بررسی و تحلیل مهم‌ترین مطلوب‌های بشری در عبهرالعاشقین و شرح شطحیات با توجه به گزاره‌های انتزاعی و انضمامی

محورهای موضوعی : اسطوره

زهره فهامی ¹ (گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجنماعی، دانشکاه مازندران، بابلسر، ایران.)
حسن پور آلاشتی ² (عضو هیئت علمی)
مسعود روحانی ³ (عضو هیئت علمی)
مصطفی گرجی ⁴ (هیئت علمی)

تاریخ دریافت : 1399/10/30 تاریخ پذیرش : 1400/01/15 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: عبهرالعاشقین, مطلوب‌های بشری‌, شرح شطحیات, گزاره‌های انتزاعی, گزاره‌های انضمامی,

چکیده مقاله :

مطلوب هر آن چیزی است که آدمی خواهان و طالب آن است. شناخت مطلوب‌های بشری به فرد کمک می‌کند تا به جای نزاع بر سر مطلوب‌های اجتماعی، فردی و جمعی به دنبال کسب مطلوب‌های اخلاقی و روان‌شناختی باشد تا زندگی معنا‌داری داشته و به مطلوب‌های ذاتی خود از جمله آرامش برسد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مهم‌ترین مطلوب‌های بشری از دیدگاه روزبهان بقلی با توجه به انتزاعی و انضمامی بودن گزاره‌ها پرداخته است. انتزاع و انضمام گزاره‌ها که همان درجۀ کلّیّت و جزئیّت آن‌هاست در گفتمان ادبی عرفانی حائز اهمیت است؛ خصوصاً از این نظر که آیا عرفا با کلی‌گویی‌های خود پیروانشان را بلاتکلیف ساخته‌اند یا با انضمامی کردن مطالب بر میزان قطعیت کلام خود افزوده و آن‌ها را در مسیری مشخص رهنمون کرده‌اند. روزبهان در عبهرالعاشقین با زبانی استعاری تجربیاتش را تصویرگری کرده و در شرح شطحیات، متنی واقع‌گرایانه برای تفسیر متونی فرا‌‌واقع‌گرایانه ارائه داده و هر دو متن را با انواع روش‌های توصیفی، انضمامی ساخته است. وی مجموع مطلوب‌های اجتماعی فردی و جمعی را مطلوب‌های بالغیری می‌داند که باید در خدمت کمال‌جویی و کسب مطلوب‌های اخلاقی مانند عشق‌ورزی قرار گیرند تا انسان را به مطلوب‌های ذاتی و روان‌شناختی مانند آرامش و معنایافتگی رهنمون سازند.

چکیده انگلیسی:

Every human being has aspirations and desires that seeks them. Recognition of human desires helps the individual to seek moral and psychological desires instead of quarreling over social, individual, and collective desires in order to have a meaningful life and achieve his/her innate desires, including peace. This article uses a descriptive-analytical method to examine Rouzbahan Baghli's view on the most important human desires. The abstraction and concreteness of propositions that represent their individuality and universality are important in mystical literary discourse. The question is whether the mystics have confused their followers with their universal propositions or have increased the certainty of their words with concrete sentences and guided their followers in a certain direction. Roozbehan has presented his experiences in metaphorical language in Abhar al-Ashiqin, and in Sarh al-shathiyyat, he offers a realistic method for interpreting surrealistic subjects and writes both texts concretely using a variety of descriptive methods. According to him, individual and collective social desires should be for perfection and the acquisition of moral desires, such as loving, and lead man to intrinsic and spiritual desires such as peace and meaning.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

اسفندیار، محمود رضا و فاطمه سلیمانی کوشالی. 1389. «مفهوم عشق از دیدگاه روزبهان بقلی». پژوهشنامه ادیان. س4. ش7. صص 46 ـ 31.

آقا حسینی، حسین، سیّد علی اصغر میرباقری‌‌فرد و مریم نافلی. 1395. «بررسی تشبیهات حوزه‌ای عشق در عبهرالعاشقین روزبهان بقلی». ادب فارسی. س6. ش1. صص 76 ـ 57.

باقری خلیلی، علی ‌اکبر. 1388. «مبانی عیش و خوشدلی در غزلیات حافظ شیرازی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س6. ش24. صص 34 ـ 9.

