بررسی بن‌‌مایه‌های اساطیری در افسانۀ سیستانی نهنگ ‌بور و شهزاده

محورهای موضوعی : اسطوره

سید مهدی رحیمی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)
علی اکبر سامخانیانی ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)
ابراهیم محمدی ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)
محمد فاطمی منش ⁴ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)

تاریخ دریافت : 1396/12/23 تاریخ پذیرش : 1398/02/10 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: نقد اسطوره‌ای, ادبیات عامه, بن‌مایه‌های اساطیری, فرهنگ سیستانی, افسانۀ نهنگ ‌بور و شهزاده,

چکیده مقاله :

داستان نهنگ ‌بور و شهزاده از لحاظ بن‌مایه‌ها و ریشه‌های اساطیری غنی است و می‌توان بسیاری از بازنمودهای اسطوره‌ای، علی‌الخصوص اسطوره‌های سکایی، یونانی، چینی و هندی را در آن مشاهده کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی بن‌مایه‌های اساطیری مطرح در این داستان همچون خون‌خوردن، اژدهاکشی، آفرودیت، بن‌مایة عدد سه، گذر قهرمان از آب به همراه اسب، آزار نرساندن آتش به پاکان و رسیدن به جاودانگی، بی‌مرگی و پیروزی مرگ بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که داستان نهنگ ‌بور و شهزاده به عنوان یکی از داستان‌های عامیانۀ سیستانی، از لحاظ بن‌مایه‌های اساطیری از غنای بسیاری برخوردار است و این امر به نوبۀ خود، لزوم توجه بیشتر به فرهنگ بومی و داستان‌های عامیانۀ سرزمین سیستان را نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this article is to examine the mythological motifs in a local Sistani legend called Nahang Boor va Shahzādeh (the story of the Blond Whale and the Prince). The story has rich mythological themes and Scythian, Greek, Chinese and Indian mythical representations can be found in it. By using descriptive-analytical method, the present study investigates the mythological themes, such as drinking blood, killing dragon, Aphrodite, the number three, crossing water with a horse, passing from fire, the desire for immortality, victory over death in the story. The richness of the mythological themes in the story suggests the need to pay more attention to the native culture and folk tales of Sistan.

منابع و مأخذ:

آموزگار، ژاله. 1387. «خویشکاری فردوسی». مجلۀ بخارا. ش66. صص 29-18.

آیدنلو، سجاد. 1389. «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی». مجلۀ مطالعات داستانی دانشگاه پیام نور. ش1. صص 36-5.

افشاری، مهران. 1387. تازه به تازه، نو به نو (مجموعه مقالات). با مقدمۀ کتایون مزداپور. چ2. تهران: چشمه.

بهار، مهرداد. 1376. جستاری چند فرهنگ و اساطیر ایرانی. تهران: فکر روز.

بهزادی، رقیه. 1382. قوم‌های کهن در قفقاز، ماورای قفقاز، بین‌النهرین و هلال حاصل‌خیز. چ1. تهران: نی.

پین‌سنت، جان. 1380. اساطیر یونان. ترجمۀ باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

دوستخواه، جلیل. 1385. اوستا (گزارش و پژوهش). ج1. تهران: مروارید.

ذبیح‌نیا عمران، آسیه و زهرا پردل. 1396. «انواع استحاله‌های انسانی در افسانه‌های مکتوب سیستان و بلوچستان». ویژه‌نامۀ قصه‌شناسی فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. س5. ش12. صص 23ـ1.

رستگار فسایی، منصور. 1380. «اسطوره‌‌های پیکرگردانی. مجلۀ مطالعات ایرانی». مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان. س1. ش1. صص 176ـ139.

رضایی دشت‌ارژنه، محمود. 1388الف. «رستم اژد‌هاکش و درفش اژد‌ها پیکر». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. س6. ش24. صص 79ـ53.

ـــــــــــــــــــــــــــ . 1388ب. «بازتاب نمادین آب در گسترۀ اساطیر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش16. صص 86ـ69.

رضی، ‌هاشم. 1381. دانشنامۀ ایران باستان. تهران: سخن.

ژیران، ف و دیگران. 1375. اساطیر آشور و بابل. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ1. تهران: فکر روز.

