دنیاهای محتمل در ساختار روایی مثنوی معنوی ( داستان دژ هوش‌ربا)
محورهای موضوعی : اسطورهزینب حاج ابوکهکی 1 , اشرف شیبانی اقدم 2 , محمدعلی گذشتی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: مثنوی معنوی, دنیاهای محتمل, سبکشناسی شناختی, دسترسی‌ها, دژ هوش‌ربا,
چکیده مقاله :
دنیاهای محتمل از مبانی نظری سبکشناسی شناختی است و ریشه در فلسفه لایبنیتس دارد. درک چگونگی روایت روایتها مسأله اصلی در این نظریه است و نحوة ارتباط خواننده با روایت ادبی و تأثیر کنش و واکنش متن و خواننده را روشن میسازد. مثنوی معنو ، ی بزرگترین منبع ادب عرفانی است که مبانی عرفان عملی و نظری را دربرمیگیرد. در این جستار برآنیم، براساس نظریة دنیاهای محتمل و با روش توصیفی تحلیلی محتوا، خوانش جدیدی از این کتاب، ارائه دهیم. مولانا به عنوان کارگزار در نقش عامل انتقال داستان با باریکبینی به تولید گفتمان روایی میپردازد و دنیاهایی را در ذهن خواننده رقم میزند که عبارتند از: دنیاهای معرفتی، خیالی، مقصودی و آرمانی. دنیاهای محتمل در داستان دژ هوش ربا اگر...، بیشتر به صورت دنیای معرفتی و در جهت آموزش نکات عرفانی است که بر اساس الگوی و کلمههایی که آرزو، حسرت یا نمایش داده میشود. در دنیای مقصودی مولانا از حرف ربط بنابراین و تقاضایی را دربردارند، استفاده میکند. عشق مهمترین وسیلة کشف و شهود و سازندة دنیای آرمانی مولاناست. در حقیقت این عشق است که سالک را در مسیر معرفت یاری میرساند. دسترسی به این دنیاها به صورت زمانی، زبانی، طبیعی و اشیاء است که بسامد دسترسیهای زمانی بیشتر است.
The theory of possible worlds is one of the theoretical foundations of cognitive stylistics that is rooted in Leibniz's philosophy. Understanding how narratives are narrated is central to this theory; it illustrates the text-reader interactions and the relationship of reader with literary narrative. Masnavi Manavi, as one of the largest source of the mystical literature, encompasses the foundations of practical and theoretical mysticism. By using descriptive-analytic method and based on the theory of possible worlds, in the present article the attempt is made to propose a new reading of Masnavi Manavi. Jalāl ad-Dīn Muhammad Rūmī, as the narrator of the stories, speaks subtly about narrative discourses and creates worlds, including epistemic, fantasy and ideal worlds, in the mind of reader. In the story of Dezhe Hooshroba (the castle of Fortress), the theory of possible worlds is mostly portrayed as an epistemic world with the aim of teaching mystical doctrines based on the pattern "if ... so". In the ideal world portrayed in the story, Rūmī uses the conjunction of "or" and terms that include desiring, yearning, and demanding. For him, love is the most important means of discovering, constructing and taking intuition of the ideal world. Love helps the sālek (the holy traveler) in the path of intuitive knowledge. We have access to these worlds in temporal, linguistic and natural way, but the frequency of temporal access is greater.
قرآن کریم.
آسابرگر، آرتور. 1380. روایت در فرهنگ عامیانه. ترجمة محمدرضا لیراوی. تهران: سروش.
ابن‌عربی، محی‌الدین. 1393. فتوحات مکیه. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مولی.
استاک‌ول، پیتر. 1393. بوطیقای شناختی. ترجمة محمدرضا گلشنی. تهران: علمی.
اکبری، مهناز. 1386. دژ هوش‌ربا؛ بررسی و تحلیل آخرین داستان مثنوی. تهران: لوح زرین.
انصاری، خواجه عبدالله. 1349. رسائل جامع. تصحیح وحید دستگردی. تهران: فروغی.
انصاری، قاسم. 1370. مبانی عرفان و تصوف. تهران: طهوری.
بامشکی، سمیرا. 1391. روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. تهران: هرمس.
بهنام‌فر، محمد و اعظم نظری. 1388. «تحلیل تطبیقی داستان دژ هوش‌ربا با گنبد سرخ در هفت‌پیکر نظامی». کتاب ماه ادبیات. ش34. پی در پی 148. صص61ـ52.
