بن‌مایه‌های اسطوره‌ای حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکرنظامی
محورهای موضوعی : اسطوره
سید احمد پارسا
1
(استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان)
کلید واژه: تحلیل محتوا, شاهنامه, هفت‌پیکر, باورهای اسطوره‌ای, حکایت خیر و شرّ,
چکیده مقاله :
بسیاری از باورها و آیین‌های باستانی ملل مختلف در حکایت‌ها و افسانه‌های کهن آنان تجلّییافته‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی بن‌مایه‌های اسطوره‌ای حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکر نظامی گنجه‌ای و پیوند آن با شاهنامه فردوسی است. در این راستا، با روش توصیفی و کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا، ارتباط حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکر با داستان کاوه و ضحاک در شاهنامه و پیوند این دو با یکی از باورهای بنیادین آریاییان، یعنی باور به اصل خوبی و بدی –کهبرخاستهازنبرداهریمنوهرمزددراسطورهآفرینشاست–بررسیشدهاست. این پژوهش نشان می‌دهد که حکایت خیر و شرّ از داستان کاوه و ضحاک تأثیر پذیرفته است؛ به گونه‌ای که حتّی در برخی از موارد می‌توان این حکایت را مکمّل داستان شاهنامه به شمار آورد.
Most of ancient beliefs and rituals are presented in old stories and legends. The aim of present article is to study the mythical themes of "the story of good and evil" in Nizami’s Haft Paykar and its relationship with Shahnāmeh. The relation of theme of "the story of good and evil" in Haft Paykar with the story of Zahhāk and Kāveh, as well as the relation of both with one of the basic beliefs of Aryans, the principle of goodness and badness which is rooted in the battle of Ahurā Mazdā and Ahriman, are studied by using descriptive, content analysis and library methods. The research shows that Nizami’s story is influenced by the story of Zahhāk and Kāveh and in some cases it can be considered as the complement of Shahnāmeh.
آموزگار، ژاله. 1376.تاریخ اساطیری ایران.چ2.تهران: سمت.
ایمان‌پور، منصور. 1385. «کاملیت جهان موجود و مسأله شرّ در اندیشه ابن‌سینا و ملّاصدرا». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 49. ش 199.
بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمة جلال علوی‌نیا. تهران: نی.
رستگار فسایی، منصور و اطلس اثنی‌عشری. 1384. «هویّت ایرانی در ادب فارسی تا حمله مغول».مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره 22. پیاپی 42.
صفا، ذبیح‌الله. 1368. تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چ 9.تهران: فردوس.
طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390.«اسطوره و ادبیات مدرن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س7. ش23.
فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به‌کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی. 1378. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
محمودی بختیاری، علیقلی. 1376. هفت نگار هفت تالار (گزارشی از هفت‌پیکر نظامی). تهران: عطایی.
مظفریان، فرزانه. 1391.«اسطوره و قصه‌های عامیانه». فصلنامة ادبیاتعرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش28.
معین، محمد.1338 الف. تحلیل هفت‌پیکر نظامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــــ.1364. «شماره هفت و هفت‌پیکر نظامی». مجموعه مقالات محمد معین. به‌کوشش مهدخت معین. 2ج. تهران: معین.
ـــــــــــ.1338 ب. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
موسوی، سید‌کاظم و اشرف خسروی. 1387. «کشمکش سایه و خودآگاه در داستان خیر و شر نظامی». مجلۀ دانشکده ادبیات و علومانسانی. س16. ش62.
نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف. 1377. هفت‌پیکر. تصحیح، مقدمه و توضیحات بهروز ثروتیان. تهران: توس.
ـــــــــــــــــــــــــــــ.1370. مخزن‌الاسرار. تصحیح و تعلیقات برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
ورمازرن، مارتن یوزف. 1375. آیین میترا. ترجمة بزگ نادر زاد.چ 2.تهران: چشمه.
هینلز، جان. 1371. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ 2.تهران: کتابسرای بابل و نشر چشمه.
References
Amuzgār, Zhāleh. (1998/1376SH). Tārikh-e Asātiri-ye Irān. 10th ed. Tehran: SAMT.
Barry, Michael (2006/1385SH). Tafsir-e Michel barry bar Haft-peykar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses). Tr. by Jalāl ‘Alaviniyā. 1st ed. Tehran: Ney.
Faranbagh Dādegi. (1999/1378SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.
Ferdowsi. Abolqāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. by Jalāl Khāleqi Motlaq. 1st ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.
Hinnells, John Russell.(1992/1371SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. 2nd ed. Tehran: Ketābsarā-ye bābel va Nashr-e Cheshmeh.
Imānpour, Mansour. (2006/1385SH). “kāmeliyat-e jahān-e mojoud va mas'aleh-ye shar dar andisheh-ye Ibn-e Sina va Mollā Sadrā”. The Journal of Literature and Humanities Faculty of Tabriz University. Summer. Year 49. Serial No. 199.
Mahmoudi Bakhtiāry, Ali Gholi (1987/1376SH). Haft negare haft talar (A report of Nezāmi's Haft Peykar). 1st ed.Tehran: Atāei.
Mo'ein, Mohammad (A). (1959/1338SH). Tahlil-e-Haft Paykar-e Nezāmi. 1st ed. Tehran University Press.
Mo'ein, Mohammad (B). (1959/1338SH). Mazdyasnā va adab-e Parsi. Tehran: Tehran University Press.
