بررسی جلوه‌های اساطیری در اسرارالتوحید

چالاک, سارا; مرادی, ایوب

کد مقاله : 526662 بازدید : 98 صفحه: 53 - 83

20.1001.1.20084420.1395.12.44.2.9

نوع مقاله: پژوهشی

بررسی جلوه‌های اساطیری در اسرارالتوحید

محورهای موضوعی : اسطوره

سارا چالاک ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق)
ایوب مرادی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)

تاریخ دریافت : 1395/09/21 تاریخ پذیرش : 1395/09/21 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: اسطوره, پیر, اسرارالتوحید, تشرّف, افسون,

چکیده مقاله :

اسطوره‌ها برخاسته از کردارها و باورهایی هستند که روزگاری برای انسان‌ها مقدس بوده و با حیات دنیوی و روحانی‌شان ارتباط جدایی‌ناپذیر داشته‌اند. این اعمال و اعتقادات طی سده‌ها و هزاره‌ها در فرهنگ‌های مختلف به اشکال گوناگون حفظ شده‌اند و گاه به صورت اصلی و گاه با از دست دادن معنای نخستین خود و یافتن معنایی جدید، در آثار ادبی بازتاب یافته‌اند. کتاب اسرارالتوحید یکی از متون عرفانی است که برخی از اعتقادات اسطوره ای در آن منعکس شده و منبع خوبی برای یافتن این‌گونه باورها است. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و با توجه به آرای اسطوره‌پژوهانی چون میرچا الیاده، کارل گوستاو یونگ، و جیمز فریزر برخی از این تفکرات و رفتارها از جمله موضوعاتی چون تشرّف، افسون‌های شباهت و مجاورت، پیر، عدد هفت، ستردن مو، و نماد حلقه در این اثر بررسی شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Myths are rooted in deeds and beliefs that once were sacred to man and had an indispensible relationship with his material and spiritual life. These deeds and beliefs can be found in various cultures in the passage of time; sometimes they were preserved their original form and sometimes later they have been transformed and reflected in literary books. We can find some of mythical beliefs and deeds in Asrar al-Tawhid (The Mysteries of Unification), a work of 12th century Persian literature about the Sufi mystic Abū-Sa'īd Abul-Khayr. Indeed, it is a good source to follow them. By using descriptive and analytic method and regarding to the ideas entertained by myth scholars, like Carl Gustav Jung, James George Frazer and Mircea Eliade, the present article tries to study the subjects of number seven, old man, and incantation, symbol of circle, initiation and cleaning hair in Asrar al-Tawhid.

منابع و مأخذ:

اسماعیلی، حسین. 1389. «داستان زال از دیدگاه قوم‌شناسی». تن پهلوان و روان خردمند: پژوهش‌هایی تازه در شاهنامه. ویراسته شاهرخ مسکوب. چ سوم. تهران: طرح نو.

اکبری ‌گندمانی، هیبت‌الله و حجت عباسی. 1387. «پژوهشی درباره سه اسطوره گیاهی در مثنوی معنوی». نشریة متن پژوهی ادبی. ش37.

اکبری‌گندمانی، هیبت‌الله و ناصر نیکو‌بخت. 1385. «بناهای اساطیری و راز جاودانگی در اسطوره‌های ملی و مذهبی». مجلۀ پژوهش زبان و ادب فارسی. ش7.

الیاده، میرچا. 1392. آیین‌ها و نمادهای تشرّف. ترجمة مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.

ــــــــــ. 1386. چشم‏اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستّاری. چ دوم. تهران: طوس.

امیرقاسمی، مینو. 1391. درباره قصه‌های اسطوره‌ای. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. چ نهم. تهران: آگه.

حاکمی والا، اسماعیل و حسین منصوریان سرخگریه. 1385. «اسطوره در شعر نوگرایان». فصلنامة مطالعات ملی. ش2. دوره7.