سرکاراتی، بهمن. 1357. «بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 125. صص 61ـ1.

سرلو، خوان ادواردو. 1389. فرهنگ نماد‌ها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.

سیستانی، محمداعظم. 1368. مردم‌شناسی سیستان. چ1. کابل: مرکز علوم اجتماعی آکادمی علوم افغانستان.

ــــــــــــــــــــ . 1364. سیستان؛ سرزمین حماسه‌ها و ماسه‌ها. ج1. چ1. کابل: مرکز علوم اجتماعی، آکادمی علوم افغانستان.

شفق، اسماعیل و علیرضا نیازی وحدت. 1388. «اهمیت عدد سه با نگاهی به دیوان خاقانی». فصلنامۀ پژوهش‌‌های ادبی. س6. ش25. صص 90ـ71.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1387. فرهنگ نماد‌ها. ج5. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

ــــــــــــــــــــــ . 1388. فرهنگ نماد‌ها. ج3. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

عمرانی، غلامرضا. 1394. اسطوره‌های سیستان. چ1. تهران: دریافت.

فردوسی، ابوالقاسم. 1373. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‌مطلق. ج4. چ1. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

ــــــــــــــــ . 1369. شاهنـــامه. به کوشش جلال خالـقی‌مطلــق. ج2. چ1. کالیـفرنیا: the Persian Heritage Foundation and mazda publishers.

فریزر، جیمز جرج. 1386. شاخۀ زرّین؛ پژوهشی در جادو و دین. ویرایش و مقدمۀ رابرت فریزر. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

قائمی، فرزاد و دیگران. 1388. «تحلیل نقش نمادین اسطورۀ آب و نمود‌های آن در شاهنامۀ فردوسی بر اساس روش نقد اسطور‌ه‌ای». مجلۀ جستار‌های ادبی. ش165. صص 68ـ47.

کای‌بار، جس پیتر آسموسن، مری بویس. 1348. دیانت زرتشتی: مجموعۀ سه مقاله. ترجمۀ فریدون وهمن. چ1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

کوپفر، گریس. 1376. افسانه‌های یونان و روم. ترجمۀ سیّدنورالله ایزدپرست. چ4. تهران: دانش.

کویاجی، جهانگیر کوروجی. 1380. بنیاد‌های اسطوره و حماسۀ ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. چ1. تهران: آگه.

محمودی، خیرالله. 1384. «جایگاه عدد سه در فرهنگ و آیین‌‌های باستانی ایرانیان». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورۀ 21. ش1. پیاپی 42. صص 162ـ149.

معرک‌نژاد، سیّدرسول. 1393. اسطوره و هنر. چ1. تهران: میردشتی.

مک‌کال، هنریتا. 1375. اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. چ2. تهران: مرکز.

منشی‌زاده، داوود. 1383. افسانه گیلگمش. مترجم لوحه‌های گلی، جرج اسمیت. ترجمة آلمانی گئورگ بورکهارت. چ1. تهران: اختران.

نایب‌زاده، راضیه و سامانیان، صمد. 1394. «اژد‌ها در اسطوره‌ها و فرهنگ ایران زمین». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش38. صص 269ـ 235.

واحددوست، مهوش. 1384. «نمادینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دورۀ 22. ش1. صص 186ـ175.

هال، جیمز. 1380. فرهنگ نگار‌های نماد‌ها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: مؤسسة فرهنگ معاصر.

هرودوت. 1389. تاریخ هرودوت. ج1. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: اساطیر.

هومر. 1378. ایلیاد. ترجمۀ سعید نفیسی. چ13. تهران: علمی و فرهنگی.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ1. تهران: چشمه.

 

Eglish Sources

Allen, Richard Hinckley 1936, Star-names and their meanings, G. E. Stechert: New York. second reprint.

Cirlot, j.e. 2001. A dictionary of Symbols. London: Routledge.

Durant, will. 1939. The Story of Civilization. The life of Greece. New York: simon and Schuster. Ninth printing.

Berens .E. M.. 1931. A Hand-book of Mythology: Myths and Legends of Ancient Greece and Rome. New York: Maynard, Merrill.

