بازتاب بازمانده‌‌های اسطوره‌‌ها در قصّه‌های مشدی‌گَلین‌خانم

محورهای موضوعی : اسطوره

خداداد معتضدکیانی ¹ , قربانعلی ابراهیمی ² , مهرداد چترایی عزیزآبادی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
3 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1400/06/30 تاریخ پذیرش : 1400/09/22 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: اسطوره, شاهنامه, دگردیسی, قصّه‌های مشدی‌گَلین‌خانم, ادبیات‌عامّه,

چکیده مقاله :

قصّه‌های مشدی‌گَلین خانم نوشتة الول ساتن، شامل 110 قصّه از قصّه‌های عامیانة مردم ایران است. هدف این پژوهش، نشان دادن بازتاب بازماند‌ه‌های اسطوره‌ها در برخی از این ‌قصّه‌ها و همچنین تطبیق این اسطوره‌ها با شاهنامه و کتاب‌های اسطوره‌ای است. در این قصّه‌ها، سخنی از زال و سیمرغ نیست، ولی قهرمان را پرند‌‌ه‌ای پرورش‌می‌ د هد و کرّة دریایی و اسب با کندن چند تار از یال خود و دادن به قهرمان داستان، او را یاری می‌رسانند. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد که برخی از قصّه‌های عامیانه، شکسته شدۀ اسطوره‌ها هستند که با گذشت زمان در قصّه‌ها و افسانه‌ها بازتاب یافته‌‌اند. ورود اسطوره‌ها در قصّه‌ها و افسانه‌های عامیانه سبب بقای آن‌ها شده ‌است. ممکن است محتوای قصّه‌های مشدی گلین خانم، تمام جنبه‌های اسطوره را دربرنگیرد، اما به صورت پاره‌های گسسته از یک یا چند اسطوره و یا وقایع شاهنامه الگو گرفته باشد. نگارندگان در این ‌پژوهش با واکاوی ابعاد برخی از قصّه‌های مشدی‌گلین‌خانم، تأثیر اسطوره‌ها را در برخی از این قصّه‌ها بررسی ‌کرده و چگونگی دگردیسی آن‌ها را تبیین نموده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The Tales of Mashdi Galin Khānom, compiled by Laurence Paul Elwell-Sutton, includes 110 folk tales of the Iranian people. The present article tries to show the remnants of myths in some of these folk tales and also to compare the myths with Shāhnāmeh and other mythological books. In these stories, there is no mention of Zal and Simorgh, but the hero is raised by a bird, and the seahorse and the horse help him by pulling a few strands of hair from their mane and giving it to the protagonist. The present study, by using descriptive-analytical method, shows that some folk tales are modified myths that have been reflected in stories and legends over time. The presence of myths in folk tales and legends has led to their survival. The content of the tales may not have all the characteristics of myths, but they are modeled on one or more myths or events of Shāhnāmeh. By analyzing some of folk tales of  The Tales of Mashdi Galin Khānom, the authors have attempted to study the effect of myths in some of these stories and to explain how they were transformed.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1395. تاریخ اساطیری ایران. چ17. تهران: سمت.

آیدنلو، سجاد. 1379. شاهنامه و ادب عامیانة کردی. چ1. ارومیّه: صلاح‌الدّین ایّوبی. 

ابراهیمی، مختار. 1400. «اسطوره شناختی چگونگی و چرایی سفرقهرمان در کارنامة اردشیر بابکان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش63. صص67ـ41.    

استروس، لویی. 1377. جهان اسطوره‌شناسی. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.

افشاری، مهران. 1387. تازه به تازه نو به نو. چ‌2. تهران: چشمه.

الول ساتن. لارنس پائول. 1397. قصّه‌های مشدی‌گلین خانم. چ‌12. تهران: مرکز.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمه رؤیا منجّم. چ‌3. تهران: گلرنگ یکتا.

ـــــــــــ .1384. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چ‌2. تهران: طهوری.

انوشه، حسن. 1375. دانشنامة ادب فارسی در آسیای مرکزی. تهران: موسسة فرهنگی ‌و انتشاراتی دانشنامه.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

باقری، مهری. 1376. دین‌های ایرانی پیش از اسلام. تبریز: دانشگاه تبریز.

پراپ، ولادیمیر. 1371. ریشه‌های تاریخی قصّه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

پراک، مهدیه. 1395. «شکل‌شناسی سیمای درویش در ادبیّات عامّه با تکیه بر قصّه‌های مشدی ‌گلین خانم». یازدهمین گردهمایی بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب. دانشگاه گیلان. صص1746ـ1733.   