حسن‌پور آلاشتی، حسین و مراد اسماعیلی. 1388. «تحلیل اسطوره در شعر سیاوش کسرایی». نشریة ادب‏پژوهی. ش9.

حمیدیان، سعید. 1389. شرح شوق. تهران: قطره.

خرمشاهی، بهاء‌الدین. 1380. حافظ‌نامه. چ دوازدهم. تهران: علمی و فرهنگی

سعدی شیرازی، شیخ‏مصلح‌الدین. 1380. دیوان. براساس نسخه‌ محمدعلی فروغی. چ چهارم. تهران: افکار.

علی‏اکبری، نسرین و میثم روستایی. 1392. «تحلیل ساختاری – اسطوره‏ای حکایت غلام و بازرگان در مرزبان‏نامه». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. ش33.

فردوسی، ابوالقاسم. 1376. شاهنامه. تصحیح ژول مول. چ چهارم. تهران: بهزاد.

فریزر، جیمز جرج. 1392. شاخه زرّین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمة کاظم فیروزمند. چ هفتم. تهران: آگاه.

کادن، جی. ای. 1380. فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمة کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.

کریمی‏پناه، ملیحه و ابوالقاسم رادفر. 1390. «تجلی اسطوره در شعر م. سرشک». مجلۀ ادبیات پارسی معاصر. ش1.

کمبل، جوزف. 1391. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ هفتم. تهران: مرکز.

کومن، فرانتس. 1380. آیین پررمز و راز میترایی. ترجمة هاشم رضی. تهران: بهجت.

کیوانی، مجدالدین. 1390. «بازتاب درون‌مایه‌های چند اسطوره در آثار عرفانی و صوفیانه فارسی». نامه فرهنگستان. ش46.

گرجی، مصطفی و زهره تمیم‌داری. 1391. «تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با پیر خردمند یونگ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. دوره 8. ش 28.

محمدبن منوّر. 1390. اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.

مسکوب، شاهرخ. 1389. «بخت و کار پهلوان در آزمون هفت‏خوان». تن پهلوان و روان خردمند: پژوهش‌های تازه در شاهنامه. چ سوم. تهران: طرح نو.

معین، محمد. 1387. مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین. تهران: صدای معاصر.

وراوینی، سعدالدین. 1380. مرزبان‌نامه. تصحیح خلیل خطیب رهبر. چ هفتم. تهران: صفی‌علیشاه.

یونگ، کارل گوستاو. 1392. انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چ نهم. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

References

Akbari Gandomāni, Heibat-ollāh and Nāser Nikou-bakht. (2006/1385SH). "banā-hā-ye asātiri va rāz-e jāvdānegi dar ostoureh melli o mazhabi". Journal of Pazhouhesh-e Zabān o adab-e Fārsi. No. 7.

Akbri Gandomāni, Heibat-ollāh and Hojjat 'Abbāsi. (2008/1387SH). "pazhouheshi darbāreh seh ostoureh giyāhi dar masnavi ma'navi". Nashriyeh-ye Matn-pazhouhi-ye Adabi. No. 37.

Aliakbari, Nasrin and Meisam Roustaee. (1992/2013SH). “Tahlil-e sakhtāri – ostourei-e hekāyat-e gholām o bāzargān dar Marzbān-nāmeh” Āzad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 33.

Amir-ghāsemi, Minou. (2012/1391SH). Darbāreh-ye ghesseh-hā-ye ostoureh-i. Tehrān: Markaz.

Bahār, Mehrdād. (2012/1391SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran. 9^th ed. Tehrān: Āgah.

Campbell, Joseph. (2012/1391SH). Ghodrat-e ostoureh (The Power of myth). Tr. by 'Abbās Mokhber. 7^th ed. Tehrān: Markaz.

Cumont, Franz. (2001/1380SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. by Hāshem Razi. Tehrān: Bahjat.

Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Chešm-andāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehrān: Tous.