Morgan, Harry. 2004. Chinese Symbols and Superstitions. Kassinger Press.

Rolle, Renate. 1989. The World of the Scythians, translated by f. g. walls. University of California press. Berkeley and Los Angeles. First published.

 

 Eglish Sources

Allen, Richard Hinckley 1936, Star-names and their meanings, G. E. Stechert: New York. second reprint.

Cirlot, j.e. 2001. A dictionary of Symbols. London: Routledge.

Durant, will. 1939. The Story of Civilization. The life of Greece. New York: simon and Schuster. Ninth printing.

Berens .E. M.. 1931. A Hand-book of Mythology: Myths and Legends of Ancient Greece and Rome. New York: Maynard, Merrill.

Morgan, Harry. 2004. Chinese Symbols and Superstitions. Kassinger Press.

Rolle, Renate. 1989. The World of the Scythians, translated by f. g. walls. University of California press. Berkeley and Los Angeles. First published.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Reference

Afšarī, Mehrān. (2008/ 1387SH). New to New, New to (Articles). With the introduction of Ketāyūn Mazdā-pūr.2^nd ed. Tehrān: češme

Amūzgār. ẑāle.(2008/1387SH). “Xīš-Kārī-ye Ferdowsī”. Bukhara Magazine. No. 66. pp. 18-29.

Aydenlū, Sajjād. (2010/1389SH). “An Investigation and Analysis of Some Drawings in Epic Texts”. Journal of Fictional Studies of Payame Noor University. No. 1 Pp. 5-36.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). A Study of Iranian Cultures and Mythologies. Tehrān:fekr-e rūz.

Behzādī. Roqīye. (2003/1382SH). Old folk in the Caucasus, beyond Caucasus, Mesopotamia and fertile crescent. 1^st ed. Tehrān: Ney.

Chevalier, Jean & Alain Gheerbrant. )2008/1387SH). Farhang-e nomād-hā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe Fazā’elī. Vol. 5. Tehrān: Jeyhūn.

____________________________. (2009/1388SH). Farhang-e nomād-hā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe

Fazā’elī. Vol. 3. Tehrān: Jeyhūn.

Cirlot, j.e.( 2010/1389SH). A dictionary of Symbols. tr. By Mehr-angīz Ohadī. Tehrān: Dastān.

Dūst-xāh, jalīl. (2006/1385SH). Avesta (Report and Research). Vol.1. Tehrān: Morvārīd.

Emrānī, Qolām-rezā.(2015/1394SH). Ostoure-hā-ye Sīstān. 1^sted. Tehrān: Daryāft.

Ferdowsī, Abol-qāsem. (1994/1373SH). Šāh-nāme. In the endeavor of Jalāl xaleqī-Motlaq. Vol. 4. 1^st ed. Cālīfornīyā: The Heritage Foundation of Iran.

__________________ . (1990/1369SH). In the endeavor of Jalāl xaleqī-Motlaq. Vol. 2. 1^st ed. Cālīfornīyā: .the Persian Heritage Foundation and mazda publishers.

Frazer, Jaems George. (2008/1386SH). Zarin Branch; A Study on Magic and Religion. Editing and Introduction by Robert Fraser. Translated by Kazem Firoozmand. Tehran: Āgāh.

Guirand, Felix et al. (1996/1375SH). Asātīr-e āšūr va bābel (The myths of Assyria and Babylonia). Tr. by Abol-qāsem Esmā’īlpūr. 1^st edTehrān: Fekr-e Rūz.

Hāll, James. (2001/1380SH). The culture of symbolism in the art of East and West. Tr. by Roqeye Behzādī. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.

Herodot. (2010/1389SH). History of Herodotus. Vol.1. Tr. by Mortezā Sāqeb-far. Tehrān:asātir.

Hīnnells, John. (1989/1368SH). Understanding myths of Iran. Tr. by ẑāle Āmūzgār & Ahmad Tafazzolī. ^1st edTehrān: češme.

Homer. (1999/1378SH). Iliyad. Tr. bySaeid Nafīsī.13^th ed.Tehrān: Elmī va Farhangī.

