نکته‌ای در ساختار داستان آسمان‌پیمایی کیکاووس
محورهای موضوعی : اسطوره
معصومه باقری
1
(استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان)
سحر رستگاری نژاد
2
(کارشناس ارشد فرهنگ و
زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان)
کلید واژه: شاهنامه, کیانیان, کیکاووس, آسمان‌پیمایی, اوستا,
چکیده مقاله :
در اوستا کوی اوسن یا کیکاووس، بزرگ‌ترین و پرشکوه‌ترین شهریار کیانی است. او دارای فرّه کیانی است؛ موهبتی که به وی امتیازات ویژه‌ای می‌بخشد. یکی از این امتیازات آسمان‌پیمایی و هم‌صحبتی او با اهورامزدا است، ولی مرور زمان، اسطوره کیکاووس را همانند بسیاری از اساطیر دیگر دستخوش دگرگونی کرده است. او از بارگاه بلندمرتبه‌اش سقوط کرده و تبدیل به شاه بی‌خردی می‌شود که حتی باعث مرگ فرزند خود– سیاووش– نیز می‌گردد و دلیل آسمان‌پیمایی‌اش نیز، حمله به جایگاه خداوند و آرزوی تسلط برآسمان تلقی می‌شود. در این پژوهش تلاش شده است با بررسی چهره اسطوره‌ای کیکاووس، دلیل اولیه داستان آسمان‌پیمایی او و همچنین سبب دگرگونی این روایت مشخص شود. سپس با توجه به اصل اسطوره، ضمن جابه‌جایی بیت‌هایی از داستان کیکاووس در شاهنامه، ساختار اولیه و اصلی داستان مشخص شود.
In Avestan, Kay Kāvus or Kauui Usan is introduced as great and the most glorious king of Kayanian dynasty. He has divine royal glory (khvarenah or farre izadi) which gives him special features. One of these features is “flying to heaven” and companionship with Ahura Mazda. But in the passage of time, the myth of Kay Kāvus has changed. He has fallen from his high state and has turned into an idiot king that kills his son, Seyāvash; His flying to heaven is interpreted as invading the divine territory and wishing to conquer heavens. The present article, after presenting the myth of Kay Kāvus, tries to consider the reasons of his “flight to heaven” and change in the myth. Then, the original structure of the story will be revealed by displacing some of couplets of the story in Shānāmeh.
آیدنلو، سجاد. 1386. از اسطوره تا حماسه هفت گفتار در شاهنامه پژوهی. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
ابن‌اثیر، عزالدین. 1383. تاریخ کامل. ترجمه محمدحسین روحانی. تهران: اساطیر.
ابن‌خلف تبریزی. 1341. برهان قاطع. تصحیح محمد عباسی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی فریدون علمی.
اتونی، بهروز. 1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش25. 11- 56.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1392. «رستم و ایندرا»، در مجموعه مقالات همایش هزاره شاهنامه 24 و 25 اردیبهشت 1390. به کوشش محمدجعفر یاحقی. تهران: فرهنگستان ادب فارسی.
امیرقاسمی، مینو. 1384. «نگاهی به قصه اساطیری ملک محمد و تحلیل زمرود»، مقاله ارائه شده در همایش ایران‌شناسی، تهران دی ماه.
الیاده، میرچا. 1382. از جادودرمانگران تا اسلام. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: ورجاوند.
باقری حسن کیاده، معصومه. 1388. «تصویر عقاب بر روی تعدادی از ظروف باستانی جیرفت»، پژوهشگران فرهنگ، بهار. ش23.
بلعمی، محمد‌بن محمد. 1341. تاریخ بلعمی. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: مؤسسه اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
بهار، مهرداد. 1386. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
بیرونی، ابوریحان. 1352. آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا.
پورخالقی چترودی، مه‌دخت. 1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها»، مطالعات ایرانی، ش1.
یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
یسنا.1380. گزارش ابراهیم پور داود. تهران: اساطیر.
مینوی‌خرد.1385. ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.
ریگ‌ودا.1372. گزارش محمدرضا جلالی نایینی. تهران: نقره.
خالقی مطلق، جلال. 1381. «کیکاووس و دیاکو»، در سخن‌های دیرینه؛ مجموعه مقاله درباره فردوسی و شاهنامه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار.
دهخدا، علی اکبر. 1336. لغت‌نامه. تهران: مجلس شورای ملی.