Mo'ein, Mohammad. (1985/1364SH). “Shomāreh haft va haft peykar". Majmou'eh-ye maqālāt (Collection of Articles)”. With the Efforts of Mahdokht Mo'ein. 2 Vols. 1st ed. Tehran: Mo'ein Publication.
Mousavi, Seyyed Kāzem and Khosrawi, Ashraf. (2008/1387SH). “Keshmakesh-e sāyeh va khodāgāh dar dāstān-e Kheyr-o-Shar-e Nezāmi”. The Journal of Faculty of Literature and Humanities. Year. 16. No. 62.
Mozafariyān. Farzāneh. (2011/1391SH). Ostoureh va gheseh-hā-ye 'āmiyāneh (Myths and folk tales). Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 8. Consecutive 28.
Nezāmi Ganjavi, Elyās ibn Yousef. (1988/1377SH). Haft Peykar. Edition, introduction and explanation by Dr. Behrouz Sarvatiyān. 1st ed. Tehran: Tous.
Rastegār Fasāei, Mansour va Atlas Asno 'Ashari. (2004/1384SH). “Hoviyyat-e Irāni dar adab-e fārsi tā hamleh-ye Mogol”. The journal of humanities and social science of Shirāz University. Spring. Period 22. Serial no. 42.
Safā, Zabi'h-ollāh. (1989/1368SH). Tārikh-e adabiyāt dar Iran. 9th ed. Vol. 2. Tehran: Ferdows.
Tāvousi, Mahmoud va Āmeneh Droudgar. (2010/1390SH). “Ostoureh va adabiyāt-e modern”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 7. Consecutive 23.
Vermaseren, Marten Jozef. (1996/1375SH). Ᾱein-e Mitrā (Mithra Ce Dieumysterieux). Tr. by Bozorg-e Nāderzād. 2nd ed.Tehran: Cheshmeh.
Zanjāni, Barāt. [editor] (1991/1370SH). Makhzan-ol-asrār. 1st ed. Tehran: University of Tehran.
_||_
References
Amuzgār, Zhāleh. (1998/1376SH). Tārikh-e Asātiri-ye Irān. 10th ed. Tehran: SAMT.
Barry, Michael (2006/1385SH). Tafsir-e Michel barry bar Haft-peykar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses). Tr. by Jalāl ‘Alaviniyā. 1st ed. Tehran: Ney.
Faranbagh Dādegi. (1999/1378SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.
Ferdowsi. Abolqāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. by Jalāl Khāleqi Motlaq. 1st ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.
Hinnells, John Russell.(1992/1371SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. 2nd ed. Tehran: Ketābsarā-ye bābel va Nashr-e Cheshmeh.
Imānpour, Mansour. (2006/1385SH). “kāmeliyat-e jahān-e mojoud va mas'aleh-ye shar dar andisheh-ye Ibn-e Sina va Mollā Sadrā”. The Journal of Literature and Humanities Faculty of Tabriz University. Summer. Year 49. Serial No. 199.
Mahmoudi Bakhtiāry, Ali Gholi (1987/1376SH). Haft negare haft talar (A report of Nezāmi's Haft Peykar). 1st ed.Tehran: Atāei.
Mo'ein, Mohammad (A). (1959/1338SH). Tahlil-e-Haft Paykar-e Nezāmi. 1st ed. Tehran University Press.
Mo'ein, Mohammad (B). (1959/1338SH). Mazdyasnā va adab-e Parsi. Tehran: Tehran University Press.
Mo'ein, Mohammad. (1985/1364SH). “Shomāreh haft va haft peykar". Majmou'eh-ye maqālāt (Collection of Articles)”. With the Efforts of Mahdokht Mo'ein. 2 Vols. 1st ed. Tehran: Mo'ein Publication.
Mousavi, Seyyed Kāzem and Khosrawi, Ashraf. (2008/1387SH). “Keshmakesh-e sāyeh va khodāgāh dar dāstān-e Kheyr-o-Shar-e Nezāmi”. The Journal of Faculty of Literature and Humanities. Year. 16. No. 62.
Mozafariyān. Farzāneh. (2011/1391SH). Ostoureh va gheseh-hā-ye 'āmiyāneh (Myths and folk tales). Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 8. Consecutive 28.
Nezāmi Ganjavi, Elyās ibn Yousef. (1988/1377SH). Haft Peykar. Edition, introduction and explanation by Dr. Behrouz Sarvatiyān. 1st ed. Tehran: Tous.
Rastegār Fasāei, Mansour va Atlas Asno 'Ashari. (2004/1384SH). “Hoviyyat-e Irāni dar adab-e fārsi tā hamleh-ye Mogol”. The journal of humanities and social science of Shirāz University. Spring. Period 22. Serial no. 42.
Safā, Zabi'h-ollāh. (1989/1368SH). Tārikh-e adabiyāt dar Iran. 9th ed. Vol. 2. Tehran: Ferdows.
Tāvousi, Mahmoud va Āmeneh Droudgar. (2010/1390SH). “Ostoureh va adabiyāt-e modern”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 7. Consecutive 23.
Vermaseren, Marten Jozef. (1996/1375SH). Ᾱein-e Mitrā (Mithra Ce Dieumysterieux). Tr. by Bozorg-e Nāderzād. 2nd ed.Tehran: Cheshmeh.
Zanjāni, Barāt. [editor] (1991/1370SH). Makhzan-ol-asrār. 1st ed. Tehran: University of Tehran.