تحلیل تطبیقی مراحل سفر اسطوره‌ای قهرمان و مقامات سفر عرفانی سالک در ادبیّات انگلیسی (برمبنای الگوی پیرسون ـ مار و الگوی عطار)
محورهای موضوعی : اسطوره
محمود افروز
1
(ستادیار زبان و ادبیات انگلیسی دانشکدۀ زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
کلید واژه: عطار, ادبیات تطبیقی, سفر اسطوره‌ای و عرفانی, جان بانیان, پیرسون ـ مار,
چکیده مقاله :
سفر (اسطوره‌ای/عرفانی)، از مفاهیمی است که نویسندگان بزرگ ادبیات داستانی به آن پرداخته‌اند. مقاله حاضر به بررسی تطبیقی دو الگوی سفر در ادبیات ایران و جهان از منظر اسطوره و عرفان می‌پردازد. در الگوی پیرسون ـ مار، به دوازده مرحله از منازل سفر اسطوره‌ای قهرمان اشاره شده است: معصوم، یتیم، جنگجو، حامی، جستجوگر، عاشق، نابودگر، آفرینش‌گر، حاکم، جادوگر، فرزانه و دلقک. در منطق‌الطّیر، اثر برجستة عطّار نیشابوری، به هفت وادی یا همان مراحل سفر عرفانی یا سلوک اشاره شده است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا. هدف اصلی مقاله حاضر تطبیق مراحل دو الگوی مذکور از رهگذر بررسی یک رمان سفرمحور، به قلم جان‌بانیان (1678) و در زمره آثار کلاسیک مسیحی است. قهرمان داستان سالکی به نام ترسا است که از ویرانشهر راهی شهر آسمانی می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، دلیل اصلی همانندی میان مقامات سلوک در منطق‌الطیر و سیر و سلوک زائر، پیش‌زمینۀ مذهبی این دو اثر است. همچنین مشخص شد هر چند، میان مراحل سفر در دو الگوی عطار و پیرسون ـ مار به دلیل اختلاف در تعداد منازل، تناظر یک‌به‌یک وجود ندارد، اما از آنجا که اثر مذکور سفری اسطوره‌ای ـ عرفانی است، مقامات ترسا در قالب تحلیلِ تطبیقی هر دو چارچوب قرار می‌گیرد.
Traveling (mythological / mystical) is one of the topics covered by great writers of fiction. The present article compares the two models of travel in Iranian and world literature from mythological and mystical perspective. The Pearson-Marr archetypes refer to twelve stages of the hero's mythological journey (innocent, orphan, warrior, protector, seeker, destroyer, lover, creator, governor, wizard, wise and clown). In Mantiq-u-Tayr, the outstanding book of Attār of Nishapur, seven stages of mystical journey (suluk) are mentioned as follows: search (talab); love (eshq); knowledge (marifat); unity (tohid); contentment (esteghnā); bewilderment (heirat); true poverty (faqr); nothingness (fanā). The purpose of the present article is to compare the Pearson-Marr archetypes with Attār's stages of mystical journey by examining John Bunyan's the Pilgrim’s Progress, a classic Christian novel with travel theme. Christian, the hero of the story, begins his journey from his hometown, the "City of Destruction" (this world), to the "Celestial City" (the Heaven). The research findings show that the main reason for the similarity between the two books (Mantiq-u-Tayr and the Pilgrim’s Progress) is their religious background. Although there is no one-to-one correspondence between the stages of the journey in the two models of Attār and Pearson-Mar, but since John Bunyan's book is about a mythological-mystical journey, the steps that his protagonist (Christian) goes through fit into both patterns.
افروز، محمود. 1396. «بررسی تطبیقی مراحل سفر معنوی در آثار عطار و امانوئل اشمیت»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. شماره 1، صص14ـ1.
افروز، محمود. 1400الف. «مطالعۀ فراتحلیلی-تطبیقی «سلوک» در ادبیات ایران و جهان». نشریۀ (مجله) ادبیات تطبیقی. ش24. صص37ـ1.
افروز، محمود. 1400ب. «بررسی تطبیقی سفر اسطوره‌ای قهرمان در ادبیّات داستانی کودکان بر اساس مدل کارول پیرسون و هیو کی مار». پژوهشنامۀ ادبیات داستانی. آمادۀ انتشار.
بانیان، جان. 2011. سیر و سلوک زائر. ترجمه محمود افروز. چ1. اصفهان: نگار.
پیرسون، کارول اس و مار، هیوکی. 1393. زندگی برازندۀ من. ترجمه کاوه نیری. چ9. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
رسمی، عاتکه و سکینه رسمی. 1397. «بررسی سفر قهرمان در منظومه مهر و ماه جمالی دهلوی بر اساس الگوی کمپبل». نقد ادبی. ش44. صص80ـ51.
سجادی، سید جعفر. 1375. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ1. تهران: طهوری.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1385. منطق الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چ2. تهران: سخن.
عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم. 1374. منطق الطیر. تصحیح حمید حمید. تهران: سنا.
فولادی، محمد و مریم رحمانی. 1395. «تحلیل سیر سفر خیالی بر مبنای نظریه «سفر قهرمان درون» پیرسون و کی مار». فصلنامه زبان و ادب فارسی. ش234. صص132ـ119.
کریمی، امیربانو و مهناز رضایی. 1387. «بررسی تطبیقی علل بازآفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لوکله‌زیو». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش13. صص126ـ111.
گوهرین، صادق. 1383. شرح اصطلاحات تصوّف. چ1. تهران: زوار.
مستملی بخاری، اسماعیل محمد. 1363. شرح تعرّف. چ1. تهران: اساطیر.
