تحلیل مردم‌شناسی اساطیری و دینی آیین‌های وَر در جنوب کرمان

محورهای موضوعی : آیین‌های اسطوره‌ای

یوسف فاریابی ¹ (دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان.)
معصومه برسم ² (دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان.)

تاریخ دریافت : 1402/01/26 تاریخ پذیرش : 1402/04/04 تاریخ انتشار : 1402/06/29

کلید واژه: دین, اساطیر, جنوب کرمان, مردم‌شناسی, آیین‌‌ وَر,

چکیده مقاله :

وَر یک آزمایش ایزدی یا داوری ایزدی بوده است که در دین مزدیسنا از سوی داوران برای اثبات راست‌گویی یا حقانیت شخصی اجرا می شده است. آیین وَر، تنها ویژه ایرانیان نبوده بلکه در اروپا تا سده های میانه رواج داشته است. در فرهنگ اساطیری و دینی جنوب کرمان از گذشته تا امروز برای اثبات راست‌گویی و حقانیت خود از آیین وَر، به شیوه های مختلف نظیر لقمه نویسی، تخته گردون، کاسه گردون، قسم چار و غیره بهره برده اند. هدف پژوهش حاضر معرفی و شناخت کارکرد آیین های وَر و شیوه اجرای آن در این منطقه است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، با گرداوری اطلاعات اسنادی و مصاحبه با افراد بومی آن منطقه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آیین های وَر، در فرهنگ عامه ریشه حماسی و تاریخی دارد و سرمنشأ آن را می توان در متون حماسی دینی و اساطیری نظیر شاهنامه و اوستا پیدا کرد که در گذر زمان همانند سایر آیین ها دچار تغیر و تحول شده اند.

چکیده انگلیسی:

Var (trial by ordeal) was a form of divine judgement carried out by Zoroastrian judges to ascertain personal truthfulness. This ritual was not exclusive to Iranians; it was prevalent in Europe until the middle centuries. In the mythological and religious culture of the southern region of Kerman, the var ritual has been practiced in various ways throughout history. These include loqmeh-nevisi (eating consecrated morsels by the accused), takhteh-nevisi (writing the accused's name on a board), kāseh-ghardoon (identifying the culprit with a bowl of water), and qesme-chār (passing the accused through fire), among others, all aimed at proving personal truthfulness. The purpose of this study is to examine the role and implementation of Var rituals in this specific region. The research method is descriptive-analytical and involves collecting documentary information and conducting interviews with local inhabitants. The findings of the research indicate that the origins of Var rituals can be traced back to religious and mythological epic texts such as Shāhnāmeh and Avesta. Similar to other rituals, Var has undergone changes and transformations over time.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

اوستا، 1392، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.

آبادیان، محمد، 1399، مصاحبه شفاهی، اهل رودبارجنوب،68ساله

اسدی طوسی، علی. 1354.  گرشاسب­نامه. به کوشش حبیب یغمایی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.

امیری، رزاق. 1394. تاریخ و فرهنگ مردم فراشبند. شیراز: نوید شیراز.

ایزنگ، هانس­یورکن. 1350. درست و نادرست در روان‌شناسی. ترجمه ایرج نیک­آئین، بی­جا، شرکت سهامی کتاب­های جیبی.

ایمانی، محمدتقی، 1391، تحقیق قوم­نگاری در رویکردهای کمی و کیفی تحقیق، نشریه دانشکد ه ادبیات و علوم انسانی

باقری، مهری. 1393. دین­های ایران باستان. تهران: قطره.

برسم، زهرا، 1399، جیرفت، بخش ساردوئیه، 55ساله

بلک. جرمی و گرین. آنتونی، 1383. فرهنگ­نامه خدایان دیوان و نمادهای بین النهرین باستان.ترجمه پیمان متین، تهران: امیرکبیر.

بهار، مهرداد. 1378. بندهش، تهران: توس.

