. Tehran: Sokhan.

--------. (2007/1386H). B. Mosibat Nāmeh. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. Tehran: Sokhan.

--------. (2008/1387H). Elāhi Nāmeh. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. Tehran: Sokhan.

Bidel Dehlavi. (1997/1376H). Kolliāt-e Bidel Dehlavi. Ed. by Akbar Behdārvand and Parviz Abbāsi Dākāni. Vol. 2. Tehran: Elhām.

Emāmi, Nasrollah. (1999/1378H). Mabāni va Ravesh-hāye Naghd-e Adabi. 2^nd ed. Tehran: Jāmi.

Frye, Northrop. (1998/1377H). Tahlil-e Naghd (Anatomy of Criticism: Four Essays). Tr. by Sāleh Hosseini. Tehran: Niloofar.

Foroozānfar, Badi-oz Zamān. (1991/1370H). Ma’khaz-e Ghesas va Tamsilāt-e Masnavi. 4^th ed. Tehran: Amir Kabir.

Guerin, Wilfred L. (2006/1385H). rāhnamā-ye Rooykard-hāye Naghd-e Adabi (A Handbook of Critical Approaches to Literature). Tr. by Zahra mihankhāh. 2^nd ed. Tehran: Ettelā’āt.

Jung, Carl Gustav. (2004/1383H). Ensān va Sambol-hāyash (Man and His Symbols). Tr. by Mahmood Soltāniyyeh. 4^th ed. Tehran: Jāmi.

--------. (2006/1385H). Ravānshenāsi-e Zamir-e Nākhod Āgāh (Uber die Psychologie des Unbewussten). Tr. by Mohammad Ali Amiri. 4^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

--------. (2007/1386H). Ensan va Ostoore-hāyash (Modern Man and His Myths). Tr. by Hassan akbariān Tabari. 2^nd ed. Tehran: Dāyereh.

--------. (2008/1387H). Rooh va Zendegi. Tr. by Latif Sadaghiāni. 3^rd ed. Tehran: Jāmi.

Kazzāzi, Mir Jalāloddin. (1993/1372H). Royā, Hemāse, Ostooreh. Tehran: Markaz.

Kei Manesh, Abbās. (1987/1366H). Parto-e Erfān. Tehran: Elmi va Farhangi.

Moreno, Antonio. (2001/1380H). Yung, Khodāyān va Ensān-e Modern (Jung, Gods, and Modern Man). Tr. by Dāryoush Mehrjuyi. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Mowlavi. (1987/1366H). Divān-e Shams-e Tabrizi. 7^th ed. Tehran: Jāvidān.

Najm Rāzi. (1986/1365H). Mersād-ol Ebād. With the efforts of Mohammad Amin Riāhi. 2^nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Nezāmi. (2005/1384H). Leili va Majnoon. Ed. by Vahid Dastgerdi. 5^th ed. Tehran: Ghatreh.

Pournāmdāriān, Taghi. (1996/1375H). Ramz va Dāstān-hāye Ramzi dar Adab-e Farsi. 4^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Sajjādi, Seyyed Ja’far. (1991/1370H). Farhang-e Loghāt va Estelāhāt va Ta’birāt-e Erfāni. Tehran: Ketābkhāne-ye Tahoori.

Sanāī Ghaznavi. (1989/1368H). Haghighat-ol Haghighah va Shari’at-ol Tarighah. Ed. by Modarres Razavi. 3^rd ed. Tehran: University of Tehran Press.

Sattāri, Jalāl. (1999/1378H). Pazhouheshi dar Ghesse-ye Sheikh-e San’ān va Dokhtar-e Tarsā. Tehran: Markaz.

--------. (1995/1374H). Eshgh-e Sufiāneh. Tehran: Markaz.

--------. (2000/1379H). Pazhouheshi dar Ghesse-ye Yoones va Māhi. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Schultz, Duane P. et al. (1999/1378H). Tārikh-e Ravānshenāsi-e Modern (A History of Modern Psychology). Tr. by Ali Akbar Seif. 6^th ed. Tehran: Dowrān.

Shāyegān, Dāriush. (2002/1381H). bot-hāye Zehni va Khātere-ye Azali. 5^th ed. Tehran: Amir Kabir.