چگونگی دگردیسی نمادهای اساطیری «خون، گیاه و گیسو» در رمان‌های معاصر (مطالعه موردی سووشون، حیرانی و منِ او)

محورهای موضوعی : اسطوره

طاهره کوچکیان ¹ (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
خاور قربانی ² (دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مهاباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/08/25 تاریخ پذیرش : 1401/10/04 تاریخ انتشار : 1401/12/24

کلید واژه: خون, رمان معاصر, دگردیسی, گیاه و گیسو, نمادهای اساطیری,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر چگونگی بازتولید نمادهای اساطیری خون، گیاه و گیسو را در ارتباط با اسطورة شهید‌شونده به شکل تلفیقی در رمان‌های معاصر بررسی می‌کند. برای دستیابی به این هدف، نخست به منظور شناسایی اصالت نحوة تلفیق، آن‌ها را در داستانِ سیاوش شاهنامه بررسی و سپس با توجه به میزان مطابقت، شیوه و دلیل دگردیسی این نمادهای اساطیری را در سه رمان معاصر با داستان سیاوش در شاهنامه تحلیل نموده است. جامعۀ آماری تحقیق، متون اساطیری و چند رمان‌ِ معاصر و نمونۀ تحقیق، داستان سیاوش در شاهنامه و سه رمان سووشون، حیرانی و منِ او است که با روش نمونه‌‌گیری هدفمند انتخاب‌شده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است این نمادهای اساطیری متأثر از خط فرهنگی، عناصر و مناسبات درونی خود در رمان تغییر کرده و بازتولید شده اند. نتایج ضمن تأیید باززایی این مثلث نمادین در ادبیات داستانی معاصر و بررسی روند تحولِ آن، بر آن است که ساختار آن با وجود تفاوت در زمینه باززایی(زمان، مکان و موقعیّت) ثابت مانده است، امّا اجزاء، زمینه و کارکرد شخصیّتی و معنایی آن دچار دگردیسی شده است و دال محور شناخت آن با توجه به سه عنصر تغییر، شکستگی، دگرگونی و ادغام بازتولید شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The present study examines three mythological symbols of blood, plant and long hair, which are related to mythological characters who become martyrs, in contemporary Persian novels. To achieve this goal, first the symbols are examined in the story of Siyāvash in Shānāmeh, and then the transformation of these mythological symbols in three contemporary novels is analyzed. The statistical population of the research is the story of Siyāvash in Shānāmeh and three novels Suvashun, Bewilderment (Heirani) and His Ego (Man-e-oo) that have been selected by the purposeful sampling method. The present research, by using the descriptive-analytical method, aims to state that the mythological symbols (blood, plant and long hair) have been changed and reproduced in all three novels under the influence of the culture and internal relations of the society. The results, while confirming the regeneration of these mythological symbols in Persian contemporary fiction, show that despite the temporal, spatial and positional differences, their structure remains the same, but the components, context and semantic function undergo transformation and according to the elements of change, fracture and integration have been reproduced.

منابع و مأخذ:

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. چ1. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1375. مقدس و نامقدس، ترجمه نصرالله زنگویی. چ1. تهران: سروش.

الیاده، میرچا .1376. رساله تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.

الیاه، میرچا 1374. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.

امیرخانی، رضا. 1393. من او . چ31. تهران: افق.

بهار، مهرداد.1373. جستارهایی چند در فرهنگ ایران. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. تهران: فکر روز.

پاینده، حسین. 1397. نظریه و نقد ادبی. ج1. تهران: سمت.

پور داوود، ابراهیم.1377. یشت ها. ج1. تهران: اساطیر.

صابری، طیبه، سیّدکاظم موسوی، مسعود فروزنده و میترا شاطری. 1397. «مو در قصه‌های شفاهی و اساطیر». دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. س6. ش22. صص230ـ206. 

صالح، حلوه، سعید بزرگ بیگدلی، حسینعلی قبادی و قدرت‌الله طاهری. 1399. «تحلیل نمودهای اسطوره ای در رمان های معاصر فارسی از سال 1340 تا 1357 با تأکید بر رمان سووشون». روایت‌شناسی. س4. ش7. صص80ـ53.

