اسطورۀ آفرینش شیطان و بازتاب آن در ادبیات فرانسه و ایران (واکاوی موردی: آنتوان قدیس و افسانۀ سریویلی)

محورهای موضوعی : اسطوره

مهدی شریفیان ¹ , احمد وفائی بصیر ²

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا واحد همدان، ایران
2 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران

تاریخ دریافت : 1400/08/11 تاریخ پذیرش : 1401/02/17 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: شیطان, نیما, سریویلی, آنتوان قدیس, فلوبر,

چکیده مقاله :

اسطوره، داستان کهنی است که زمانی در نزد اقوام باستانی، حقیقت در نظر گرفته شده و امروزه جنبۀ داستانی دارد. فلوبر، در داستان آنتوان قدیس از اسطوره‌های ایران باستان به شکل موثری سود جسته و در آن به ویژه علاقۀ خود به مضمون مواجهة انسان با شیطان را نشان داده است. نیما یوشیج، نیز در منظومۀ خانۀ سریویلی به اسطوره‌پردازی پرداخته است. او محتوای مواجهة انسان با شیطان را از فرهنگ گذشته، به ویژه از آنتوان قدیس برگرفته و در آن دخل و تصرف کرده است. شیطان در هر دو منظومه، دارای نقش اساطیری است و کارکردی اجتماعی دارد. در این پژوهش با شیوۀ تحلیلی-تطبیقی، مضامین مشترک اسطوره‌ای موجود بین خانۀ سریویلی و داستان آنتوان قدیس، بر اساس اسطورۀ آفرینش شیطان بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نیما در سرودن خانۀ سریویلی به طور کامل زیر تاثیر داستان آنتوان قدیس، اثر گوستاو فلوبر است.

چکیده انگلیسی:

Myth is a kind of story that the ancient people once considered to be true, but today, the emphasis is on its narrative aspect. In the story of The Temptation of Saint Anthony, Gustave Flaubert has made effective use of the myths of ancient Iran, and has shown his interest in the theme of encountering of man and the devil. In the poem of Serivili's House, Nima Yooshij has also made mythopoeia. In this poem, based on his past culture, he has dealt with the encountering of man and the devil and has intervened in it. The devil has a mythological role in both works and plays a social function. The present research, by using analytical-comparative method, examines the common themes of the myths in The Temptation of Saint Anthony and Serivili's House based on the story of the creation of the devil. The findings show that Nima Yooshij is completely influenced by Flaubert's The Temptation of Saint Anthony in composing Serivili's House.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

انجیل

آتشی، منوچهر. 1382. نیما را باز هم بخوانیم: خیال روزهای روشن، تهران: آمیتیس.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: فرهنگ معاصر و روزبهان.

بارگاس یوسا، ماریو. 1386. عیش مدام. ترجمۀ عبدالله کوثری. تهران: نیلوفر.

بایرناس، جان. 1386. تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. تهران: علمی و فرهنگی.

برهانیان، عبدالحسین.1386. «راه‌های نفوذ شیطان در انسان از دیدگاه قرآن». مجلۀ مربیان. ش24، صص35ـ19.

بهار، مهرداد. 1374. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

پارسا، شمسی. محمدی، عباسقلی. 1389. «نظریۀ توصیف نیما در منظومۀ سریویلی او». فصلنامه کاوش‌نامه، ش21، صص167-189.

حسن‌لی ، کاووس. 1390. «وای بر من، پلی برای خانۀ سریویلی» (بررسی ساختمان شعر «وای برمن» و پیوند آن با شعر «خانۀ سریویلی نیما»). مجلۀ بوستان ادب. ش1. صص145ـ125.

حسین‌زاده، آذین. 1384. اسطوره‌های ایرانی در ادبیات فرانسه. تهران: سمت.

حسینی، مریم و پورشعبان، سارا. 1391. «اسطوره‌های ترکیبی پیکرگردانی در هزار ویک شب». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش29. صص100ـ89. 

زاد سپرم. 1366. گزیده زاد اسپرم. ترجمۀ محمدتقی راشد محصل. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زنر، آرسی. 1374. تعالیم مغان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

ستاری، جلال.1376. اسطوره در جهان امروز. تهران: مرکز.

شریفیان ، مهدی. 1396. بررسی جایگاه اسطوره‌های ایرانی به ویژه اسطورۀ آفرینش مانوی در داستان آنتوان قدیس اثر گوستاو فلوبر. همدان: چنار.

شمیسا، سیروس. 1383. بیان و معانی. تهران: فردوس.

شیخ‌لو وند، فاطمه. 1386. «ابلیس شخصیت مرموز از دیدگاه چند اثر کلاسیک ایران و اروپا». مجلۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد. ش9. صص161ـ139.  

طغیانی، اسحاق و چهاردولی، محمد. 1393. «تبلور شیطان اسطوره‌ای در ملکوت بهرام صادقی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش36. صص51ـ23.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فلوبر، گوستاو. 1384. داستان وسوسۀ آنتوان قدیس. ترجمۀ آذین حسین‌زاده. تهران: چشمه.   