زند وهمن یسن. 1370. گزارش محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
راشد محصل، محمد تقی. 1379. «سیمرغ و درخت بس تخمه». در یادنامه دکتر احمد تفضلی. به کوشش علی اشرف صادقی. تهران: سخن.
وزیدگی‌های زادسپرم. 1385. به کوشش محمد تقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.
صدیقیان، مهین‌دخت. 1388. زبان خوش‌آهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح الله. 1389. حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
طبری، محمد‌بن جریر. 1375. تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
عفیفی، رحیم.1383. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. تصحیح مهرداد بهار. تهران: توس.
کریستن سن، آرتور. 1343. کیانیان. ترجمه ذبیح الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک. 1347. زین‌الاخبار. به اهتمام عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجمل‌التواریخ و القصص. 1318. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: کلاله خاور.
مدبری، محمود. 1385. «آسمان‌پیمایی کیکاووس و اسطوره اتانه»، مطالعات ایرانی، ش10. ص 235- 247.
مسعودی، علی‌بن حسین. 1344. مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌مسکویه رازی، ابوعلی. 1369. تجارب‌الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.
مقدسی، مطهربن طاهر. 1374. آفرینش و تاریخ. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
میرعابدینی، ابوطالب و مهین دخت صدیقیان. 1386. فرهنگ اساطیری- حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرفخرایی، مهشید. 1390. «کاووس»، در فردوسی و شاهنامه سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 525-531.
یوستی، فردیناند. 1382. نامنامه ایرانی. تهران: اساطیر.
English References
Bartholomae, Christian (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin.
Dhabhar, M.A. (1949) Pahlavi Yasna and Visperad. Published by the Trustees of the Parsi.
Monier- Williams, Sir Monier (1974). Sanskrit- English Dictionry. Oxford.
_||_
English References
Bartholomae, Christian (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin.
Dhabhar, M.A. (1949) Pahlavi Yasna and Visperad. Published by the Trustees of the Parsi.
Monier- Williams, Sir Monier (1974). Sanskrit- English Dictionry. Oxford.
References
‘Afifi, Rahim. (1995/1374SH). Asātir o Farhang-e Iran dar Neveshte-hā-ye Pahlavi. Tehran: Tous.
Āidenlou, Sajjād. (2007/1386SH). Az Ostoureh tā Hamāseh; haft goftār dar Shāhnāmeh-pazhouhi. Mashhad: Jahād Dāneshgāhi-e Mashhad.
Amirqāsemi, Minoo. (2005/1384SH). “Negāhi be qesse-ye asātiri-e Malek Mohammad o Tahlil-e Zomorod”. Paper presented at the annual meeting of Iran-Shenāsi, Tehran.
Āmouzgār, Zhāleh and Tafazzoli, Ahmad. (2005/1384SH). Ostooreh Zendegi-e Zartosht. Tehran: Cheshmeh.
Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e Ostoureh Shenākhti-ye Zharfā bar Bonyād-e Kohan-Nemoneh-ye Mādineh Ravān”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No. 25.
Bahār, Mehrdād. (1996/1375SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.
Bal’ami, Mohammad-ibn Mohammad. (1962/1341SH). Tārikh-e Bal’ami. Ed. by Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Mo'asese-ye Edāre-ye koll-e negāresh-e vezārat-e farhang.
Bāqeri Hasan Kiādeh, Ma'soumeh. (2009/1388SH). “Tasvir-e Oaqāb bar rouy-e Tedādi az Zorouf-e Bāstāni-ye Jiroft”. Pazhouheshgarān-e Farhang, No. 23.
Birouni, Abou-reihān (1973/1352SH). Āsār-ol-Bāqiye. Tr. By Akbar Dānāseresht. Tehran: Ebn-e Sinā
Christensen, Arthur. (1964/1343SH). Kiāniān. Tr. By Zabihillah Safā. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Nashr-e Ketāb.
Dehkhodā, Ali Akbar. (1957/1336SH). Loghat-Nāmeh. Tehran: Majles-e Shorā-ye Melli.
Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Az Jādou-darmāngarān tā Eslām (From medicine men to Muhammad) . Tr. Māni Sālehi Allāmeh. Tehran: Varjāvand.
Esma'ilpoor, Ab-ol-qāsem. (2013/1392SH). "Rostam o Indra". Majmoo'e Maghalat Hamayesh Hezareh Shāhnāmeh 24 o 25 Ordibehesht 1390. Ed. Mohammad Ja’far Yāhaqi. Tehran: Farhangestan-e Adab-e Farsi.
Faranbagh Dādegi. (1995/1374SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.