بقلی، روزبهان. 1383. عبهرالعاشقین. چ4. تهران: منوچهرى.

ــــــــــــ . 1394. شرح شطحیات. چ7. تهران: طهوری.

جیمز، ویلیام. 1393. تنوع تجربة دینی. ترجمة حسین کیانی. تهران: حکمت.

حاجی‌ آبادی، محمد. 1393. «از خود رهایی، بنیاد معرفتی حکیم نزاری قهستانی». مجموعه مقالات همایش ملی نقد و تحلیل زندگی، شعر و اندیشۀ حکیم نزاری قهستانی. ش1. صص 78 ـ 66.

خلیلی، علی اصغر و همکاران. 1386. «بررسی وتحلیل تصویر در شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). س11. ش4. صص40 ـ 23.

خوشحال دستجردی، طاهره و راضیه حجتی‌‌زاده. 1390. «نقد و تحلیل پدیدار شناختی عرفان روزبهان با تاکید بر مبحث «تجلیات التباسی» در عبهرالعاشقین». دو فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س3. ش5. صص25 ـ 1.

ستاری، جلال. 1366. حالات عشق مجنون. تهران: توس.

سلطانی، منظر و سعید پورعظیمی. 1393. «بیان‌ناپذیری تجربه عرفانی با نظر به آرای مولانا در باب «صورت» و «معنا»». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش34. صص 159-131.

صفا، ذبیح‌الله. 1366. تاریخ ادبیات در ایران. ج1. چ7. تهران: فردوس.

علیزمانی، عباس و غفوریان، مهدی. 1389. «مؤلفه‌های زندگی معنادار از دیدگاه جان کاتینگهام». پژوهش‌های فلسفی. ش17. صص32ـ7.

فتوحی، محمود و مریم علی‌‌نژاد. 1388. «بررسی رابطة تجربة عرفانی و زبان تصویری در عبهرالعاشقین». ادب پژوهی. س3. ش10. صص25 ـ 7.

مختاری، مسروره و همکاران. 1393. «رابطه بینامتنیّت میان سوانح‌العشّاق و عبهرالعاشقین». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش36. صص 316-285.

مطهری، مرتضی. 1376. حق و باطل به ضمیمه احیای تفکر اسلامی. چ 16. تهران: صدرا.

معالی، مهدی و علی‌اکبر عبدل ‌آبادی. 1398. «نسبت دین با معنای زندگی و آلام وجودی از نگاه ویلیام جیمز». فلسفه دین. س14. ش4. صص630 ـ 613.

ملکیان، مصطفی. 1398. زمین از دریچۀ آسمان. چ2. تهران: سروش مولانا.

ملکیان، مصطفی.1387. درس‌گفتارهایی در روش‌شناسی مطالعات مقایسه‌ای عرفان. چ1. تهران: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.

موریس، جورج و دیگران.1372. آثار صوفیه در قرون وسطی به نثر فارسی. ترجمۀ امیره ضمیری. فرهنگ (ویژه ادبیات). ش14. صص246ـ 210.

ولف، دیوید. 1386. روان‌شناسی دین. ترجمۀ محمد دهقان. تهران: رشد.

 

English Sources

Eagleton, Terry. 2007. The Meaning of life: A very short introduction, oxford university press.

James, William. 1943. Essay on Faith and Morals” London: Longmans Green and Co.

Alī-zamānī, Abbās and Qafūrīyān, Mehdī. (2010/1389SH). "Mo'allefehā-ye Zendegī-ye Ma'nā-dār az Dīd-gāhe John Cottingham". Philosophical research. No. 17. Pp. 7-32.

Āqā-hoseynī, Hoseyn and Mīr-bāqerī-fard, Seyyed-alī-asqar & Nāfelī, Maryam. (2016/1395SH). "Barrasī-ye Tašbīhāte Hozeh-ī-ye Ešq dar Abharo al-āšeqīn Rūzbehān Baqlī". Persian literature. 6^th Year. No. 1. Pp. 57-76.

Bāqerī Xalīlī, Alī-akbar. (2009/1388SH). "Mabānī-ye Eyš va Xowšdelī dar Qazalīyāte Hāfeze Šīrāzī". Journal of Literary Research. 6^th Year. No. 24. Pp. 9-34.

Baqlī, Rūzbehān. (2004/1383SH). Abharo al-āšeqīn. 4^th ed. Tehrān: Manūčehrī.