Kajbārr, Jes Pīter Āsmūsen, Mary Boyce. (1969/1348SH). Zoroastrian Faith: A collection of three articles. Tr. By Fereydoun Wahman.1^st ed. Tehrān:  Bonyād-e Farhang-e Īrān.

kupfer, Greace. (1997/1376SH). The legends of Greece and Rome. Tr. by Seyyed Nūr-alāh Izad-parast.4 ^th ed. Tehrān: Dāneš.

Kouyājī, Jahāngīr korojī. (2001/1380SH). Foundations of Iranian myth and epic. Report and edit Jalīl's dust-xāh. 1^st ed Tehrān: Āgah.

Mahmūdī, xeyr-allāh. (2005/1384SH). “Place of number three in Iranian culture and archeology”. Social and Human Sciences Journal of Shiraz University. Year. 21. No. 1(42). Pp.149-162.

McCāll, Henriettā. (1996/1375SH). Metropolitan myths. Tr. by 'Abbās Moxber.2^ed ed. Tehrān: Markaz.

Mo'arek-neẑād, Seyyed Rasūl. (2014/1393SH). Myth and art.1^st ed. Tehrān: Mīr-daštī

Monšī-Zāde. Dāvūd (2004/1383SH). The legend of Gilgamesh. Translator of Jorj Smīt's Flower Bullets. Tr. By Georgian Borkhārt.1 ^st ed. Tehrān: Axtarān.

Nāeb-zāde, Rāziye & Samad Sāmāniyan. )2015/1394SH)."The Dragon in Myths and Culture of the Earth". Mystical Literature and Mythology Quarterly Islamic Azad University, South Tehran Branch. Year.11.No. 38. Pp. 235-269.

Payne st, John. (2001/1380SH). Greek mythology. Tr. by Bājlān Farroxī. 1^st ed.Tehrān: Asātīr.

Qāemī, Farzād et al. (2009/1388SH). “Analysis of the mythological symbolic role of water and its manifestations in Ferdowsi's Shahnameh based on mythological critique”. Literary Journals. No. 165. Pp.47-68.

Rastgār fasāī, Mansūr. (2001/1380SH). “Myths of the Peoples”. Iranian Journal of Science. Iranian Culture and Language Research Center. Kermān šahīd Bāhonar University. year.1. No. 1. Pp. 139ـ176.

Razī, Hāšem. (2002/ 1381SH). Ancient Encyclopedia. Tehran: Soxan.

 

Rezāī dašt Arẑane, Mahmūd.(A). (2009/ 1388SH). “Rustam Dragonfly and the dragonfly dragon”. Journal of Literary Research. Year 6 No. 24. Pp.53- 79.

______________________.(B) (2009/ 1388SH). “Bāztāb-e namādīn-e āb dar Gostare-ye Asātīr”. Mystical Literature and Mythology Quarterly Islamic Azad University, South Tehran Branch. Year. 5. No. 16.  55. Pp. 69-86.

Sarkārātī, Bahman. (1978/1357SH). “The National Mythological Foundation of Iran”. Magazine of Faculty of Literature and Humanities of Tabriz University. No.125. Pp. 1-61.

Šafaq, Esmā’īl & Ali Rezā Niyazī Vahdat. (2009/1388SH). “Ahamīyat-e Adad-e se bā negāhī be Dīvān-e Xāqānī”.  Fasl-Nāme-ye Paẑoheš-hā-ye- Adabī. Year. 6. No. 25. Pp. 71-90.

Sīstānī, Mohammad A'zam. (1989/1368SH). Anthropology of Sistan.1^st ed. Kābol: Center for Social Sciences of the Academy of Sciences of Afghanistan.

______________________ . (1985/1364SH). Sistan; the land of epic and sand. Vol. 1.1^st ed. Kābol: Center for Social Sciences, Academy of Sciences of Afghanistan.

Vāhed-dūst, Mahvaš.(2005/1384SH). “Symbolism of fire and its reflection in the mythological and epic texts of Iran”. Social and Human Sciences Magazine of Shiraz University. year. 22. No. 1. Pp.175-186.

Zabīh-nīya emrān, Asīye & Zahrā Pordel. (2017/1396SH). “Types of human extermination in the myths of Sistan and Baluchestan”. Storytelling Specialty Journal of Public Literature and Culture. Year 5. No. 12. Pp. 1-23.