بررسی رمزهای قمری یک افسانه ایرانی

محورهای موضوعی : اسطوره

حکیمه مجاهدی ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان)
محمدرضا صرفی ² (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان)
محمود مدبری ³ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان)

تاریخ دریافت : 1398/05/28 تاریخ پذیرش : 1398/09/17 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: آب, افسانه, ماه, طلسم, رموز قمری,

چکیده مقاله :

رمزهای قمری، ویژگی‌هایی هستند که با کارکردها و تجلیات قدسی ماه (در مقام یک ایزد) مرتبط‌‌اند. این ویژگی‌‌ها به طور کلی شامل تغییر و دگرگونی، تنظیم زمان، بافتن تقدیر، باروری و باران‌‌زایی، تجدید حیات و مرگ و رستاخیز هستند که ماه به عنوان یک ایزد، جامع و عامل آن‌ها‌ست. هر چیز یا پدیده‌ای که دارای یک یا چند تا از این ویژگی‌ها باشد، نشان و رمزی قمری دارد؛ یعنی ماه حاکم و مسلط بر آن است. افسانه‌های ملی ایران به خوبی باورها و نمادهای مذهبی ـ اساطیری را بازتاب می‌دهند. افسانۀ چشمۀ پری (منتخب از فرهنگ افسانه‌های مردم ایران) به صورت جامع، مجموعه‌‌ای از رمزهای قمری را در خود گرد آورده است. به همین جهت، نگارنده‌‌ها در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی این افسانه را مد نظر قرار داده‌اند تا از رهگذر بررسی آن، ردپای باورهای اساطیری قوم ایرانی را ـ که متمایل به کیش‌های پرستش ماه و آب است ـ نمایان سازند. به این منظور با در نظر گرفتن ویژگی‌های یاد شده، این افسانه ارزیابی شده است. آب، مهم‌ترین عنصر و یا رمز قمری است که مدار روایت و وقوع رویدادها پیرامون آن در گردش است. تقریباً تمام کارکردهای مرتبط با ماه در این افسانه به کار رفته است.

چکیده انگلیسی:

Lunar symbols refer to features that are related to functions and holy manifestations of the moon (as a goddess). These features generally include transformation, adjustment of time, making fate, fertility and rain bearing, revitalization, death and resurrection. Anything or phenomenon that has one or more of these attributes presents a lunar symbol and the moon dominates it. The lunar symbols have also been reflected in Iranian national legends. The legend of "Cheshme Pari", selected from Iranian Legends and Fairy Tales Encyclopedia, covers a collection of lunar symbols. By using descriptive-analytical method, the authors of the present article try to examine the legend of "Cheshme Pari" and to show the trace of worship of moon and water in the mythological beliefs of the Iranian people. Water is the most important symbol and element of the legend; it is pillar of the narrative and is present at all events. Almost all of the functions related to lunar have been used in the legend.

منابع و مأخذ:

الیاده، میرچا. 1385. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ 3. تهران: سروش.

پورداوود، ابراهیم. 1377. یشت‌ها. ج1. چ 1. تهران: اساطیر.

درویشیان، علی اشرف و رضا خندان مهابادی. 1377. فرهنگ افسانه‌های ایرانی. ج 3. چ1. تهران: کتاب و فرهنگ.

دلاشوـ لوفر. م. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمۀ جلال ستاری، چ1. تهران: توس.

دوبوکور، مونیک. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمۀ جلال ستاری، چ1. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده، گزیدۀ مقالات فارسی. چ1. تهران: طهوری.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1387. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. چ1. تهران: جیحون.

صمدی، مهرانگیز رجالی. 1367. ماه در ایران، از قدیم‌ترین ایام تا ظهور اسلام. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.

فریزر، جیمز جرج. 1383. شاخۀ زرین، پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ1.تهران: آگاه.

یاحقی، محمّد جعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

References

Chevalier, Jean & Alain Gheerbrant. (2008/1387SH). Farhang-e namād-hā (Dictionnaire des symbols). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 1^st ed. Tehrān: Jeyhūn.

Darvīšīyān, Alī Ašraf & Rezā Xandān Mahābādī. (1998/1377SH). Farhang-e afsāne-hā-ye mardom-e īrān. 3^rd vol. 1^st ed. Tehrān: Ketāb va Farhang.

Eliāde, Mircea . (2006/1385SH). Resāle dar tārīx-e adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattārī. 3^rd ed. Tehrān: Sorūš.

Frazer, James George. (2004/1383SH). Šaxe-ye zarrīn (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Fīrūzmand. 1^st ed. Tehrān: Āgāh.

Loeffler-Delachaus, Marguerite. (1987/1366SH). Zabān-e ramzī-ye qesse-hā-ye parīvār (Le symbolisme des contes de fees). Tr. by Jalāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Monique, De Beaucorps. (1994/1373SH). Ramz-hā-ye zende-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašt-hā. 1^st Vol. Tehrān: Asātīr.

Samadī Rejālī, Mehrangīz. (1988/1367SH). Māh dar īrān, az qadīmī-tarīn ayyām tā zohūr-e eslām. 1^st ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Sarkārātī, Bahman. (2006/1385SH). Sāye-hā-ye šekār-šode. 1^st ed. Tehrān: Tahūrī.

Yāhaqqī, Mohammad Ja’far. (2010/1389SH). Farhang-e asātīr va ešārāt-e dāstānī dar adabīyāt-e fārsī. Tehrān: Farhang-e Mo’āser.