تواضعی، رسول . 1373 . «نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامة فردوسی». ادبستان هنر و فرهنگ. ش52. صص8ـ1. 

جعفریه، مهناز و فرناز اکبریان ‌یزدلی. 1395. «مقایسه دو داستان از مشدی‌گلین خانم و مرزبان‌نامه و هزار و یک شب».  مجموعه مقالات دومین همایش متن پژوهشی ادبی. صص11ـ2.  

چالاک، سارا. 1397. «ایزدبانوان اساطیری در قصّه‌های عامیانه». فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی. جهاد دانشگاهی. ش49. صص70ـ49.  

حرمتی، حمیده و الهام آذربرزین. 1398. «تحلیل انگارة اسطوره‌ایی پیکرگردانی در افسانه‌های عامیانۀ آذربایجان». فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. شماره 40. صص163ـ139.  

حیدری، اصغر. 1392. شناخت روحیات ملل. تهران: مهکامه. 

دانیلز، مایکل.1372. خودشناسی به روش یونگ. ترجمه اسماعیل فصیح. تهران: فاخته.

دبیرسیاقی، محمد. 1381. داستان‌های نامورنامة باستان. ج1 - 26. چ 2. تهران: قطره.

دهخدا، علی اکبر. 1372. فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ذبیح نیا، عمران، فریبا قیومی‌زاده. 1396. «بررسی کاربرد اعداد یک تا پنج در افسانه‌های مکتوب ایرانی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی بلاغی. دانشگاه پیام نور واحد تهران. ش18. صص36ـ24. 

ذوالفقاری، حسن. 1395. باورهای عامیانة مردم ایران. چ 5. تهران: چشمه.

رانک، اتو. 1399. اسطورة تولد قهرمان، تفسیری روان شناختی از اساطیر. ترجمه مهرناز مصباح. چ4. تهران: آگه.

رضایی، مهناز و مهرنوش ‌کی‌فرخی. 1396.«بررسی جامعه‌شناختی قصّه‌های ‌مشدی‌گلین بر اساس نظریات میشل دوسرتو ». دومین همایش ملّی بررسی ادبیّات بومی ایران زمین. صص594ـ588.

روحانی سراجی، حسن، حسین خسروی و امیرحسین همتی. 1397. «کهن‌الگوی مادرمثالی در قصه‌های‌ مشدی‌گلین‌خانم با تکیه بر نظریات ‌یونگ». فصلنامة ‌ادبیات‌ عرفانی ‌و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش52. صص247ـ211. 

ستاری، جلال. 1374. اسطوره و رمز ( مجموعه مقالات). تهران: سروش.

سلیم‌پور سرچاهانی، فاطمه. 1393. فانتزی در قصّه‌های عامیانة مشدی‌گلین‌خانم. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه هرمزگان: دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی.

قائمی، فرزاد و محمدجعفر یاحقی .1388.«اسب، پرکاربردترین نمادینة جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان». فصلنامة زبان و ادب پارسی. شمارة42. صص26-10).

کزّازی، میرجلاالدّین. 1372. رؤیا. حماسه. اسطوره. چ4 . تهران: مرکز.

کمبل، جوزف. 1388.  قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسرونیا. مشهد: گل آفتاب.

کوپر، جی. سی. 1386. نمادهای سنّتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.

مارزولف، اولریش. 1376. طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی. تهران: سروش.

مالمیر، تیمور. 1387. «جابجایی‌های عددی اسطورة آفرینش نمونة انسان نخستین». جستارهای نوین ادبی. دانشگاه فردوسی مشهد. ش160. صص294ـ283. 

محجوب، محمّدجعفر. 1386.  ادبیّات عامیانة ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. ج1. چ4. تهران: چشمه.

محمودی، محمدعلی. 1391.«بررسی جامعه شناسی قصه‌های عامیانه براساس قصه‌های مشدی‌گلین‌خانم». پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

میرصادقی، جمال. 1394. ادبیّات داستانی. چ 7 . تهران: سخن.

واحد دوست، مهوش. 1399. رویکردهای علمی به اسطوره شناسی. چ3. تهران: سروش.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمدتفضلی. چ1. تهران: چشمه

یاحقّی، محمّد جعفر. 1388. فرهنگ اساطیر و اشارات داستان در ادبیات فارسی. تهران: سروش.

Afšārī, Mehrān. (2009/1387SH). Tāzeh beh Tāzeh Now be Now. 2^nd ed. Tehrān: Češmeh

Āmūzegār, Žāle. (2017/1395SH). Tārīxe Asātīrī-ye Īrān. 17^th ed. Tehrān: Samt.