Baqlī, Rūzbehān. (2015/1394SH). Šarhe Šathīyāt. 7^th ed. Tehrān: Tahūrī.

Esfandīyār, Mahmūd-rezā and Soleymānī-kūšālī, Fāteme. (2010/1389SH). "Mafhūme Ešq az Dīdgāhe Rūzbehān Baqlī". Journal of Religions. 4^th Year. No. 7. Pp. 32-46.

Fotūhī, Mahmūd and Alī-nejād, Maryam. (2009/1388SH). "Barrasī-ye Rābete-ye Tajrobe-ye Erfānī va Zabāne Tasvīrī dar Abharo al-āšeqīn". Literary research. 3^rd Year. No. 10. Pp. 7-25.

Hājī-ābādī, Mohammad. (2014/1393SH). "az Xod Rahāyī, Bonyāde Ma'refatī-ye Hakīm Nazārī-ye Qahestānī". Proceedings of the National Conference on Life Critique and Analysis, Poetry and thought of Hakīm Nazārī Qahestānī. No. 1. Pp. 66-78.

Holy Qor’ān.

James, William. (2014/1393SH). Tanavvo'e Tajrobe-ye Dīnī (The varieties of religious experience). Tr. by Hoseyn Kīyānī. Tehrān: Hekmat.

Malekīyān, Mostafā. (2008/1387SH). Dars Goftārhā-yī dar Raveš-šenāsī-ye Motāle'āte Moqāyese-ī-ye Erfān.  1^th ed. Tehrān: University of Religions and Religions Publications.

Malekīyān, Mostafā. (2019/1398SH). Zamīn az Darīče-ye Āsemān. 2^th ed. Tehrān: Sorūše Mowlānā.

Ma'ālī, Mehdī and Abdo al-ābādī, Alī-akbar. (2019/1398SH). "Nesbate Dīn bā Ma'nāye Zendegī va Ālāme Vojūdī az Negāhe William James". Essay Research, Philosophy of Religion. 14^th Year. No. 4. Pp. 613-630.

Morris, George and Others. (1993/1372SH). Āsāre Sūfīye dar Qorūne Vostā be Nasre Fārsī (Sufi works in medieval Persian prose). Tr. by Amīr Zamīrī. Culture (especially literature). No. 14. Pp. 210-246.

Moxtārī, Masrūreh and Others. (2014/1393SH). "Rābete-ye Beynā-matnīyyat Mīyāne Savāneho al-oššāq va Abharo al-āšeqīn". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 36. Pp. 285-316.

Motahharī, Mortezā. (1997/1376SH). "Haq va Bātel be Zamīme-ye Ehyā-ye Tafakkore Eslāmī". 16^th ed. Tehrān: Sadrā.

Safā, Zabīho al-llāh. (1987/1366SH). Tārīxe Adabīyāt dar Īrān. 1^st Vol. 7^th ed. Tehrān: Ferdows.

Sattārī, Jalāl. (1987/1366SH). Hālāte Ešqe Majnūn. Tehrān: Tūs.

Soltānī, Manzar and Pūr-azīmī, Sa'īd. (2014/1393SH). "Bayān-nāpazīrī-ye Tajrobe-ye Erfānī bā Nazar be Ārāye Mowlānā dar Bābe "Sūrat" va "Ma'nā". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 34. Pp. 131-59.

Wulff, David M. (2007/1386SH). Ravān-šenasī-ye Dīn (Psychology of religion: classic and contemporary). Tr. by Mohammad Dehqān. Tehrān: Rošd.

Xalīlī, Alī-asqar and Others. (2007/1386SH). "Barrasī va Tahlīle Tasvīr dar Šarhe Šathīyāte Rūzbehān Baqlī Šīrāzī". mysticism Research mysticism (Gohare Gūyā). 11^th Year. No. 4. Pp. 23-40.

Xošhāl Dast-jerdī, Tāhere and Hojatī-zāde, Rāzīye. (2011/1390SH). "Naqd va Tahlīle Padīdār Šenāxtī-ye Erfāne Rūzbehān Baqlī bā Ta'kīd bar Mabhase "Tajallīyāte Eltebāsī" dar Abharo al-āšeqīn". Two Quarterly Journal of Mystical Literature, Al-Zahra University. 3^th year. No. 5. Pp. 1-25.