بررسی پیشینه‌ اساطیر بین‌النهرینی و هندی در منظومه‌ غنایی گل و نوروز خواجوی کرمانی

محورهای موضوعی : اسطوره

سمانه عباسی ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان)
سیدحسن طباطبایی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان)
عصمت اسماعیلی ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان)

تاریخ دریافت : 1398/06/17 تاریخ پذیرش : 1398/09/17 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: اسطوره, گل و نوروز, اساطیر بین‌النهرینی, اساطیر هندی, منظومة‌ غنایی,

چکیده مقاله :

خواجوی کرمانی، از شعرای بزرگ قرن هشتم هجری، منظومة گل و نوروز را، که به گفتۀ خود به لفظ هندی بوده است و داستان‌پردازان بابل آن را ترتیب داده‌اند، به درخواست معشوقی می‌سراید و به حامی خود تقدیم می‌کند. با وجود اینکه این منظومه شباهت‌های بسیاری به خسرو و شیرین نظامی دارد، به دلیل وجود چند داستان فرعی عاشقانه، آرایه‌های ادبی بسیار و مضامین حماسی، رزمی و عرفانی به اثری منحصربه‌فرد تبدیل شده است. اما در کنار آن، با استناد به گفتۀ‌ خود خواجو، می‌توان شاهد حضور باورها و روایات اساطیری دو سرزمین هند و بابل در این منظومه نیز بود؛ دو سرزمینی که تأثیر فرهنگ و عقاید و اساطیر‌شان بر باورها و روایات اساطیری، مذهبی و حماسی ایران به اثبات رسیده است. در این مقاله، با نظر به گفتۀ‌ خواجو و چنین تأثیری، با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی پیشینۀ‌ اسطوره‌ای گل و نوروز پرداخته شده است و ارتباط آن با روایت اسطوره‌ای ایندرای هندی و آب‌ها یا گاوهای دربند اهریمن و از سوی دیگر با ایزدبانوی برکت‌بخش بین‌النهرینی و همسر او مشخص شده و صحت گفتۀ خواجو و حضور مضامین اساطیری، در روایات عاشقانه نیز به اثبات رسیده است.

چکیده انگلیسی:

Khajuye Kermani, one of the great poets of the 8th century AH, has composed Gol o Nowruz at the request of a beloved and has dedicated it to his noble patron. According to him, the story is originally in Hindi and has been compiled by Babylonian storytellers. Although it has many similarities to Nizami Ganjavi's Khosrow and Shirin, it is a unique work because of having some love sub-stories, a lot of figures of speech and epics, and mystical and mythological themes. Also, Indian and Babylonian mythological beliefs and traditions are present in Gol o Nowruz and the influence of their culture, beliefs and myths on Iranian mythology, religion and epics and traditions has been proven. With regard to this influence and based on the statements of Khajuye Kermani, in the present article the mythical background of Gol o Nowruz is studied by using descriptive-analytical method, and its relation to the mythical narrative of Indra (Indian god) and waters or the cows captured by the Demon, as well as its relation to the Mesopotamia blessed Goddess and his husband are examined.  

منابع و مأخذ:

آیدنلو، سجاد. 1388. از اسطوره تا حماسه (هفت‌گفتار در شاهنامه‌پژوهی). چ2. تهران: سخن.

ادهم، نیما 1392. «بررسی تطبیقی اهریمنان خشکی در شاهنامۀ فردوسی و حماسۀ رامایانا». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش32. صص18ـ1.

الیاده، میرچا. 1394. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ5. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. اساطیر هند. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1385. جستاری در فرهنگ ایران. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

ــــــــــ . 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. چ9. تهران: آگه.

پارساپور، زهرا. 1383. مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامۀ نظامی. تهران: دانشگاه تهران.

پورداوود، ابراهیم. 1394. یشت‌ها. ج1و2. تهران: نگاه.