DOR: 20.1001.1.25886495.1399.4.1.3.1

عرفانی بیضایی، جواد و اشرف جوادی. 1396. «تأثیرپذیری سیمین دانشور در نگارش سووشون از داستان سیاووش در شاهنامه». مجله مطالعات ادبیات. س3. ش4. صص69ـ58.

حمیدیان، سعید. 1376. شاهنامه. ج3. چ3. تهران: قطره.

خجسته، فرامرز و محمدرضا حسنی ‌جلیلیان. 1389. «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت اسطوره باروری و ایزد گیاهی». تاریخ ادبیات. س3‌. ش1. صص96ـ77.

دانشور، سیمین. 1380. سووشون. تهران: خوارزمی.

ـــــــــــــ . 1381. گفتگو با مجله زنان. س11. فروردین.

دولت‌آبادی، محمود.1380. کلیدر. ج10. چ11. تهران: فرهنگ معاصر، چشمه.

رؤیایی، طلایه. 1394. «زایش اسطوره ‌های جدید از بطن ادبیات مدرن». پژوهش ادبیات معاصر جهان. س20. ش1. صص109ـ91.  DOI: 10.22059/JOR.2015.54217

رضایی دشت ارژنه، محمود و پروین گلی‌زاده. 1390. «بررسی تحلیل ـ تطبیقی سیاوش، اوزیریس و آتیس». ادبیات عرفانی و اسطوره شناسی دانشگاه آزا اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش22. صص83ـ57. DOR: 20.1001.1.20084420.1390.7.22.2.0

رنجبر، ابراهیم. 1391. «جنبه‌های نمادین رمان سووشون». فنون ادبی. س4. ش1 (پیاپی1). صص106ـ93. DOR: 20.1001.1.20088027.1391.4.1.1.7

زمانی، فاطمه. 1398. «تحلیل اسطوره‌ای ـ بینامتنی رمان حیرانی بر اساس نظریة آلوده‌انگاری ژولیا کریستوا». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س‌15. ش54. صص161ـ135. DOR:  20.1001.1.20084420.1398.15.54.5.3

زمردی، حمیرا. 1381. «نمادهای تمثیلی و اساطیری گیاه و درخت در مثنوی مولوی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی(تهران). س4. ش8ـ7ـ6ضمیمه. صص126ـ109.

علوی‌‌مقدم، مهیار و مریم ساسانی. 1387. «فرایند نقد اسطوره‌ای در نقد و تحلیل کهن‌الگوی «مرگ و تولد دوباره». مطالعات ایرانی. ش14. صص236ـ221.    

فرنبغ .1369. بندهش. گزارش مهرداد بهار. چ5. تهران: توس.

فصیح، اسماعیل .1364. درد سیاوش. چ1. تهران: صفی علیشاه.

قاسم‌زاده، سیّدعلی و حسینعلی قبادی. 1391. «دلایل گرایش رمان‌نویسان پسامدرنیسم به احیای اساطیر». ادب‌پژوهی. س6. ش21. صص61ـ31.

DOR:  20.1001.1.17358027.1391.6.21.3.5  

قبادی، حسینعلی و علی‌نوری خاتونبانی.1386. «نمادپردازی در رمان‌های سیمین دانشور». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی(گوهر گویا). ش3. صص86ـ63. 

کریمی قره‌بابا، سعید و مختار رضایی. 1393. «بررسی کهن‌الگوگرایانه «درخت» در رمان سووشون». مطالعات داستانی. س3. ش2. صص22ـ7.

ستاری، رضا، محمود عزیزی و مریم بنی‌کریمی. 1389. «بررسی تقابل مدرنیسم و اسطوره در آثار گلشیری». متن‌پژوهی ادبی. س14. ش46. صص159ـ145.

DOR:  20.1001.1.22517138.1389.14.46.7.0

سجادی، محمد علی .1373. حیرانی. چ 1. تهران: اوجا.