فرهنگ‌خواه، محمدرسول. 1354. شیطان در ادبیات و ادیان. تهران: شر عطایی.    

قرشی، سیّدعلی‌اکبر. 1354. قاموس قرآن. ج 4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1386. رویا حماسه اسطوره. تهران: نشر مرکز.

کهنمویی پور، ژاله. 1384. اسطوره در عصر نو. تهران: سمت .

کرینی، شارل. 1379. ریشه و پایۀ اسطوره‌شناسی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.

گوته، یوهان. 1363. فاوست. ترجمۀ ایرج علی آبادی. تهران: آگاه.

لاهیجی، شمس الدین محمد. 1378. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوار.

مبلغی‌آبادانی، عبدالله. 1376. تاریخ ادیان جهان و مذاهب. ج1. قم: نشر منطق (سینا).

محمدی ، الناز. 1392. «بازخوانی اسطوره و سمبل شیطان در خانۀ سریویلی». هشتمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی. صص49ـ34.  

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. ج 2. تهران: امیرکبیر.

میرسلطانی، سیّدمحمد. 1385. جایگاه شیطان. قم: فخر دین.

مولوی، محمد. 1387. فیه مافیه. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.

نجم‌الدین رازی. 1377. مرصاد العباد. به کوشش محمد امین ریاحی. تهران: علمی.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیر ایران و روم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

هینلز، جان راسل. 1374. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یاحقی ، محمدجعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها. تهران: سروش.

یوشیج، نیما. 1389. مجموعه کامل اشعار. گردآوری سیروس طاهباز. تهران: نگاه.

 

English source

Brunel,P, Dictionnaire(1998) des mythes Litteraires, Monaco, Du, Roche.

jeande,C.G) 1958): flying sources: Amodern Myth of things seen in the sky, trans.R.F.c.Huld , Princeton,U P.

Holy Qor’ān.

Ātašī, Manūčehr. (2003/1382SH). Nīmā rā Bāz ham Bexānīm: Xīyāle Rūzhā-ye Rowšan (Let's read Nima again: the dream of bright days). Tehrān: Āmītīs.

Bahār, Mehrdād. (1995/1374SH). Pažūhešī dar Asātīre Īrān. Tehrān: Āgāh.

Borhānīyān, Abdo al-hoseyn. (2007/1386SH). “Rāhhā-ye Nofūze Šeytān dar Ensān az Dīdgāhe Qorān” ("Ways of Satan's influence on human beings from the perspective of the Qur'an"). Coach Magazine .No.  24. Pp. 19-35.

Boyer Noss, John. (2007/1386SH). Tārīxe Jāme’e Adyān (Comprehensive history of religions). Tr. by Alī-asqar Hekmat. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Carini, Charles. (2000/1379SH). Rīše va Pāye-ye Ostūre-šenāsī (The roots and basis of mythology). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

‎Gothe, Johann Wolfgang Von. (1984/1363SH). Fāst (Faust). Tr. by Īraj Alī Ābādī. Tehrān: Āgāh.

Farhang-xāh, Mohammad-rasūl. (1975/1354SH). Šeytān dar Adabīyāt va Adyān (Satan in Literature and Religions). Tehrān: Atāyī.

Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2008/1387SH). Šāh-nāmeh. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. Tehrān: Qatre.

Flaubert, Gustave. (2005/1384SH). Dāstāne Vasvase-ye Āntovāne Qeddīs (The story of the temptation of Saint Antoine). Tr. by Āzīn Hoseyn-zādeh. Tehrān: Češmeh.

Hamilton, Edith. (1397/1376SH). Seyrī dar Asātīre Īrān va Rom (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes). Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.

Hassan lī, kāvūs . (2011/1390SH). “Vāy bar man, Polī Barāye Xāne-ye Sarīvīlī” (Barrasī-ye Sāxtemāne Še’re “Vāy bar Man” va Peyvande Ān bā Še’re “Xāne-ye Sarīvīlī-ye Nīmā”)  ("Woe to me, a bridge to the house of Serivili"). Bustan Adab Magazine. No. 1. Pp 125-145.     

Hinnells, John Russell. (1395/1374SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Žāleh Āmūzegār and Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Češme.                                                 

Hoseyn-zādeh, Āzīn. (2005/1384SH). Ostūrehā-ye Īrānī dar Adabīyāte Farānse (Persian Myths in French Literature). Tehrān: Samt.

Hoseynī, Maryam and Pūr-ša’bān, Sārā. (2012/1391SH). “Ostūrehā-ye Tarkībī-ye Peykar-gardānī dar Hezāro Yek Šab” ("Combined myths of sculpture in a thousand and one nights"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No 29. Pp. 89-100.

Kahnamūyī-pūr, Žāleh. (2005/1384SH). Ostūre dar Asre Now (Myth in the New Age). Tehrān: Samt.