جوادی زاویه، سیدمجید و عباس ماهیار. 1395. «نگاهی به تمثیل در «گل و نوروز» خواجوی کرمانی». فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی. س8. ش 30. صص100ـ79.

چراغی، مهدیه و احمد ذاکری. 1394. «سیمای فرهنگ عامه در آیینۀ شعر خواجوی کرمانی». فصلنامۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). س7. ش23. صص106ـ79.

خواجوی کرمانی، کمال‌الدین ابوالعطا. 1350. گل و نوروز. به اهتمام و کوشش کمال عینی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ذوالفقاری، حسن. 1394. یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. تهران: چرخ.

سرکاراتی، بهمن. 1378. سایه‌های شکارشده (گزیدۀ مقالات فارسی). تهران: قطره.

غلامپور دهکی، سکینه و محمد پشت‌دار. 1394. «بررسی تطبیقی کارکردهای پیشگویی در حماسه‌های بزرگ جهان (شاهنامه، ایلیاد، ادیسه)». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش41. صص281ـ251.

فرضی، حمیدرضا و فرناز فخیمی فاریابی. 1396. «ریخت‌شناسی منظومۀ گل و نوروز خواجوی کرمانی بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ». فنون ادبی. س9. ش2. صص132ـ119.

فریزر، جیمز جورج. 1396. شاخۀ زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ10. تهران: آگاه.

کرتیس، وستا سرخوش. 1394. اساطیر ایران. ترجمۀ مهدی باقی و شیرین مختاریان. آبادان: پرسش.

گری، جان. 1378. اساطیر خاور نزدیک (بین‌النهرین). ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

گزیدۀ سرودهای ریگ‌ودا. 1348. ترجمۀ محمدرضا جلالی نائینی. تهران: تابان.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیز کار. 1392. شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش از تاریخ و تاریخ. چ5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

مختاریان، بهار. 1392. درآمدی بر ساختار اسطوره‌ای شاهنامه. چ2. تهران: آگه.

مک‌کال، هنریتا. 1396. اسطوره‌های بین‌النهرینی (از مجموعۀ جهان اسطوره‌ها 2). ترجمۀ عباس مخبر. چ4. تهران: مرکز.

میرفندرسکی، مریم و افسانه صحتی گرگانی. 1394. «بررسی منظومه و عناصر داستانی گل و نوروز خواجوی کرمانی». همایش بین‌المللی جستارهای ادبی، زبان و ارتباطات فرهنگی. س1. صص31ـ1.

هوشیاری، بهمن و هادی خدیور. 1393. «جلوه‌های عرفانی در منظومۀ عاشقانۀ گل و نوروز». فصلنامۀ عرفانیات در ادب فارسی. س5. ش19. صص199ـ182.

 

References

Adham, Nīmā. (2013/1392SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye ahrīmanān-e xoškī dar šāhnāme-ye ferdowsī va hamāse-ye rāmāyāna”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 9. No. 32. pp. 1-18.

Aydenlū, Sajjād. (2009/1388 SH). Az ostūre tā hamāse. Tehrān: Soxan.

Bahār, Mehrdād. (2006/1385SH). Jostātī dar farhang-e īrān. With the effort of abolqāsem esmā’īlpūr. Tehrān: Ostūre.

^{____________________}. (2012/1391SH). Pažūheŝī Dar asātīr-e īrān. 9^th ed. Tehrān: Āgah.

Čerāqī, mahdīye and Ahmad Zākerī. (2015/1394SH). “Sīmāye farhang-e āmme dar āyīne-ye še’r-e xājū-ye kermānī”. Fasl-nāme-ye Tahlīl va Naqd-e Motūn-e Zabān va Adabīyāt-e Fārsī (Dehxodā), Year 7. No. 23. pp.79-106.

Eliade, Mircea. (2015/1394SH). Resāle dar tārīx-e adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.

