پدیده شب در اندیشه مولوی

محورهای موضوعی : اسطوره

خدابخش اسداللهی ¹ , بهنام فتحی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی
2 - کارشناس ارشـد زبـان و ادبیـات فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: مولوی, شب, سحرگاه, خواب, توحید,

چکیده مقاله :

در مقاله حاضر پدیده شب در اندیشه مولوی، مبتنی بر غزلیات شمس و مثنوی معنوی، در چهار بحث کلی بررسی و تحلیل شده است. در قسمت اول با عنوان شب و متعلّقات آن با طرح مشخصه‌هایی همچون نسبت شب به روز، سحرگاه، خواب، نگرانی از طارق اللّیل و دعوت به شب‌زنده‌داری گفته‌ایم که مولانا از تجلّیِ معشوق ازلی در شب و سحرگاه، شاد و از طارق اللیل که از دیدن آن تجلّی فرد را محروم می‌کند، نگران است و به خوابِ اصحاب کهفی معتقد است. در بخش دوم با عنوان ویژگی‌های شب و با ذکر مؤلّفه‌هایی چون برتری شب بر روز، خلوص شب، شب، خلوتِ توحید، شب، تجلّی‌گاه حق و ... بیان کرده‌ایم که شب به دور از شائبه ریا و با تأمّل دادن در نقصِ بشری، مولوی را به توحیدِ راستین می‌رساند. در بخش سوم با مشخصه معانیِ شب به ذکر معانیِ عرفانی و تأویلی مولوی از شب پرداخته‌ایم؛ مانندِ استغراق روحانی، بُرقعِ غیبی، ستّاریِ مرد کامل. در قسمت آخر نیز شب‌های قدر و معراج را با عنوان شب‌های خاص که در آن روح عارفِ راستین به وصال حقیقی معشوق می‌رسد، یاد کرده‌ایم.

چکیده انگلیسی:

  In the present article, based on Masnavi Manavi and Divan Shams, “the phenomenon of night” will be looked at in four parts. In the first part, which is called “nights and its appurtenances” the relationship of night and day, the crack of dawn, sleeping, calamity occurring in the night, keeping nightly vigil are studied. Jalāl al-Din Rūmi believes Eternal beloved manifests himself in the night and at dawn and the calamities occurring in the night prevents the manifestation of the beloved. In the second part, “the features of night”, the following themes are considered: superiority of night over day, purity of night, and night as the place of manifestation of God. Rūmi believes, by contemplating and staying away from hypocrisy, man can understand the Divine Oneness at night. In the third part, we consider the mystical meanings of “night” from Rūmi’s point of view. And finally, in the fourth part, the Blessed Night (Shabe Qadr), night of Ascension (Shabe Meraj), as the special nights that the mystic can reach union with the Beloved, is considered.      

منابع و مأخذ:

 

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. 1372. ترجمه سید جعفر شهیدی. چ44. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

ابن‌عربی، محی‌الدین. 1389. فصوص‌الحکم. توضیح و تحلیلِ محمدعلی موحد و صمد موحد. چ اول. تهران: کارنامه.

ابوطالب مکّی. 2005م/ 1426ه. قوت‌القلوب، ظبطها و صحّحها و علّق علیها عاصم ابراهیم الکیّالی الحسینی. ج1. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکتب العلمیّه.

اسداللهی، خدابخش و بهنام فتحی. 1390. «اندیشه توحیدی سنایی در مقایسه با ابن‌عربی»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 7. ش24. صص 9- 36.

انصاری، خواجه عبدالله. 1377. مجموعه رسائل فارسی. به تصحیح، مقابله، مقدمه و فهارس محمد سرور مولایی. ج2. چ2. تهران: توس.

بقلی شیرازی، روزبهان. 2005م/ 1426ق. مشرب‌الارواح. ظبطها و صحّحها و علّق علیها عاصم ابراهیم الکیّالی الحسینی. الطبعه الاولی. بیروت: دارالکتب‌العلمیّه.