شایان‌سرشت، اکبر و حامد مهرداد. 1396. «نظریة اسطوره گشتار و شیوه‌های ظهور آن در رمان فارسی». پژوهش ادبیات معاصرجهان. س22. ش2. صص444ـ425.

DOI: 10.22059/JOR.2017.115823.1150  

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیهون.

مختاریان، بهار. 1387. «موی بریدن در سوگواری». فصلنامه فرهنگستان. س10. ش4. صص55ـ50.

مهدوی، معصومه، بابک فرزانه و لیلا قاسمی حاجی‌آبادی. 1398. «دگردیسی اسطوره‌ها در سروده‌های بدر شاکر السیاب». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش55. صص226ـ195.

DOR:  20.1001.1.20084420.1398.15.55.7.7

نیچه، فردریش ویلهلم. 1377. زایش تراژدی. ترجمه رویا منجم. تهران: پرسش.

نیکخواه فاردقی، اعظم. 1397. «فراخوانی اسطوره و حماسه ها در رمان فارسی (مطالعه موردی: رمان سین مثل سودابه نوشته کاوه میرعباسی)». همایش شاهنامه و تعلیم و تربیت.

هال، جیمز. 1390. فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. ج5. تهران: فرهنگ معاصر.

یغمایی، پیرایه .1390. گیسوی چنگ ببرید به مرگ می ناب. وب سایت رسمی پیرایه یغمایی.

https://pirayehyaghmaii.com/gisooye-chang/

 

English Sources

Crawly, E. (1927), The Mystic Rose: A Study of Primitive Marriage, London

Golan, A. (1991), Myth and Symbol, Symbolism in Prehistoric Religions, Jerusalem

Malinowski, B. (1935), Coral Gardens and Their Magic, 2 vols, London

Taylor, E. B. (1873), Primitive Culture, London

Leach, E. R. (1967), ‘‘Magical Hair’’,Myth and Cosmos, New York, pp. 77-108

Alavī Moqaddam, Mah-yār and Sāsānī, Maryam. (2017/1387SH). “Far-āyande Naqde Ostūreh-ī dar Naqd va Tahlīle Kohan-olgū-ye “Marg va Tavallode Dobāre” ("The Mythical Criticism Process in the Criticism and Analysis of the Archetype of "Death and Rebirth"). Journal of Iranian Studies. No. 14. Pp. 221-236.

Amīr-xānī, Rezā. (2013/1393SH). Mane Ū. 31^th ed. Tehrān: Ofoq.

Asado al-lāhī, Allāh Šokar. (2014/1384SH). Bāz-yāfte Ostūre dar Rommāne Now, Ostūre va Adabīyyāt (Recycling of myth in the new novel, myth and literature). Tehrān: Samt.

Bahār, Mehr-dād. (1994/1373SH).  Jastārhā-yī Čand dar Farhange Īrān (A few essays on Iranian culture). With the efforts of Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr Motlaq. Tehrān: Fekre Rūz.

Chevalier, Jean and Alain Gheerbrant. (2008/1388SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jehūn.

Dānešvar, Sīmīn. (2018/1381SH). Gofto-gū bā Majale-ye Zanān (Conversation with Women's Magazine). 11^th Year. Farvardīn.

Dānešvar, Sīmīn. (2018/1380SH). Sūvašūn. Tehrān: Xārazmī.

Dowlat-ābādī, Mahmūd. (2018/1380SH). Kelīder. 10^th Vol. 11^th ed. Tehrān: Farhange Mo’āser, Češme.

Eliade, Mircea. (1996/1375SH). Moqaddas va Nā-moqaddas (Sacred and Unholy). Tr. by Nasro al-llāh Zangūyī. 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Eliade, Mircea. (1995/1374SH). Ostūre Bāz-gašte Jāvedāne (The myth of eternal return). Tr. by Bahman Sarkārātī. Tehrān: Tahūrī.

Eliade, Mircea. (1997/1376SH). Resāle Tārīxe Adyān (Treatise on the history of religions). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.