بینالود، نادیا. 1381. سقاخانه­های تهران. موسسه فرهنگی و هنری بینش­پژوه. پژوهشکده مردم­شناسی.

پاشایی، محمدرضا. 1389. «ریشه­شناسی واژه سوگند در نامه باستان»، کتاب ماه ادبیات، شماره 40(پیاپی154)،44-47.

 پورخالقی چتروددی، مه­دخت و فرزاد قائمی. 1389. «تحلیل نمادینگی آتش در اساطیر بر مبنای نظریه همترازی و رویکرد نقد اسطوره­ای با تمرکز بر اساطیر ایران و شاهنامه فردوسی»، مجله جستارهای ادبی. دوره 43. شماره 3، 95-118 10.22067/jls.v43i3.9354.DoI:

پورداوود، ابراهیم. 1321. «سوگند»، مجله مهر ایران. شماره 5 و 6، سال هفتم. 281-293.

پورداوود، ابراهیم، 1381،ویسپرد، چاپ اول، تهران: اساطیر

پورداوود، ابراهیم، 1356، یشت­ها، تهران: اساطیر

پهلوان، حسین، 1401، مصاحبه شفاهی، جیرفت، روستای هوکرد، 38ساله

پولاک، یاکوب ادوارد .1368. سفرنامه پولاک(ایران و ایرانیان). ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: انتشارات خوارزمی.

جعفری (قنواتی)، محمد. 1394. تحقیقات میدانی؛ درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی

جهاندیده، عبدالغفور. 1396.  «پژوهشی درباره آئین وَر در بلوچستان»، ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. سال5، شماره16، صص20-38.Doi: 20.1001.1.23454466.1396.5.16.5.9

حداد، طاهره، 1391، پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان «بررسی وَر برپایه متون پهلوی »دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات.

حیدری، دریا. 1392. «سوگند در شاهنامه و ارتباط اساطیری آن با آب و آتش»، پژوهش­نامه ادب حماسی. سال نهم، شماره شانزدهم، 35-61. Doi: 20.1001.1.23225793.1392.9.16.2.7

حسام پور، سعید و ناهید دهقانی. 1387. «بررسی تحلیلی گونه­های پیمان و سوگند در شاهنامه فردوسی»، پژوهش­نامه ادب غنایی. دوره 6، شماره 11،  66-37. DoI: 10.22111/jllr.2008.919

محمودشاهی، دادمراد، 1400، مصاحبه شفاهی، جیرفت اهل روستای کریم­آباد، 50ساله

دادور، ابوالقاسم و مبینی، مهتاب 1387. بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر هنر ایران و هند، مجله مطالعات ایرانی، شماره(14)، 130-115.

دیانت، محسن1395، تاثیر نظریه کارکردگرایی بر شکل­گیری بروکراسی و ساختار فرهنگ در ایران، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره(2)، 125-105. DOI: 10.21859/priw-060205

دهخدا، على­اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا. انتشارات: دانشگاه تهران.

راشد محصل، محمدتقی­زند. 1370. بهمن یسن. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

رجبی، پرویز، 1380. هزاره­های گمشده. تهران: نشر توس.

رستمی، علی حسین، 1399، مصاحبه شفاهی، جیرفت، روستای بهراسمان 77ساله

رضی، هاشم. 1360. «محاکمه و داوری وَر در ایران باستان»، مجله چیستا. شماره5، 554-575.

رمضان­ماهی، سمیه؛ فدوی، سیدمحمد و حسن بلخاری. 1389. «تجلی آیین وَر در گذر سیاوش از آتش»، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. شماره41، 53-62.Doi: 20.1001.1.22286039.1390.2.41.6.2

رهبر، علی. 1348. «سوگند و ردپای آن در ادبیات فارسی»، مجله هنر و مردم. دوره7، شماره 83،35-44.