Eliade, Mircea. (2013/1392SH). Ā'ein-hā va nemād-hā-ye tasharrof (Rites & Symbols of Initiation - The Mysteries of Birth & Rebirth). Tr. by Māni Sālehi 'Allāmeh. Tehrān: Niloufar.

Esmā'eili, Hossein. (2010/1389SH). "dāstān-e zāl az didgāh-e Ghowm-shenāsi". Tan-e pahlevān o ravān-e kheradmand: Pazhouhesh-hā-i tāzeh dar shahnāmeh. Ed. by Shāhrokh Meskoub. 3^rd ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Ferdowsi, Abolghāsem. (1997/1376SH). Shāhnāmeh. Ed. by Julius Mohl. 4^th ed. Tehrān: Behzād.

Frazer, James George. (2013/1392SH). Shākheh-ye zarrin (pazhouheshi dar jādu va din) (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Firouzmand. 7^th ed. Tehrān: Āgāh.
Cuddon, John Anthony. (2001/1380SH). Farhang-e adabiyāt o naghd (a dictionary of literary terms). Tr. by Kāzem Firouzmand. Tehrān: Shādegān.

Gorji, Mostafā and Zohreh Tamim-dāri. (2012/1391SH). "tatbigh-e pir-e moqān-e divan-e Hāfez bā pir-e kheradmand-e Young". Āzad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 8. No. 28.

Hākemi Vālā, Esmā'eil and Hossein Mansouriyān Sorkh-geryeh. (2006/1385SH). "ostoureh dar she'r-e now-gerāyān". The quarterly Journal of National Studies. No. 2. Period 7.

Hamidiyān, Sa'eid. (2010/1389SH). Sharh-e showgh. Tehrān: Ghatreh.

Hasan-pour Ālāshti, Hossein and Morād Esmā'eili. (2009/1388SH). "tahlil-e ostoureh-hā dar ash'ār-e Siyāvash Kasrāei". Nashriyyeh-ye Adab-pazhouhi. No. 9.

Jung, Carl Gustav. (2013/1392). Ensān va sambol-hā-yash (man and his symbols). Tr. by Mahmoud Soltāniyyeh. Tehrān: Jāmi.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368SH). Chahār sourat-e mesāli (Four archetypes, mother, rebirth spirit, Trickster). Tr. by Parvin Faramarzi. Mashhad: Āstān-e Ghods-e Razavi.

Karimi panāhi, Mali’he and Abol-qāsem Radfar. (2011/1390SH). “Tajalli-e ostoure dar she’r-e M. Sereshk”, Adabiāt-e pārsi-e Mo’āser Journal, No. 1.

Keivāni, Majd-oddin. (2011/1390SH). "bāztāb-e daroun-māyeh-hā-ye chand ostoureh dar āsār-e 'erfāni o soufiyāneh fārsi". Nāmeh Farhangestān. No. 46.

Khorramshāhi, Bahā'-oddin. (2001/1380SH). Hāfez-nāmeh. 12^th ed. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Meskoub, Shāhrokh. (2010/1389SH). “Bakht o kār-e pahlavān dar āzmoun-e haft-khān”, Tan-e Pahlevān va Ravān-e Kheradmand (Pazhouhesh-hā-i Tāzeh dar Shāhnāmeh). 3^rd ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Mo'ein, Mohammad. (2008/1387SH). Majmou'eh maghālāt (Collection of Articles). With the effort of Mahdokht Mo'ein. Tehrān: Sedā-ye Mo'āser.

Mohammad ibn-e Monavvar. (2011/1390H). Asrār-ottowhid fi maghāmāt-e sheikh Abu-sa'eid. Ed. by Mohammad Rezā Shafiꞌi Kadkani. Tehrān: Āgah.

Varāvini, Saꞌd-oddin. (2001/1380SH). Marzbān-nāmeh. Ed. by Khalil Khatib Rahbar. 7^th ed. Tehrān: Safi-'alishāh.

_||_