Erfānī Beyzāyī, Javād and Ašraf Javādī. (2016/1396SH). “Ta’sīr-pazīrī-ye Sīmīne Dāneš-var dar Negāreše Sūvašūn az Dāstāne Sīyāvaš dar Šāh-nāme”. Journal of Literature Studies. 3^rd Year. No. 4. Pp. 58- 69.

Esmā’īl-pūr, Abo al-qāsem. (1998/1377SH). Ostūre, Bayāne Namādīn (Mythology, symbolic expression). 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Faranbaq. (1990/1369SH). Bondaheš (His servant). Mehr-dād Bahār report. 5^th ed. Tehrān: Tūs.

Fasīh, Esmā’īl. (1985/1364SH). Darde Sīyāvaš (Siavash's pain). Tehrān: Safī Alī-šāh.

Hall, James. (2013/1390SH). Farhange Negāreh-ī-ye Namādhā dar Honare Šarq va Qarb (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art). Tr. by Roqayyeh Behzādī. 5^th Vol. Tehrān: Farhang Mo’āser.

Hamīdīyān, Sa’īd. (1997/1376SH). Šāh-nāmeh. 3^rd Vol. 3^rd ed. Tehrān: Qatre.

Karīmī Qara-bābā, Sa’īd and Moxtār Rezāyī. (2013/1393SH). “Barrasī-ye Kohan-olgū-garāyāne-ye “Deraxt” dar Rommāne Sūvašūn” ("An Archetypal Study of "The Tree" in Suvshon's Novel"). Journal of fiction studies.  3^rd Year. No. 2. Pp. 7- 22.

Mahdavī, Ma’sūmeh and Farzāneh, Bābak & Qāsemī Hājī-ābādī, Leylā. (2018/1398SH). “Degar-dīsī-ye Ostūrehā dar Sorūdehā-ye Badre Šākero al-sīyāb” ("The transformation of myths in the poems of Badr Shaker al-Siyab"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 15^th Year. No. 55. Pp. 195-226.

Moxtārīyān, Bahār. (2017/1387SH). “Mūy Borīdan dar Sūg-vārī” ("Cutting hair in mourning"). College Quarterly. 10^th Year. No. 4. Pp. 50-55.

Nietzsche, Friedrich Wilhelm. (1998/1377SH). Zāyeše Terāžedī (The Birth of Tragedy). Tr. by Rowyā Monajjem. Tehrān: Porseš.

Nīk-xāh Fārdeqī, A’zam. (2017/1397SH). “Farāxānī-ye Ostūre va Hemāsehā dar Rommāne Fārsī (Motāle’e-ye Mowredī: Rommāne Sīn Mesle Sūdābe. Nevešte-ye Kāve Mīr Abbāsī)” ("Invoking myths and epics in Persian novels (case study: the novel Sin like Sudaba written by Kaveh Mirabbasi)"). Shahnameh and education conference.

Pāyandeh, Hoseyn. (2017/1397SH). Nazarīyye va Naqde Adabī (Theory and literary criticism).1^st Vol. Tehrān: Samt.

Pūr Dāwūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašthā (yachts). 1^st Vol. Tehrān: Asātīr.

Qāsem-zādeh, Seyyed-alī and Qobādī, Hoseyn-alī. (2011/1391SH). “Dalāyele Gerāyeše Rommān-nevīsāne Pasā-modernīsm be Ehyā-ye Asātīr” ("Reasons of post-modernist novelists' tendency to revive mythology"). Literary Journal.  6^th Year. No. 21. Pp. 31-61.

Qobādī, Hoseyn-alī and Xātūn-bānī, Alī Nūrī. (2016/1386SH). “Namād-pardāzī dar Rommānhā-ye Sīmīn Dānešvar” ("Symbolism in Simin Daneshvar's novels"). Research paper on Persian language and literature (Gohar Goya). No. 3. Pp. 63-86.

Ranjbar, Ebrāhīm. (2011/1391SH). “Janbehā-ye Namādīne Rommāne Sūvašūn” ("Symbolic Aspects of Sushon's Novel"). Journal of literary arts. 4^th Year. No. 1. (Serial Number 1). Pp. 93-106.