رسولی، جواد 1377، آئین اساطیری ور پیشینه سوگند در ایران و جهان، تهران: نشر سروش

روح­الامینی، محمود، 1372، مبانی انسان­شناسی، تهران: عطار

ریتزر، جورج، 1374، نظریه جامعه­شناسی در دوران معاصر، مترجم محسن ثلاثی، تهران: نشر علمی.

زاویه، سعید؛ آمنه مافی­تبار. 1392. «بررسی آیین­های اساطیری داوری ایزدی در ایران باستان». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناسی دانشگاه آزادذ اسلامی واحد تهران جنوب. سال9. شماره 30. ص66-86. Dor:20.1001.1.20084420.1392.9.30.4.2

 

شاملو، احمد. 1361. کتاب کوچه. تهران: انتشارات مازیار.

شریفی، محمد، 1399، مصاحبه شفاهی، اهل کهنوج،69ساله

شعبانی، هاجر، 1399، مصاحبه شفاهی، اهل جیرفت روستای کریم­آّباد، 75ساله

شعبانی، اشرف، 1399، مصاحبه شفاهی، اهل جیرفت روستای کریم­آّباد، 79ساله

شوالیه. ژان. ژاکو گربران، آلن. 1387. فرهنگ نمادها. ج3. ترجمه سودابه فضائلی. تهران: جیهون.

سهرانی، اسلام ، 1401، مصاحبه شفاهی، جیرفت،48ساله

سهرانی، محمد حسین، 1399، مصاحبه شفاهی، کهنوج روستای سهرون، 40ساله

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته­های پهلوی، چاپ اول،. تهران: انتشارات طوس.

عزیزی­فر، امیرعباس 1394. «بررسی بن­مایه­های اساطیری در داراب نامه طرسوسی»، متن شناسی ادب فارسی. دورة جدید، شماره ،101-118.

علیمردی، منصور، 1394،مصاحبه شفاهی، رودبار، 49ساله

 غلامی، احمد 1385. سوگند به آتش در داستان سیاوش، نشریه رشد و ادبیات زبان فارسی،(77)، 42-40.

فاضلی، حبیب­الله و یزدانپناه، میلاد 1399، نظام معنایی و کارکردهای سیاسی اجتماعی اجاق و آتش در میان قشقایی­ها، فصلنامه مطالعات ملی، سال21، شماره(4)، 85-100. Doi : 10.22034/rjnsq.2020.120491

فخر، حسین؛ لیلا نصیرپور. 1395.  «قدرت اثباتی سوگند در حقوق کیفری ایران»، مجله کانون وکلای دادگستری. شماره42، 43-60.

فردوسی، ابوالقاسم. (1377). شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. تهران: جهان­گستر.

فلاحتی موحد، مریم 1382. تقدس آتش در ادیان، اخبار ادیان، شماره(6)،43-41.

کافرلو، عالم،( 1399). مصاحبه شفاهی، اهل جیرفت روستای ابوذریه، 74ساله.

کیانی، حسین، 1371، سوگند در زبان و ادب فارسی. تهران: دانشگاه تهران.

مددی، غلامحسین و فخری زارعی 1394.«برسی تطبیقی آسمان خورشیدو ماه در اساطیر ونقش ایزد گونه آنها در شاهنامه».  مجموعه مقالات دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی.

مزداپور، کتایون.1369. شایست وناشایست. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

میرحسینی، سیدمحمد؛ انصاری، نرگس؛ قلندری، لیلا،( 1393). تحلیل ساختاری قسم در قران کریم، دوفصلنامه پژوهش­های قرانی در ادبیات، دانشگاه لرستان، سال اول، شماره دوم، 103-131.

نیکوبخت، ناصر؛ ذولفقاری، حسن، امیرعباس عزیزی­فر،(1389)، ظرفیت­های رمزی داراب­نامه طرسوسی، پژوهش­های ادبی دانشگاه تربیت مدرس، شماره28، سال7، 165-189.

