بررسی سمبول‌های حیوان‌گونگی روح در حکایت‌های تذکره الاولیاء عطار

محورهای موضوعی : اسطوره

علیرضا اسدی ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام)
فاطمه چراغی زادگان ² (دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام)

تاریخ دریافت : 1398/04/29 تاریخ پذیرش : 1398/11/20 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: نماد, عطار, یونگ, کهن‌الگو, تذکرةالاولیاء,

چکیده مقاله :

در آثار عرفانی متأخر ردپایی از حیوان‌گونگی روح دیده می‌شود هرچند قدمت این باورها به ادوار بدوی حیات انسان می‌رسد. یونگ در آثار خویش که برآمده از تحقیق در اساطیر ملل گوناگون و پژوهش‌های مردم‌شناختی وسیع در آیین اقوام بدوی و شبه بدوی است، به معرفی برخی از نمادهای حیوانی پر تکرار در این فرهنگ‌ها می‌پردازد. در این پژوهش با روش تحلیلی ـ تطبیقی بر مبنای تحلیل‌های یونگ به بازخوانی نقش حیوانات در تذکرةالاولیاء پرداخته‌ایم. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که در موارد زیادی نقش حیوانات، در حکایات تذکرةالاولیاء مبتنی بر باورهای اساطیری حیوان‌گونگی روح هستند و اگر روح را به تعبیر روان‌کاوی یونگ، تعبیر قدیمی خود و روان بگیریم، این حیوانات نقش نمادهای ناخودآگاه و مراحل تکامل روان را بر عهده دارند. چنان‌که گاه سمبل خود یا روح متعالی عارف هستند، او را حمایت و حفاظت می‌کنند، با او سخن می‌گویند، شناختی برتر از وی دارند و به او معرفتی فراعقلی می‌بخشند؛ گاه نیز مقام عارف را به عنوان رئیس قبیله و صاحب توتم، نشان می‌دهند.

چکیده انگلیسی:

In mystical texts, there is a trace of the animality of the soul, though this belief dates back to the primitive era of human life. In his works, Carl Gostov Jung has introduced some of the repeated animal symbols in primitive and quasi-primitive ethnic groups; his theories are based on mythological and anthropological studies about these groups. In the present article, we study the role of animals in Tazkirat-al-Auliyā with a comparative-analytic method based on Jung's ideas. The results show that in the anecdotes of the book, animals play a role based on mythological beliefs about the animality of the soul. If we, like Jung's psychoanalysis, believe that the soul is an old expression of "self" and "psyche", then the animals play the role of unconscious symbols and are part of the process of psyche evolution. In the anecdotes of Tazkirat-al-Auliyā, sometimes, animals are the symbol of the mystic's transcendent self, they protect him and talk to him, they have superior knowledge and give him a transcendental knowledge; and sometimes they refer to the mystic as the head of the tribe and the owner of the totem.  

منابع و مأخذ:

اسمعلی‌پور، مریم. 1389. «تحلیل و بازخوانی برخی از غزل‌های شمس بر اساس مکتب روان‌کاوی کارل گوستاو یونگ». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی‌سینا.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رویا منجم. چ3. تهران: علم.

ــــــــــــ.. 1397. خدای ناپدید شونده: زالموکسیس. ترجمة مانی صالحی‌علامه. تهران: نیلوفر.

ــــــــــــ . 1393. نمادپردازی، امر قدسی و هنرها. ترجمة مانی صالحی‌علامه. تهران: نیلوفر.

بی‌نظیر، نگین و منیره طلیعه‌بخش. 1394. «تحلیل الگوی اسطوره‌ای ـ عرفانی از شخصیت رابعة عدویه با تکیه بر روایت تذکرةالاولیاء». دوفصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). دوره 7. ش13. صص39- 7.

پشت‌دار، محمدعلی و محمدرضا عباس‌پور خرمالو. 1388. «کرامت از دیدگاه عرفان اسلامی و نظریة روان‌شناختی یونگ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش16. صص50-34.

سجادی‌راد، صدیقه. 1387. «نقد روان‌شناختی غزلیات عارفانة سنایی غزنوی بر مبنای روان‌شناسی یونگ». پایان‌نامه کارشناسی ‌ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1384. فرهنگ نمادها. ترجمه وتحقیق سودابه فضایلی. ج3 و4 و5. چ2. تهران: جیحون.

صاحبدل، رسول. 1395. «مطالعة تطبیقی مسئله رؤیا در روان‌کاوی یونگ و عرفان ابن‌عربی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی.

عطارنیشابوری، فریدالدین. 1384.تذکرةالاولیاء. تصحیح رند الین نیکلسن. تهران: علم.

مشتاق‌مهر، رحمان و ویدا دستمالچی. 1388. «مطالعة تطبیقی کارکرد ضمیر ناخودآگاه در تجارب عرفانی و سوررآلیستی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش16. صص163-139.