Rezāyī Dašt Aržaneh, Mahmūd and Golī-zādeh, Parvīn. (2010/1390SH). “Barrasī-ye Tahlīl- Tatbīqī-ye Sīyāvaš, Ūzīrīs va Ātīs” ("Comparative analysis of Siavash, Osiris and Attis"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 7^th Year. No. 23. Pp. 57-83.

Rowyāyī, Talāyeh. (2014/1394SH). “Zāyeše Ostūrehā-ye Jadīd az Batne Adabīyyāte Modern” ("Birth of new myths from the heart of modern literature"). World contemporary literature research magazine. 20^th Year. No. 1. Pp. 91-109.

Sāberī, Tayyebe and Mūsavī, Seyyed Kāzem and Forūzandeh, Mas’ūd & Šāterī, Mītrā. (2017/1397SH). “Mū dar Qessehā-ye Šafāhī va Asātīr” ("Hair in oral stories and mythology"). Popular culture and literature bimonthly. 6^th Year. No. 22. Pp. 206-230.

Sajjādī, Mohammad-alī. (1994/1373SH). Heyrānī. 1^st ed. Tehrān: Ūjā.

Sāleh, Halwa and Bozorg Bīgdelī, Sa’īd and Qobādī, Hoseyn-alī & Tāherī, Qodrato al-llāh. (2019/1399SH). “Tahlīle Nemūdhā-ye Ostūreh-ī dar Rommānhā-ye Mo’āsere Fārsī az Sāle 1340 tā 1357 bā Ta’kīd bar Rommāne Sūvašūn” ("Analysis of mythological representations in contemporary Persian novels from 1340 to 1357 with an emphasis on Sushon's novel"). Narrative. 4^th Year. No. 7. Pp. 53-80.

Sattārī, Rezā and Mahmūd Azīzī & Maryam Banī-karīmī. (2009/1389SH). “Barrasī-ye Taqābole Modernīsm va Ostūre dar Āsāre Gol-šīrī” ("Examination of the contrast between modernism and myth in Golshiri's works"). Literary text research magazine. 14^th Year. No. 46. Pp. 145-159.

Šāyān Serešt, Akbar and Mehr-dād, Hāmed. (2016/1396SH). “Nazarīyye-ye Ostūre-ye Gaštār va Šīvehā-ye Zohūre ān dar Rommāne Fārsī” ("The theory of Gestar myth and its appearance methods in Persian novel"). Contemporary World Literature Research Journal. 22^th Year. No. 2. Pp. 425- 444.

Xojasteh, Farāmarz and Hasanī Jalīlīyān, Mohammad-rezā. (2009/1389SH). “Tahlīle Dāstāne Sīyāvaš bar Bonyāde Žarf-sāxte Ostūre-ye Bārvarī va Īzade Gīyāhī” ("Analysis of Siavash's story based on the deep and hard foundation of the myth of fertility and plant deity"). Journal of Literature History. 3^rd Year. No. 1. Pp. 77-96.

Yaqmāyī, Pīrāyeh. (2019/1390SH). Gīsū-ye Čang Beborīd be Marge Meye Nāb (Sesoi Chang Barirdi to the death of May Nab). Veb-sāyte Rasmī-ye Pīrāyeh Yaqmāyī (the official website of Pirayeh Yaghmai): https://pirayehyaghmaii.com/gisooye-chang/

Zamānī, Fātemeh. (2018/1398SH). “Tahlīle Ostūreh-ī-Beynā-matnī-ye Rommāne Heyrānī Bar-asāse Nazarīyye-ye Ālūdeh-engārī-ye Julia Kristeva” ("An intertextual-mythological analysis of Hirani's novel based on Julia Kristeva's contamination theory"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 15^th Year. No. 52. Pp. 135-161.

Zomorrodī, Homeyrā. (2018/1381SH). “Namādhā-ye Tamsīlī va Asātīrī-ye Gīyāh va Deraxt dar Masnavī-ye Ma’navī” ("Allegorical and mythological symbols of plants and trees in Malawi's Masnavi"). Journal of Faculty of Literature and Human Sciences (Tehran). 4^th Year. No. 6-7-8 Appendix. Pp. 109-126.