Doi: 20.1001.1.17352932.1389.7.28.7.3  

واحددوست، مهوش،(1379)، نهادینه­های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش

ورمارزن، مارتین، (1386)،  آیین مهر، ترجمه بزرگ نادرزاد، چاپ ششم، تهران: انتشارات چشمه

وندیدا، 1376، جلد1، مقدمه فرگردهای 1-4، ترجمه، واژه­نامه و یاداشت­ها از هاشم رضی، تهران: فکر روز.

هاشمی­نیا، محمد مسیح؛ جان­احمدی، فاطمه، میرکاضهی­نژاد، حلیمه،( 1400)، تجلی آئین ور در داستان­های تاریخی و معاصر قوم بلوچ(نمونه موردی داستان ملکشاه و الاهی)، فصلنامه علمی و پژوهشی تاریخ، سال 16، شماره63، 117-85.

هینلز، جان. (1393)، شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: نشر چشمه.

 

Ābādīyān, Mohammad. (2019/1399SH). Mosāhebe Šafāhī. Ahle rūdbār Jonūb (oral interview, from South Rudbar).

Afīfī, Rahīm. (2004/1383SH). Asātīr va Farhange Īrān dar Neveštehā-ye Pahlavī (Mythology and Culture of Iran). 1^st ed. Tehrān: Tūs. [In Persian].

Alī-mardī, Mansūr. (2014/1394SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Rūd-bar.

Amīrī, Razzāq. (2015/1394SH). Tārīx va Farhange Mardome Farāš-band (History and Farhang, Mardam Farashband). Šīrāz: Navīde Šīrāz. [In Persian].

Asadī Tūsī, Alī. (1975/1354SH). Garšāsb-nāme. Be Kūšeše Habīb Yaqmāyī. Tehrān: Donyā-ye Ketāb. [In Persian].

Azīzī-Far, Amīr-abbās. (2015/1394SH). Barrasī-ye Bon-māyehā-ye Asātīrī dar Dārāb-nāmeh Tarsūsī. Journal of Persian Literature Textology. new course.  15^th Year. No. 4. Pp. 101-118. [In Persian].

Avestā. (2012/1392SH). Gozāreš va Pažūheše Jallīl Dūst-xāh (report and research of Jalil Dostkhah). Tehrān: Morvārīd. [In Persian].

Bahār, Mehr-dād. (1999/1378SH). Bondaheš. Tehrān: Tūs. [In Persian].

Bāqerī, Mehrī. (2013/1393SH). Dīnhā-ye Īrāne Bāstān (Religions of Ancient Iran). Tehrān: Qatre. [In Persian].

Barsam, Zahrā. (2019/1399SH). Baxše Sārdū’īyeh (Jiroft, Sardoiye district).

Bīnālūd, Nādīyā. (2002/1381SH). Saqqā-xānehhā-ye Tehrān. Binesh Pajoh Cultural and Art Institute. Institute of Anthropology. [In Persian].

Black, Jeremy and Green, Antony. (2012/1383SH). Farhang-nāme-ye Xodāyāne Dīvān va Namādhā-ye Beyno al-nahreyne Bāstān (Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia: an illustrated dictionary). Tr. by Peymān Matīn. Tehrān: Amīr-kabīr. [In Persian].

Chevalier, Jean Jacque and Gheerbrant, Alain. (2003/1387SH). Farhange Namādhā (The Culture of Symbols). 3^rd ed. Tr. by Sūdābe Fazā’elī. Tehrān: Jeyhūn. [In Persian].

Dād-var, Abo al-qāsem and Mobīnī, Mahtāb. (2017/1387SH). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Naqše Gāv dar Asātīre Honare Īrān va Hend (A comparative study of the role of the cow in the mythology of Iranian and Indian art). Journal of Iranian Studies. No. 14. Pp. 115-130. [In Persian].

Deh-xodā, Alī-akbar. (1998/1377SH). Loqat-nāme-ye Deh-xodā (Laghatanameh Publications). Tehrān: University of Tehran. [In Persian].