ـــــــــــــــــــ. 1385. شرح شطحیّات. با مقدمه و تصحیح هانری کربن. چ5. تهران: طهوری و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

بیانی، شیرین. 1384. «مولانا جلال الدین و راز آفرینش». در تحفه‌های آن جهانی (سیری در زندگی و آثار مولانا جلال الدین رومی). به کوشش علی دهباشی. چ 2. تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی. 1386. دیدار با سیمرغ. چ4 (ویراست سوم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

التهانوی، محمد اعلی ‌بن ‌علی. بی‌تا. کشّاف اصطلاحات الفنون. ج3. بیروت: دار صادر.

حکمت، نصرالله. 1384. حکمت و هنر در عرفان ابن‌عربی. چ1. تهران: فرهنگستان هنر.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1384. نردبان شکسته. چ2. تهران: سخن.

سرلو، خوان ادواردو. 1389. فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی. چ1. تهران: دستان.

سنایی، مجدود‌بن آدم. 1377. حدیقة‌الحقیقة و شریعة‌الطریقة. با تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. چ5. تهران: دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــــ. 1380. دیوان سنایی، به سعی و اهتمام مدرس رضوی. چ5. تهران: سنایی.

شمیسا، سیروس. 1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ج2. چ1. تهران: فردوس.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. ج4. چ1. تهران: جیحون.

شیروانی، علی. 1385. نهج‌الفصاحه. چ22. قم: دارالفکر.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1372. منطق‌الطیر. به‌اهتمام سیّدصادق گوهرین. چ9. تهران: علمی و فرهنگی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1384. تذکرة‌الاولیاء. بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهرست‌ها از محمد استعلامی. چ15. تهران: زوّار.

غزالی، محمد‌بن محمد. 1384. احیاء علوم‌الدین. مترجم: مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین حسین خدیو. جم، ج1 و 3 و 4. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج3. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

قیصری، داودبن محمود. 1383. شرح فصوص‌الحکم. به کوشش جلال‌الدین آشتیانی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

محمدبن منوّر. 1376. اسرار‌التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی. ج1. چ3. تهران: آگاه.

مصفا، محمدجعفر. 1370. با پیر بلخ. چ2. تهران: خوشه.

مطهری، مرتضی. 1377. گفتارهای معنوی. چ18. قم: صدرا.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1360. مثنوی معنوی. به تصحیح نیکلسون. چ7. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ. 1369. فیه‌مافیه. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــ. 1384. کلّیات غزلیّات شمس تبریزی. چ18. تهران: امیرکبیر.

نیکوبخت، ناصر و سعید بزرگ بیگدلی وحسن حیدرزاده. 1387. «تصرّفات مولانا در حکایات صوفیّه»، فصلنامه علمی پژوهشی ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س4. ش13. صص 193- 222.

همایی، جلال‌الدین. 1384. «مولوی چه می‌گوید؟»، در تحفه‌های آسمانی ( سیری در زندگی و آثار مولانا جلال‌الدین رومی). به کوشش علی دهباشی. چ2. تهران: سخن.

 

 

 

The Holly Quran.

Nahj-olbalāgheh. (1993/1372SH). Tr. by Seyyed Ja’far Shahidi. 4^th ed. Tehran: Enteshārāt o āmouzesh-e enqelāb-e eslāmi.

 ‘Attār Neishābouri, Farid-oddin Mohammad. (1993/1372SH). Manteq-ottayr. Ed. by S. Sādeq Gowharin. Tehran: Elmi o farhangi.

‘Attār Neishābouri, Farid-oddin. (2005/1384SH). Tazkerat-ol-owliā. Ed. by Mohammad Este’lāmi. 15^th ed. Tehran: Zavvār.

Abu-Tāleb Makki. (2005/1426AH). Qout-ol-qoloub. Ed. by ‘Asem Ebrāhim Al-Kayyali Al-Hosseini. 2^nd ed. Beirut: Dār-ol-kotob al-elmiyyah.

Ansāri-e Heravi, Khājeh ‘Abd-ollāh. (1998/1377SH). Majmou’eh rasāel-e Khājeh ‘Abd-ollāh Ansāri. Ed. by Mohammad sarvar Mowlāei. Tehran: Tous.

Asad-ollāhi, Khodābakhash and fathi, Behnām. (2011/1390SH). “Andishe-ye Towhidi-e Sanāei dar moqāyese bā Ibn Arabi”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 24.