Ferdowsi. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran: Markaz-e Dāyerat-ol-ma'āref-e bozorg-e eslami.
Gardizi, Abd-ol-Haiy ibn Zahhāk.(1968/1347SH). Zein-ol-Akhbār. Ed. Abd-ol-Haiy Habibi. Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran.
Ibn-e Asir, Ezz-oddin. (2004/1383SH). Tārikh-e Kāmel. Tr. Mohammad Hosein Rohāni. Tehran: Asātir.
Ibn-e Khalaf Tabrizi. (1962/1341SH). Borhān-e Qāte’. Ed. By Mohammad Abbāsi. Tehran: Mo'asese-ye Matbou'āti-e Fereydoun Elmi.
Justi, Ferdinand. (2003/1382SH). Nāmnāmeh Irani (Iranisches Namenbuch) . Tehran: Asātir.
Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2002/1381SH). "Keykavous o Diyāko". Sokhan-hā-ye Dirineh: Majmoo'e Maghale Darbāre-ye Ferdowsi o Shāhnāmeh. Ed. Ali Dehbāshi. Tehran: Afkār.
Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2009/1388SH). "Jāi-ye Rostam, Ārash, Goshtāsb, Jāmāsb o Eskandar dar Khodaynāmeh", Nāme-ye Iran Bāstān, No. 9.
Mas'oudi, Ali-ibn Hossein. (1965/1344SH). Morouj-ozzahab wa Ma'āden-ol-jowhar. Tr. by Abolqāsem Pāyandeh. Tehran: Nashr-e Ketāb.
Mirābedini, Abu-Tāleb and Seddiqiān, Mahindokht. (2007/1386SH). Farhang-e Asātiri-hemāsi-e Iran be ravāyat-e manābe’ ba'd az Eslām. Tehran: Pazhouheshgāh-e oloum-e ensāni o motāleāt-e farhangi.
Mirfakhrāyi, Mahshid. (2011/1390SH). "Keykavous". Ferdowsi o Shāhnāmeh Sorāyi. Tehran: Farhangestān zabān o adab-e fārsi, 525-531.
Modabberi, Mahmood. (2006/1385SH). "Āsemān-peymāi-e Keykāvoos o ostooreh-ye Etāne". Motāle'āt-e Irani, No. 5.
Mojmal-ol-tavārikh va-al qesas. (1939/1318SH). Ed. Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Kolale Khāvar.
Moqadasi, Motahar ibn Tāher. (1995/1374SH). Āfarinesh o Tārikh. Tr. Mohammad Reza Shafi'ie Kadkani. Tehran: Āgah.
Moskouye Rāzi, Abu-Ali. (1990/1369SH). Tajārob-ol-omam. Tr. by Abolqāsem Emāmi. Tehran: Soroosh.
Pourkhāleqi Chatroodi, Mahdokht. (2001/1380SH). "Derakht-e zendegi o arzesh-e farhangi o namādin-e ān dar bāvar-hā". Motāle'āt-e Irani, No.1.
Rāshed Mohassel, Mohammad Taqi. (2000/1379SH). "Simorgh o derakht-e bas tokhmeh", In Yādnāmeh-ye doktor Ahmad Tafazzoli. Ed. by Ali Ashraf Sādeqi. Tehran: Sokhan.
Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Dāneshnāmeh-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.
Rigvedā. (1993/1372SH). Jalāli Nāeini, Mohammad Reza. Tehran: Noqreh.
Safā, Zabihollāh. (2010/1389SH). Hamāse sorāyi dar Iran. Tehran: Amirkabir.
Sediqiyan, Mahindokht. (2009/1388SH). Zabān-e khosh-āhang-e Farsi. Tehran: Amirkabir.
Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1996/1375SH). Tārikh-e Tabari yā tārikh-ol rosol-e wa-a- molouk. Tr. Abolqāsem Pāyandeh. Tehran: Asātir.
Tafazzoli, Ahmad. (2006/1385SH). Minoo-ye Kherad. Tehran: Tous.
Vazidegi-hāye Zadsparm. (2006/1385SH). Tr. by M.Taqi Rāshed Mohassel.. Tehran: Pazhouheshgāh-e oloum ensāni o motāleāt-e farhangi.
Yasht-hā. (1998/1377SH). Tehran: Asātir.
Yasnā. (2001/1380SH). Ebrahim Pourdavood. Tehran: Asātir.
Zand Vahman Yasn.,. (1991/1370SH). Tr. by M.Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Mo'asese-ye motāleāt o tahqiqāt-e farhangi.