Dīyānt, Mohsen. (2015/1395SH). Ta’sīre Nazarīye-ye Kārkerd-garāyī bar Šekl-gīrī-ye Borūkrāsī va Sāxtāre Farhang dar Īrān (the effect of functionalism theory on the formation of bureaucracy and culture structure in Iran). Islamic World Political Research Quarterly. 6^th Year. No. 2. Pp. 105-125. DOI: 10.21859/priw-060205. [In Persian].

Eysenck, Hans Jurgen. (1971/1350SH). Dorost and Nā-dorost dar Ravān-šenāsī (Sense and nonsense in psychology). Tr. by Īraj Nīk-āyīn. bī-jā. Šerkate Sahāmī-ye Ketābhā-ye Jībī. [In Persian].

Falāhatī Movahhed, Maryam. (2012/1382SH). Taqaddose Ātaš dar Adyān (The sanctity of fire in religions). Akhbar Adyan magazine. No. 6. Pp. 41-43. [In Persian].

Faxr, Hoseyn and Leylā Nasīr-pūr. (2015/1395SH). Qodrate Esbātī-ye Sogand dar Hoqūqe Keyfarī-ye Īrān (The evidentiary power of oaths in Iranian criminal law). Journal of Bar Association. No. 42. Pp. 43-60. [In Persian].

Fāzelī, Habībo al-llāh and Yazdān-panāh, Mīlād. (2019/1399SH). Nezāme Ma’nāyī va Kār-kardhā-ye Sīyāsī Ejtemā’ī-ye Ojāq va Ātaš dar Mīyāne Qašqāyīhā (semantic system and social political functions of stove and fire among Qashqais). National Studies Quarterly. 21^th Year. No. 4. Pp. 85-100. Doi: 10.22034/rjnsq.2020.120491. [In Persian].

Ferdowsī, Abo al-qāsem, (1998/1377SH). Šāh-nameh. bar Asāse Čāpe Mosco. Tehrān: Jahān-gostar. [In Persian].

Haddād, Tāhereh. (2013/1391SH). Barrasī-ye Var bar Pāye-ye Motūne Pahlavī. Master's thesis of Allameh Tabatabai University, Faculty of Literature. [In Persian].

Hāšemī-nīyā, Mohammad Masīh and Jan-ahmadī, Fātemeh & Mīr-kāzehī-nežād, Halīme. (2021/1400SH). Tajallī-ye Ā’īne Var dar Dāstānhā-ye Tārīxī va Mo’āsere Qome Balūč (Nemūne-ye Mowredī-ye Dāstāne Malek-šāh va al-lāhī). History scientific and research quarterly. 16^th Year. No. 63. Pp. 85-117. [In Persian].

Hesām-pūr, Sa’īd and Dehqānī, Nahīd. (2008/1387SH). Barrasī-ye Tahlīlī-ye Gūnehā-ye Peymān va Sogand dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī (Analytical study of types of agreement and oath in Ferdowsi's Shahnameh). Ghanai Literary Journal. 6^th Year. No. 11. Pp. 37-66. DoI: 10.22111/jllr.2008.919. [In Persian].

 Heydarī, Daryā. (2013/1392SH). Sogand dar Šāh-nāme va Ertebāte ān bā Āb va Ātaš. Epic literature research journal. 9^th Year. No. 16. Pp. 35-61. Doi:20.1001.1.23225793.1392.9.16.2.7. [In Persian].

Hinnells, John Russell. (2014/1393SH). Šenāxte Asātīre Īrān (‎Persian mythology). Tr. by Žāleh Āmūzgār and Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Češmeh. [In Persian].

Holy Qor’ān.

Īmānī, Mohammad-taqī. (2013/1391SH). Tahqīqe Qom-negārī dar Rūy-kardhā-ye Kammī va Keyfī-ye Tahqīq (Ethnographic research in quantitative and qualitative research approaches). Faculty of Literature and Human Sciences Journal. [In Persian].