Anūše, Hasan. (1997/1375SH). Dāneš-nāme-ye Adabe Fārsī dar Āsīyā-ye Markazī. Tehrān: Mo’assese-ye Farhangī va Entešārātī-ye Dāneš-nāmeh.

Āydanlū, Sajjād. (2001/1379SH). Šāhnāmeh va Adabe Āmīyāne-ye Kordī. 1^st ed. Ōrūmīyeh: Salāho al-ddīn Ayyūbī.

Bāqerī, Mehrī. (1998/1376SH). Dīnhā-ye Īrānī-ye Pīš az Eslām. Tabrīz: Dāneš-gāhe Tabrīz.

Bastide, Roger. (1992/1370SH). Dāneše Asātīr. Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Čālāk, Sārā. (2019/1397SH). "Īzade Bānovāne Asātīry dar Qessehā-ye Āmīyāne" (The Goddess of Mythical Women in Folk Tales). Scientific-Researč Quarterly of Persian Language and Literature. No. 49. Pp. 49-70.

Campbell, Joseph. (2009/1388SH). Qāhramāne Hezār Čehreh (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādy Xosrow-nīyā. Mašhad: Gole Āftāb.

Cooper, G.C.  (2007/1386SH). Namādhā-ye Sonnnatī. Tr. by Malīhe Karbāsīyān. Tehrān: Farhange Našre Now.

Dabīr Sīyāqī, Mohammad. (2003/1381SH). Dāstānhā-ye Namvar-nāmeh Bāstān. 1^st & 5^th & 13^th & 19^th & 22^th & 26^th Vol. 2^nd ed. Tehrān: Qatreh.

Daniels, Michael. (1993/1372SH). Xod-šenāsī be Raveše Jung (Self-discovery the Jungian way: the watchword technique). Tr. by Esmā'īl Fāsīh. Tehrān: Fāxteh.

Deh-xodā, Alī-akbar. (1993/1372SH). Farhange Deh-xodā. Tehrān: Entešārāte Dāneš-gāhe Tehrān.

Ebrāhīmī, Moxtār. (2021/1400SH). "Ōstūre-šenāxtī-ye Čegūnegī va Čerāyī Safare Qahramān dar Kār-nāme-ye Ardešīre Bābakān" (Mythological mythology of how and why the hero travels in the biography of Ardeshir Babakan). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 63. Pp.  41-67.

Eliade, Mircea. (2004/1382SH). Ostūreh, Rowyā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Rowyā Monajjem. 3^rd ed. Tehrān: Golrange Yektā

Eliade, Mircea. (2006/1384SH). Ostūreh-ye Bāzgašte Jāvedāneh. Tr. by Bahman Sarkārātī. 2^nd ed. Tehrān: Tahūrī.

Elwell- Sutton and Laurence Paul. (2019/1397SH). Qessehā-ye Mašdī Galīn Xānūm. 12^th ed. Tehrān: Markaz

Heydarī, Asqār. (2014/1392SH). Šenāxte Rūhīyāte Mellal. Tehrān: Mah-kāmeh.   

Hinnells, John Russell. (1990/1368SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Amūzegār, Žāleh and Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Češmeh.

Hormatī, Hamīdeh and Āzar-barzīn, Elhām. (2020/1398SH). "Tahlīle Engāre Ostūreh-ī Peykar-gardānī dar Afsānehā-ye Āmīyāne-ye Āzarbāyejān" (Analysis of the Mythical Idea of Incarnation in the Folk Myths of Azerbāijān). Scientific Quarterly of Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts. No. 40. Pp. 139-163. 

Ja'farīyeh, Mahnāz and Akbarīyān Yazdlī, Farnāz. (2017/1395SH). "Moqāyese-ye Do Dāstān az Mašdī Galīn Xānūm va Marzbān-nāme va Hezāro Yek Šab"(Comparison of Two Stories by Mašdi Galin Ḫānom and Marzbannameh and 1001 Nights). Proceedings of the Second Conference on Literary Research Texts. Pp. 2-11.

Kazzāzy, Mīr-jalālo al-ddīn. (1993/1372SH). Rowyā, Hamāseh. Ostūreh. 4^th ed. Tehrān: Markaz.

Mahjūb, Mohammad-ja'far. (2007/1386SH). Adabīyāte Āmiyāneh Īrān. With the Effort of Hasan Zo al-faqārī. 1^st Vol. 4^th ed. Tehrān: Češmeh.

Mahmūdī, Mohammad-alī. (2012/1391SH). "Barrasī-ye Jāme'e-šenāsī-ye Qessehā-ye Āmīyāne bar Asāse Qessehā-ye Mašdy Gelīn Xānūm". MA Thesis. University of Sistan and Baluchestan.