مشاوری، زهره و اسحاق طغیانی. 1393. «بررسی تطبیقی مفهوم سلوک در رمان سیذارتا و حکایت شیخ صنعان». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش34. صص191ـ161.
موسوی سیرجانی، سهیلا و مهدیه منصوری. 1395. «سنایی و اخلاق حرفه ای». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش42. صص300ـ257.
موسوی سیرجانی، سهیلا. 1385. «فقر و غنا از دیدگاه هجویری و خواجه عبدالله انصاری»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. ش3. صص93ـ75.
English Sources
Afrouz, M. (2021). Investigating Literary Translator’s Style in Span of Time: The Case of Sa‘di’s Gulistan Translated into English. Lebende Sprachen, 66 (2), 214–230.
Parvaz, Z., & Afrouz, M. (2021). Methods of Translating Metonymies in The Masnavi: Boosting Larson’s (1984) Model. Translation Studies Quarterly, 19 (75), 6-22.
_||_Afrūz, Mahmūd. (2018/1396SH). "Barrasī-ye Tatbīqī-ye Marāhele Safare Ma’navī dar Āsāre Attār va Emmanuel Schmitt" (An Analytical-Comparative Study of Spiritual Journey Stages in the Works of Attar and Schmitt). Quarterly Journal of Comparative Literature Research. No.1. Pp. 1-14.
Afrūz, Mahmūd. (2022/1400SH). "Barrasī-ye Tatbīqī-ye Safare Ostūreh-ī-ye Qahramān dar Adabīyāte Dāstānī-ye Kūdakān bar Asāse Modele Carol Pearson and Hugh K Marr" (The Comparative Study of Hero’s Mythical-Journey in Two Stories for Children Based on Pearson-Marr’s Model). Research in Fictional Literature. Ready to publish.
Afrūz, Mahmūd. (2022/1400SH). "Motāle’e-ye Farā-tahlīlī-tatbīqī-ye "Solūk" dar Adabīyāte Īrān va Jahān" (A Meta-Analytical Comparative Study of ‘Mystical Journey’ in the Persian and the World’s Literature). Journal of Comparative Literature. No. 24.Pp. 1-37.
Attār Neyšābūrī and Farīdo al-ddīn Mohammad. (2007/1385SH). Manteqo al-teyr (Comparative Literature Research Journal). Edition by Mohammad-rezā Šafī'ī Kadkanī. 2nd ed. Tahrān: Soxan.
Attār, Farido al-ddīn Mohammad Ebne Ebrāhīm. (1996/1374SH). Manteqo al-teyr. Edition by Hamīd Hamīd. Tahrān: Sanā.
Bunyan, John. (1678-2011/1056-1389SH). Seyro Solūke Zā’er (The pilgrim's progress). Tr. by Mahmūd Afrūz. Esfahān: Negār.
Fūlādī, Mohammad and Rahmānī, Maryam. (2017/1395SH). "Tahlīle Seyro Safare Xīyālī bar Mabnā-ye Nazarīye-ye "Safare Qahramāne Darūn" Pearson and K Marr" (Analysis of the Hero's Imaginary Journey in Sky (turquoise dome) Based on the Theory of Pearson & Kimmar’s "the Inner Hero's Journey). Journal of Persian Language & Literature. No. 234. Pp. 119-132.
Gowharīn, Sādeq. (2005/1383SH). Šarhe Estelāhāte Tasavvof (Explanation of Terms in Tasavof). Tehrān: Zavvār.
Karīmī, Amīr-bānū and Rezāyī, Mahnāz. (2009/1387SH). "Barrasī-ye Tatbīqī-ye Elale Bāz-āfarīnī-ye Ostūreh dar Še’re Mo’āsere Īrān va "Rowyāye Mekzīkī" Asare Le Clezio" (Recreation of Myth: A Comparative Study in the works of Iranian Contemporary Poets and J. M. Le Clézio). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 13. Pp. 111-126.
Mošāverī, Zohre and Toqyānī, Ešāq. (2015/1393SH). "Barrasī-ye Tatbīqī-ye Mafhūme Solūk dar Rommāne Siddhartha va Hekāyate Šeyx San'ān". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 34. Pp. 161-191.
Mostamalī Boxārī and Esmā'īl Mohammad. (1985/1363SH). Šarhe Ta'arrof. 1st ed. Tehrān: Asātīr.
Mūsavī Sīrjānī, Soheylā and Mansūrī, Mahdīye. (2017/1395SH). "Sanāyī va Axlāqe Herfeh-ī" (Sanāī and Professional Ethics). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 42. Pp. 257-300.
Mūsavī Sīrjānī, Soheylā. (2007/1385SH). "Faqr va Qenā az Dīdgāhe Hojvīrī va Xāje Abdo al-llāhe Ansārī" (Indigence and Abundance from Hojviri and Khaje Abdollāh Ansari’s Points of View). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch.No. 3. Pp. 75-93.
Pearson, Carol S. and Marr, Hugh K. (2015/1393SH). Zendegi-ye Barāzande-ye Man (What story are you living?). Tr. by Kāve Nayyerī. 9th ed. Tehrān: Bonyāde Farhange Zendegī.
Rasmī, Āteke and Rasmī, Sakīne. (2019/1397SH). "Barrasī-ye Safare Qahramān dar Manzūme-ye Mehro Māhe Jamālī Dehlavī bar Asāse Olgū-ye Campbell" (The accordance of Hero’s journey with Campbell’s model in “Mehr-o-mah” epopee written by Jamali Dehlavi). Literary Criticism. No. 44. Pp. 51-80.
Sajjādī, Seyyed Ja'far. (1997/1375SH). Farhange Estelāhāt va Ta’bīrāte Erfānī (A Dictionary of Mystical Terms and Expressions). Tehrān: Tahūrī.