تعامل بینامتنی قابوسنامه و اقوال پیرانِ صوفیّه بر اساس نظریّة ژرار ژُنت
ابراهیم دانش
1
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی)
فرامرز جلالت
2
(گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)
کلید واژه: بینامتنیّت, ژرار ژنت, قابوسنامه, اقوال صوفیّه,
چکیده مقاله :
قابوسنامه از آثار برجستة ادب تعلیمیِ فارسی است که به دلیل جذّابیّت فرمی و تنوّع محتوایی از گرانیگاه‌های متون ادب فارسی به‌شمار‌می‌رود. این کتاب از لحاظ اخذ، ترشیح و انتقال آموزه‌های اعتقادی، اجتماعی و تربیتی، نقشِ بینامتنیِ انکارناپذیری در تطوّر کهکشانِ متنی زبان و ادب فارسی داشته‌است. از مواریث ارزشمندی که از طریقِ قابوسنامه به آثار مهمّ فارسی بعد از وی رسیده، اقوالِ حکیمانه و پندهای تربیتی بزرگان تصوّف اسلامی-ایرانی است. تحلیل بینامتنیّت قابوسنامه با اقوال صوفیّه، می‌تواند علاوه بر تبیین سهمِ عرفان و تصوّف در نظامِ تربیتیِ عنصرالمعالی، ما را با میزان و نحوة کارکرد بینامتنی قابوسنامه و آبشخورهای فکری آن آشنا و در فهم بهتر این کتاب و متون مرتبط با آن یاری‌کند. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی-تحلیلی انجام شده، به نتایجی از این قبیل رسیده‌است که بسامد بالایِ بینامتنیّت ضمنی و صریح از حیثیّت والایِ ادبی و زیبایی‌شناختی قابوسنامه حکایت‌می‌کند. همچنین وفورِ موضوعات تعلیمیِ اجتماعی و اعتقادی، و لزومِ ادب گفتاری و رفتاری نشان اهمیّت روابط و تعاملات اجتماعی در دیدگاه عنصرالمعالی و چهارچوبِ فکریِ تصوّف است. توجّه به اقوال و افعال مشایخ طراز اول عرفان اسلامی نیز حاکی از اعتقاد استوار عنصرالمعالی به اخذ آموزه‌های تعلیمی از سرچشمه‌های اصلی این نهضت است.
چکیده انگلیسی :
Qaboosname is one of the prominent works of Persian didactic literature. It is considered a central text among Persian literary works due to its formal attractiveness and thematic variety. This book had an undeniable intertextual role in the evolution of the Persian textual galaxy in getting, developing, and transferring religious, social, and educational teachings. Wise quotations and pieces of educational advice are some of the valuable heritage that reached Qabooname to remarkable Persian works after it. Analyzing intertextual relations between Qaboosname and quotations of Sufis can explain the share of mysticism in Onsorolma’ali’s educational system and make us familiar with the amount and the way of intertextual application of Qaboosname and its intellectual references. It also can help us to reach a better understanding of the book and its related texts. This paper in a descriptive and analytical way has concluded that the high frequency of implicit and explicit intertextuality indicates that Qaboosname has a high level of literariness and aestheticism. The high amount of educational topics such as social, and religious issues and the necessity of linguistic and behavioral politeness signifies that social interactions are important in Onsorolma’ali’s view and intellectual framework of Sufism. Paying attention to the quotations and behaviors of the first-class Sufis of Islamic mysticism indicates that Onsorolma’ali had a firm belief in getting educational teachings from basic Sources of this movement.
_||_