Baqli-e Shirāzi, Rouzbahān. (2005/1426SH). Mashrab-ol-arwāh. Ed. by ‘Asem Ebrāhim Al-Kayyali Al-Hosseini. Beirut: Dār-ol-kotob al-elmiyyah.

Baqli-e Shirāzi, Rouzbahān. (2006/1385SH). Shar'h-e Shat'hiāt. Ed. by Hanry Corbin. Tehran: Tahouri.

Bayāni, Shirin. (2005/1384SH). “Mowlānā o rāz-e āfarinesh”, In Tohfe-hā-ye āsemāni (seiri dar zendegi o āsār-e Mowlānā Jalāl-oddin Roumi). Tehran: Sokhan.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (2006/1385SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. & Research by Soudābe Fazāeli. Vol. 4. Tehran: Jeyhoon.

Cirlot, Juan Eduardo. (2010/1389SH). Farhang-e namād-hā (A dictionary of symbols). Tr. by Mehrangiz Owhadi. Tehran: Dastān.

Forouzānfar, Badi'-ozzamān. (1996/1375SH). Shar'h-e Masnavi-e sharif. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Ghazzāli, Abu-‘Hāmed Mohammad. (2005/1384SH). E’hiā-‘e ‘oloum-eddin. Tr. By Mo’ayyed-oddin Mohammad Kharazmi. With the Efforts of Hosein Khadiv Jam. 5^th Ed. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Hekmat, Nasr-ollah. (2005/1384SH). Hekmat o honar dar erfān-e Ibn Arabi. Tehran: Farhangestān-e honar.

Homāei, Jalāl-oddin. (2005/1384SH). “Mowlavi che migouyad?”, In Tohfe-hā-ye āsemāni (seiri dar zendegi o āsār-e Mowlānā Jalāl-oddin Roumi). Tehran: Sokhan.

Ibn-e ‘ARabi, Mo’hia-ddin. (2010/1389SH). Fosous-ol hekam. Tr. By Mohammad ‘Ali Movahed and Samad Movahed. Tehran: Kārnāmeh.

Mohammad Ibn Monavar. (1997/1376SH). Asrār-ottowhid fi maqāmāt-e sheikh Abu-Saeed. Introduction, Foreword and Ed. By M.Rezā Shafi'ei Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Āgāh.

Mosaffā, Mohammad Ja’far. (1991/1370SH). Bā pir-e balkh. 2^nd ed. Tehran: Khousheh.

Motahhari, Mortezā. (1998/1377SH). Goftār-hā-ye ma’navi. 18^th ed. Qom: Sadrā.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1981/1360SH). Masnavi Ma’navi. Ed. by R. A. Nicholson. 7^th ed. Tehran: Amirkabir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1990/1369SH). Fih mā fih. Ed. by Badi'-ozzamān Forouzānfar. 6^th ed. Tehran: Amirkabir.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2005/1384SH). Koliyāt-e Shams. 18^th ed. Tehran: Amirkabir.

Nikoubakht,  Nāser; Saeed Bozorg Bigdeli and Hasan Heidarzādeh. (2008/1387SH). “Tasarrofāt-e Mowlānā dar hekāyāt-e soufiyeh”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 13.

Pournamdāriān, Taqi. (2007/1386SH). Didār bā Simorgh. 3^rd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ‘Oloum-e Ensāani.

Qeisari, Davoud. (2004/1383SH). Shar’h-e Fosous-ol-‘hekam. With the Efforts of Seyyed Jalāl  Āshtiāni. Tehran: ‘Elmi o farhangi.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (1998/1377SH). Hadiqat-ol-'haqiqah wa shari'at-ottariqah. Ed. by Modarres Razavi. Tehran: University of Tehran.

Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (2001/1380SH). Divān. Ed. By Modarres Razavi. Tehran: Sanāei.

Shamisā, Sirous. (1998/1377SH). Farhang-e eshārāt-e adbyāt-e Farsi. Tehran: Ferdowsi.

Shirvāni, Ali. (2006/1385SH). Nahj-ol-fasāha. 2^nd ed. Qom: Dār-ol-fekr.

Tahānawi, Mohammad Ali. (?). Kashāf-e estelā’hāt-el-fonoun. Beirut: Dār Sāder.

Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (2005/1384SH). Nardebān-e shekasteh. 2^nd ed. Tehran: Sokhan.