Jahān-dīdeh, Abdo al-qafūr. (2017/1396SH). Pažūhešī Darbāre-ye Āyīne Var dar Balūčestān. Popular culture and literature monthly. 5^th Year. No. 16. Pp. 20-38. Doi: 20.1001.1.23454466.1396.5.16.5.9. [In Persian].

Ja’farī (Qanawātī), Mohammad. (2015/1394SH). Tahqīqāte Meydānī: Dar-āmadī  bar Folklore Īrān. Tehrān: Jāmī. [In Persian].

Kāfar-lū, Ālam. (2019/1399SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Ahle Jīroft Rūstā-ye Abu Zarīyyeh.

Kīyānī, Hoseyn. (1992/1371SH). Sowgand dar Zabān va Adabe Fārsī (Oath in Persian language and literature). Tehrān: University of Tehran. [In Persian].

Maddadī, Qolām-hoseyn and Zāre’ī, Faxrī. (2015/1394SH). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Āsemāne Xoršīd va Māh dar Asātīr va Naqše Īzad Gūne-ye Ānhā dar Šāh-nāmeh. Proceedings of the 10th International Conference on the Promotion of Persian Language, Mohaghegh Ardabili University. [In Persian].

Mahmūd-šāhī, Dād-morād. (2021/1400SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Jīroft Ahle Rūstā-ye Karīm-ābād.

Mazdā-pūr, Katāyūn. (1990/1369SH). Šāyest and Nā-šāyest. Tehrān: Institute of Cultural Studies and Research. [In Persian]

 Mīr-hoseynī, Seyyed Mohammad and Ansārī, Narges & Qalandarī, Leylā. (2014/1393SH). Tahlīle Sāxtārī-ye Qasam dar Holy Qor’ān (Sakhtari analysis, section of the Holy Qur’an). Two Quarterly Journal of Qur'anic Studies in Literature, Lorestan University. 1^st Year. No. 2. Pp. 103-131. [In Persian].

Nīkū-baxt, Nāser and Zo al-faqārī, Hassan, Amīr-abbās Azīzī-far. (2010/1389SH). “Zarfīyyathā-ye Ramzī Dārāb-nāmeh Tarsūsī”. Journal of Literary Researches of Tarbiat Modares University. 7^th Year. No. 28. Pp. 165-189. Doi: 20.1001.1.17352932.1389.7.28.7.3.  [In Persian].

Pahlavān, Hoseyn. (2022/1401SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Jīroft, Rūstā-ye Hūkard.

Pāšāyī, Mohammad-reza. (2010/1389SH). Rīše-šenāsī-ye Wāže-ye Sogand dar Nāme-ye Bāstān. Book magazine of the month of literature. 40^th Year. No. 154. Pp. 44-47. [In Persian].

Polak, Jakob Eduard. (1939/1368SH). Safar-nāme-ye Polak (Persien das land und seine bewohner). Tr. by Key-kāvūs Jahān-dārī. Tehrān: Xārazmī. [In Persian].

Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (1942/1321SH). Sowgand. Mehr Iran Magazine. No. 5 and 6. 7^th Year. Pp. 281-293. [In Persian].

Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (1977). Yašt-hā. Tehrān: Asātīr. [In Persian].

Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (2002/1381SH). Vīspard. 1^st ed. Tehrān: Asātīr. [In Persian].

Pūr-xāleqī Čat-rūddī, Mah-doxt and Qā’emī, Farzād. (2010/1389SH). “Tahlīle Namādīnegī-ye Ātaš dar Asātīr Bar Mabnāye Nazarīye-ye Ham-tarāzī va Rūy-karde Naqde Ostūreh-ī bā Tamarkoze bar Asātīre Īrān va Šāhnāme-ye Ferdowsī”. Journal of literary essays. 3^rd Year. No. 43. Pp. 95-118. DoI: 10.22067/jls.v43i3.9354. [In Persian].