Farzī, Hamīd Rezā and Farnāz Faxīmī Fāryābī. (2017/1396SH). “Rīxt-šenāsī-ye manzūme-ye gol-o-nowrūz-e xajū-ye kermānī bar asās-e nazarīye-ye Vladimir Propp”. Fonūn-e Adabī. Year 9. No. 2. pp. 119-132.

Frazer, James George. (2017/1396SH). Šaxe-ye zarrīn (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Fīrūzmand. 10^th ed. Tehrān: Āgāh.

Gary, John. (1999/1378SH). Šenāxt-e asātīr-e xāvar-e nazdik (­Recognition of Middle Eastern mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.

Hūšyārī, Bahman and Hādī Xadīvar. (2014/1393SH). “Jelve-hā-ye erfānī dar manzūme-ye āšeqāne-ye gol-o-nowrūz”. Fasl-nāme-ye Erfānīyāt dar Adab-e Fārsī. Year 5. No. 19. pp. 182-199.

Javādī Zāvīye, Seyyed Majīd and Abbās Māhyār. (2016/1395SH). “Negāhī be tamsīl dar gol va nowrūz-e xājū-ye kermānī”. Tahqīqāt-e Ta’līmī va Qenāyī-ye Zabān va Adab-e Fārsī. Year 8. No. 30. pp. 79-100.

kertīs, Vestā Sarxoš (2015/1394SH). Asātīre īrān (Persian Myths). Tr. by Mahdī Bāqī, and Šīrīn Moxtārīyān. Ābadān: Porseš.

Lāhījī, Šahlā and Merangīz Kār. (2013/1392SH). Šenāxt-e hovīyat-e zan-e īrānī dar gostare-ye pīš az tārīx va tārīx. 5^th ed. Tehrān: Rošangarān va Motāle’āt-e Zanān.

McCall, Henrietta. (2017/1396SH). Ostūre-hā-ye Beynonnahreynī (Mesopotamian myths). Tr. by Abbās Moxber. 4^th ed. Tehrān: Markaz.

Mīrfendereskī, Maryam and Afsāne Sehhatī Gorgānī. (2015/1394SH). “Barresī-ye manzūme va anāser-e dāstānī-ye gol-o-nowrūz-e xājū-ye kermānī”. Hamāyeš-e Beynolmelalī-ye Jostār-hā-ye Adabī, Zabān va Ertebātāt-e Farhangī. Year 1. pp. 1-33.

Moxtārīyān, Bahār. (2013/1392SH). Darāmadī bar sāxtār-e ostūrei-ye šāhnāme. 2^nd ed. Tehrān: Āgāh.

Pārsāpūr, zahrā. (2004/1383SH). Moqāyese-ye zabān-e hamāsī va qenāyī bā tekye bar xosrow va šīrīn va eskandar-nāme-ye nezāmī. Tehrān: Tehrān University.

Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (2015/1394SH). Yašt-hā. 1 & 2 Vol. Tehrān: Negāh.

Sarkārātī, Bahman. (1999/1378SH). Sāye-hā-ye šekār-šode. Tehrān: Qatre.

Gozīde sorūdhā-ye rīgvedā. (1969/1348SH). Tr. by Mohammad Rezā Jalālī nāyīnī. Tehrān: Amīrkabīr.

Qolāmpūr Dehakī, Sakīne anfd Mohammad Potdār. (2015/1394SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye kārkard-hā-ye pīšgūyī dar hamāse-hā-ye bozorg-e jahān (šāhnāme, īlīyād, odīse)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 11. No. 41. pp. 251-281.

Veronica, Ions. (2002/1381SH). Asātīr-e hend (Indian mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. 2^nd ed. Tehrān: Asātīr.

Xājū-ye Kermānī, Kamāloddīn. (1971/1350SH). Gol-o-nowrūz. Ed. by Kamāl Eynī. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Īrān.

Zolfaqārī, Hasan. (2015/1394SH). Yeksad manzūme-ye āšeqāne-ye fārsī. Tahrān:Čarx.