Mālmīr, Teymūr.  (2008/1387SH). "Jā-be-jā-yī-hā-ye Adadī-ye Ostūre Āfarīneš Nemūne Ensāne Noxostīn" (Numerical Dislocations of the Creation Myth of the First Human Model). New Literary Essays. Journal of the Faculty of Literature and Humanities. Mashhad Ferdowsi University. No. 160. Pp. 283-294.

Mazrolph, Ulrich.  (1997/1376SH). Tabaqe-bandī-ye Qessehā-ye Īrānī. Tehrān: Sorūš.

Mīr-sādeqī, Jamāl. (2015/1394SH). Adabīyāte Dāstānī. 7^th ed. Tehrān: Soxān.

Parāk, Mahdīyeh. (2017/1395SH). "Šekl-šenāsī-ye Sīmā-ye Darvīš dar Adabīyāte Āmme bā Tekye bar Qessehā-ye Mašdī Galīn Xānom" (The Morphology of Darwīš Image in Popular Literature Based on The Tales of MaŠdī Galīn Ḫānom). The 11th International Meeting of the Association for the Promotion of Language and Literature. University of Guilan. Pp. 1733-1746.

‎Propp, Vladimir IAkovlevich. (1993/1371SH). Rīšehā-ye Tārīxī-ye Qessehā-ye Parīyān. Tr. by Fereydūn Badreh-ī. Tehrān: Tūs.

Qā'emy, Farzād and Mohammad-ja'far Yāhaqy. (2010/1388SH). "Asb Por Kār-bord-tarīn Namādīne Jānevary dar Šāhnāme va Naqše ān dar Takāmole Kohan Olgū-ye Qahramān". Persian Language and Literature Quarterly. No. 42. Pp. 10-26.

Rank, Otto. (2020/1399SH). Ostūre-ye Tāvallode Qahramān, Tafsīry Ravān-šenāxtī az Asātīr (Mythus von der Geburt des Helden). Tr. by Mehr-nāze Mesbāh. 4^th ed. Tehrān: Āgāh.

Rezāyī, Mahnāz and Key Farroxī, Mehrnūš. (2017/1396SH). "Barrasī-ye Jāme'e-šenāxtī-ye Qessehā-ye Mašdy Gelīn bar Asāse Nazarīyāte Mishel Dosserto" (Sociological Study of MaŠdi Galin’s Stories Based on the Theories of Mičel Dosserto). The second national conference on the study of Iranian indigenous literature. Pp. 588-594.

Rowhāny Serājy, Hasan and Hoseyn Xosravī & Amīr-hoseyn Hemmatī. (2018/1397SH). "Kohan Olgū-ye Mādare Mesāly dar Qessehā-ye Mašdy Gelīn Xānūm bā Tekye bar Nazarīyāte Jung". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 52. Pp. 211-247.

Salīm-pūr Sar-čāhāny, Fātemeh. (2014/1393SH). "Fāntezy dar Qessehā-ye Āmīyāne Mašdy Gelīn Xānūm" (Fantasy in the Folk Tales of Mašdi Galin Ḫānom). Master Thesis. Hormozgān: Faculty of Literature and Humanities.

Sattāry, Jalāl. (1995/1374SH). Ostūreh va Ramz (Paper collection). Tehrān: Sorūš.

Strauss, Levi. (1999/1377SH). Jahāne Ostūre-šenāsī. Tr. by Jalāl Sattārī. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.  

Tavāzo'ī, Rasūl. (1995/1373SH). "Naqš va Ta'sīre Adade Haft dar Šāhnāme-ye Ferdowsī" (The Role and Effect of the Number ‘7’ in Šāhnāmeh Ferdowsī). Art and Culture Elementary School. No. 52. Pp. 1-8.

Vāhed-dūst, Mahvaš. (2020/1399SH). Rūy-kerdhā-ye Elmī be Ōstūreh Šenāsī. 3^rd ed. Tehrān: Sorūš.

Yāhaqī, Mohammad-ja'far. (2009/1388SH). Farhange Asātīr va Ešārāte Dāstān dar Adabīyāte Fārsī. Tehrān: Sorūš.

Zābīh-nīyā, Omrān and Farībā Qāyūmī-zādeh. (2018/1396SH). Barrasī-ye Kārborde A’dāde Yek tā Panj dar Afsānehā-ye Maktūbe Īrānī. Quarterly Journal of Rhetorical Literary Research. Payame Noor University, Tehran Branch. No. 18. Pp. 24-36.

Zo al-faqārī, Hasan. (2017/1395SH). Bāvarhā-ye Āmīyāne Mardome Īrān. 5^th ed. Tehrān: Češmeh.