Qolāmī, Ahmad. (2015/1385SH). Sogand be Ātaš dar Dāstāne Sīyāvoš (Oath to fire in the story of Siavash). Rushd and Persian language literature. No. 77. Pp. 40-42. [In Persian].

Rahbar, Alī. (1969/1348SH). Sowgand va Rade Pā-ye ān dar Adabīyyāte Fārsī. Art and People Magazine. 7^th Year. No. 35. Pp. 44-83. [In Persian].

Rāšed Mohssel, Mohammad-taqī-zand. (1991/1370SH). Bahman Yasn. Tehrān: Institute of Farhangi Studies and Investigations. [In Persian].

Rajabī, Parvīz. (2001/1380SH). Hezārehā-ye Gomšodeh. Tehrān: Tūs. [In Persian].

Ramezān-māhī, Somayye and Fadawī, Seyyed Mohammad & Bolxārī, Hassan. (2010/1389SH). Tajallī-ye Āyīne Var dar Gozare Sīyāvaš as Ātaš. Journal of fine arts - visual arts. No. 41. Pp. 53-62. Doi: 20.1001.1.22286039.1390.2.41.6.2. [In Persian].

Rasūlī, Javād. (1998/1377SH). Ā’īne Asātīrī-ye Var Pīšīne-ye Sogand dar Īrān va Jahān (The Mythological Ritual and Background of the Oath in Iran and the World). Tehrān: Sorūš. [In Persian].

Razī, Hāšem. (1981/1360SH). Mohākeme va Dāvarī-ye Var dar Īrāne Bāstān (Trial and Dawry of Iran Bastan). Chista Magazine. No. 5. Pp. 554-575. [In Persian].

Ritzer, George. (1995/1374SH). Nazarīyye-ye Jāme’e-šenāsī dar Dowrāne Mo’āser (Contemporary sociological theory). Tr. by Mohsen Salāsī. Tehrān: Elmī. [In Persian].

Rostamī, Alī Hoseyn. (2019/1399SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Jīroft, Rūstā-ye Bahrāsmān.

Rūho al-amīnī, Mahmūd. (1993/1382SH). Mabānī-ye Ensān-šenāsī (Fundamentals of Anthropology). Tehrān: Attār. [In Persian].

Sohrānī, Mohammad-hoseyn. (2019/1399). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Kahnūj Rūstā-ye Sahrūn.

Sohrānī, Eslām. (2022/1401SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Jīroft.

Šāmlū, Ahmad. (1932/1361SH). Kūče (The Kocha Book). Tehrān: Māzīyār. [In Persian].

Šarīfī, Mohammad. (2019/1399SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Ahle Kahnūj.

Ša’bānī, Ašraf. (2019/1399SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Ahle Jīroft Rūstā-ye Karīm-ābād .

Ša’bānī, Hājar. (2019/1399SH). Mosāhebe-ye Šafāhī (oral interview). Ahle Jīroft Rūstā-ye Karīm-ābād .

Vāhed-dūst, Mahvaš. (2000/1379SH). Nahādīnehā-ye Asātīrī dar Šāh-nāmeh-ye Ferdowsī. Tehrān: Sorūš. [In Persian].

Vandīdā. (1997/1376SH). 1^st Vol. Introduction to processes 1-4. Tr. Translation, glossary and notes from Hāšem Razī. Tehrān: Fekre Rūz. [In Persian].

‎Vermaseren, Maarten Jozef. (2007/1386SH). Āyīne Mehr (Mithra ce dieu rnysterieux). Tr. by Bozorg Nāder-zāde. 6^th ed. Tehrān: Češmeh. [In Persian].

Zāvīyeh, Sa’īd and Āmeneh Māfī-tabār. (2013/1392SH). Barrasī-ye Āyīnhā-ye Asātīrī-ye Dāvarī-ye Īzadī dar Īrāne Bāstān. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 30^th Year. No. 9. Pp. 66-86. Dor: 20.1001.1.20084420.1392.9.30.4.2. [In Persian].