یاوری، فاطمه و عباسعلی وفایی. 1396. «واکاوی و تحلیل کهن‌الگو و نمادهای فراروندة عرفانی در گلشن‌راز با رویکرد به نظریة روان‌شناختی یونگ». عرفانیات در ادب فارسی. ش31. صص 174-159.

یونگ، کارل گوستاو. 1378. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ 2. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ . 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1385. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1390. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة محمود بهفروزی. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــ . 1396. ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمة فرناز گنجی و محمدباقر اسماعیل‌پور. تهران: جامی.   

Attār Neyšābōrī , Farīd al-dīn. ( 2005/ 1384SH). Tazkerat al- Awlīyā. Ed. by Riynold Nīkolson. Tehrān: ʾElm.

Bīnazīr, Negīn; Monīre Talī`e Baxš. (2015/ 1394SH). “ The Ánalysis of the Mythological- Mystical pattern of Rabáíe Adavie`s personality Based on the Narrative of Tazkerat al-Áwlīyā”. Dow fasl Nāme –ye Elmī- Pazūhešī-ye Adabīyāt-e erfānī- ye Dāneš-Gāhe-Al-Zahrā. year 7. No.13. Pp. 7- 39.

chevalier, Jean & Alain Gheerbrant.(2005/1384SH). Farhang-e Namād-hā( Glossary Of Symbol). Tr. By and Research By. Sūdābe Fazā’elī. 2^th ed. 3& 4 &5^rd vol. Tehrān: Jeyhūn.

Eliade, Mircea. (2014/ 1393SH). Namād pardāzī, Amr-e Qodsī Va Honar-hā (Symbolism, the Sacred and the Profane). Tr. By Mānī Sālehī Alāme. Tehrān: Nīlūfar.

_____________. (2003/ 1382SH). Ostoūre, Ro`yā, Rāz ( Myth, Dream, Secret). Tr. By Rˈoyā Monajjem. 3^th ed.  Tehrān: ˈElm.

_____________.( 2018/1397SH). Xodāye Nāpadīd Šavande: Zālmoxsīs( De Zalmoxsis a Gengis Khan). Tr.By Mānī Sālehī 'Alāme. Tehrān: Nīlūfar.

Esmaelī Pūr, Maryam.( 2010/ 1389SH). “Analysis and review of some Shams` Ghazals Based on Jung`s psychoanalysis”. By. Dr Alī Mohammadī. Bū Alī Sīnā University. MA Thesis.

Jūng, carl Gostav. (1989/ 1368SH). Čahār Sūrat-e Mesālī( Four example, examples). Tr. by Parvīn Farāmarzī. Mašhad: Cultural Deputy of Ástān Qods-e Razavī.

_____________. ( 1999/1378SH). Ensān va Sambol-hā-yaš( Man and his symbols). Tr. By Mahmūd Soltānīyeh. 2^th ed. Tehrān: Jāmī.

_____________. ( 2017/ 1396SH). Nā xodā-gāh-e Jam'ī va Kohan-olgū ( Collective Unconscious and Archetype). Tr. By. Farnāz Ganjī & Mohammad Bāqer Esmāīlpūr. Tehrān: Jāmī.

_____________.(2011/1390SH). Ravān Šenāsī va Kīmīyāgarī(Psychologic and Alchemie). Tr. By Mahmūd Behforūzī. Tehrān: Jāmī.

______________.(2006/1385SH). Ravān Šenāsī-ye Zamīr-e Nāxodāgāh( Psychology of the Unconscious). Tr. By Mohammad Alī Amīrī. 4^th ed. Tehrān: Elmī  Va Farhangī.

Moštāq-mehr, Rahmān & Vīdā Dastmālčī. (2009/1388SH). “A Comparative Study of the Function of the Unconscious in Mystical and Surrealistic Experiences”. Fasl-nāme –ye-Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch..year. 5. No.16. Pp.139- 163.

Pošt-dār, Mohammad Alī & Mohammad Rezā Abbās-pūr Xormālū. (2009/1388SH). “Dignity from the Viewpoint of Islamic Mysticism and Jung’s Psychological theory”. Fasl-nāme –ye-Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. year.5. No.16. Pp.34- 50.

Sajjādī-rād, Sedīqe. ( 2008/ 1387SH). “Psychological Criticism of the Sannaii Ghaznavi Mystical Gazells based on Jung Psychology”. By. Dr Mahmūd Hasanābādī. Sīstān and Balūchestān University. MA. Thesis.

Sāheb-del, Rasūl. (2016/ 1395SH). “A Comparative Study of the Dream Problem in Jung`s Psychoanalysis and Mysticism Ibn Arabi”. By. Dr Alī Asqar Mosleh. Allāme Tabātābāī University. MA. Thesis.

Yāvarī, Fāteme & Abbās Alī Vafāeī. ( 2017/ 1396SH). “Psychoanalysis and Analysis Archetype and Symbols Overcoming Mysterious in Golshan Rāz with an Approach to Jung`s Psychological theory”. Journal Mysticism in Persian Language. No.31. Pp.159-174.