Kazāzī, Mīr Jalālo al-ddīn. (2007/1386SH). Rowyā Hemāse Ostūre (Dream Epic of Myth). Tehrān: Markaz.

Ketāb Moqaddas. (1993/1372SH). 2^nd ed. Tehrān: Farīd.

Lāhījī, Šamso al-ddīn Mohammad. (1399/1378SH). Mafātīho al-e’jāz fī Šarhe Golšane Rāz (The keys of miracles in the description of Golshan Raz). Ed. by Mohammad Rezā Barzegar Xāleqī va Effat Karbāsī. Tehrān: Zavaār.

Mīr-soltānī, Seyyed Mohammad. (2006/1385SH). Jāy-gāhe Šeytān (The place of the devil). Qom: Faxre Dīn.

Mobaleqī Ābādānī, Abdo al-llāh. (1397/1376SH). Tārīxe Adyāne Jahān va Mazāheb. 1^st Vol. Qom: Manteq (Sīnā).

Mohammadī, Elnāz. (2013/1392SH). “Bāz-xānī-ye Ostūre va Sambole Šeytān dar Xāne-ye Sarīvīlī” ("Reading the myth and the symbol of the devil in Saravili's house"). The 8th International Conference of the Association for the Promotion of Persian Language and Literature. (C.D). Pp. 34-49.

Mo’īn, Mohammad. (1392/1371SH). Farhange Fārsī. 2^nd Vol. Tehrān: Amīr-kabīr.

Mowlavī, Mohammad. (2008/1387SH). Fīhe mā Fīh. Ed. by Badī’o al-zamāne Forūzān-far. Tehrān: Negāh.

Najmo al-ddīn Rāzī. (1398/1377SH). Mersādo al-‘ebād. With the Effort of Mohammad Amīn Rīyāhī. Tehrān: Elmī.

‎ Pārsā. Šamsī and Mohammadī, Abbās-qolī. (2010/1389SH). “Nazarīye-ye Towsīfe Nīmā dar Manzūme-ye Sarīvīlī-ye Ū”. Exploration Quarterly. Pp. 167- 189.

Qarašī, Seyyed Alī-akbar. (1975/1354SH). Qāmūse Qorān (Quran Dictionary). 4^th Vol. Tehrān: Dāro al-kotobe Eslāmīye.

Šamīsā, Sīrūs. (2005/1384SH). Bayān va Ma’ānī (Expression and Meanings). Tehrān: Ferdows.

Šarīfīyān , Mahdī . (2017/1396SH). Barrasī-ye Jāy-gāhe Ostūrehā-ye Īrānī be Vīže Ostūre-ye Āfarīneše Mānavī dar Dāstāne Āntovāne Qeddīs Asare Gustave Flaubert (Investigating the place of Iranian myths, especially the myth of Manichaean creation in the story of Saint Antoine by Gustave Flaubert). Hamedān: Čenār.

Sattārī Jallāl. (1997/1376SH). Ostūre dar Jahāne Emrūz. Tahrān: Markaz.

Schmidt, Joel. (2005/1384SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine). Tr. by Šahlā Barādarān Xosro-šāhī. Tehrān: Našre Farhange Mo’āser va Rūzbehān.

Šeyx-lū Vand, Fātema. (2007/1386SH). “Eblīse Šaxsīyate Marmūz az Dīdgāhe Čand Asare Kelāsīke Īrān va Orūpā” ("The Devil is a Mysterious Person from the Perspective of Some Classical Works in Iran and Europe"). Journal of Persian Literature, Mashhad Azad University. No. 9. Pp. 139-161.

Toqyānī, Eshāq and Čahār-dūlī, Mohammad. (2014/1393SH). “Tabalvore Šeytāne Ostūreh-ī dar Malakūte Bahrāme Sādeqī”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 36. Pp. 23- 51.

Vargas Llosa, M. (Mario). (2007/1386SH). Eyše Modām (The perpetual orgy: Flaubert and Madame Bovary). Tr. by Abdo al-llāh Kowsarī. Tehrān: Nīlūfar.

Yāhaqī, Mohammad Ja’far. (1990/1369SH). Farhange Asātīr va Dāstān-vārehā (Culture of Myths and Stories). Tehrān: Sorūš.

Yūšīj, Nīmā. (2010/1389SH). Majmū’e-ye Kāmele Aš’ār (Complete collection of poems). Collected by Sīrūs Tāhbāz. Tehrān: Negāh.

Zadsparam. (1987/1366SH). Gozīde Zadsparam (selections of Zadsparam). Tr. by Mohammad Taqī  Rāšed Mohassel. Tehrān: Cultural Studies and Research.

‎Zaehner, Robert Charles.(1995/1374SH). Ta’ālīme Moqān (The teachings of the Magi: a compendium of Zoroastrian beliefs). Tr. by Fereydūn Badreh-ī.  Tehrān: Tūs.