تولان، مایکل جی. 1383. درآمدی نقادانه ـ زبانشناختی بر روایت. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
حری، ابوالفضل. 1385. «دو دیدگاه: زاویة دید در مقابل کانونی‌شدگی». مجلة ادبیات داستانی. ش105. صص72ـ68.
حلاج، حسین منصور. 1373. دیوان منصور حلاج. چ8. تهران: سنایی.
خرمشاهی، بهاء‌الدین. 1391. حافظ‌نامه. تهران: علمی فرهنگی.
راسخ مهند، محمد. 1394. درآمدی بر زبانشناختی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: سمت.
ریمون کنان، شلومیت. 1387. روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1373. بحر در کوزه؛ نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی. چ6. تهران: علمی.
زمانی، کریم. 1393. شرح مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات.
شعیری، حمیدرضا و ترانه وفایی. 1388. راهی به نشانه ـ معناشناختی سیال. تهران : علمی فرهنگی.
شعیری، حمیدرضا. 1392. تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. چ2. تهران: سمت.
شمس تبریزی، محمد. 1369. مقالات. تصحیح محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.
شیبانی‌اقدم، اشرف. 1394. کلیدواژه‌های سبکشناسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
صمصام، حمید و فرشید نجار همایونفر. 1384. «نظری بر معرفت‌شناسی از منظر مولوی». مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. س3. صص95ـ79.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361الف. شرح مثنوی شریف. ج1. تهران: زوار.
ـــــــــــــــــــ. 1361ب. احادیث مثنوی. چ3. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــ. 1362. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چ3. تهران: امیرکبیر.
مالمیر، تیمور. 1388. «پایان ناتمام مثنوی». زبان و ادب فارسی؛ نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 52. ش209. صص113ـ99.
محمدپور، محمد و نوید بازرگان و امیرحسین ماحوزی. 1394. «تولد آسمانی با مرگ نفسانی(مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش39. صص301ـ263.
معین، محمد. 1371 . فرهنگ معین. چ8. تهران : امیرکبیر.
مک‌هیل، برایان. 1392. داستان پسامدرنیستی. ترجمة علی معصومی. تهران: ققنوس.
موسوی سیرجانی، سهیلا و مهدیه منصوری. 1395. «سنایی و اخلاق حرفه‌ای». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب. س12. ش42. صص300ـ257.
مولوی، جلال‌الدین. 1342. فیه‌مافیه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
نیکلسون، رینولد الین. 1374. شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسین لاهوتی. تهران: علمی فرهنگی.
هجویری، علی‌بن‌عثمان. 1336. کشف‌المحجوب، به اهتمام والنتین ژوکوفسکی. تهران: امیرکبیر.
همایی، جلال‌الدین. 1373. تفسیر مثنوی مولوی داستان قلعة ذات‌الصور یا دژ هوش‌ربا. چ5. تهران: هما.
همدانی، عین‌القضات. بی‌تا. تمهیدات. مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. ج2. تهران: منوچهری.
English Sources
Burke, M. 2006. “Cognitive Stylistics”. in K. Brown (ed) Encyclopaedia of Language andLinguistics. Amesterdam: Elsive Science.
Bussmann, H. 2007. Dictunary of language and linguistics, translated and edited by Gregorj Trauth and Kerstiin Kazzazi, London: Routledge.
Genette, Gerard. 1972. Figures III (Poetique). Paris: Seuil. in English. 1980. Narrative discourse. Ithaca. NY: Cornell university press. Pp.255-6.
Mcintyre, D. 2006. Point of view inplays. Philadelphia: J. Benjamins B. v.
Mchale, B. 1987. Postmodernist fiction. London: Routledge.
NØrgaard, N. 2010. “Multimodality: Extending the stylistic toolkit”. in D. Macintyre and B. Busse (eds.). Language and style. Houndmills, Basingstoke: Palgrave.
Stockwell, P. 2002. Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.
Ryan, Marie Laure. 1991. Possible worlds, Artificial intelligence and narrative theory. Bloomington: Indiana University press.
__________________________. 2006. “From parallel universes to possible worlds: on to logical pluralism in physics, narratology and narrative”. Poetics today. 27:4. pp.633- 674.
_||_English Sources
Burke, M. 2006. “Cognitive Stylistics”. in K. Brown (ed) Encyclopaedia of Language andLinguistics. Amesterdam: Elsive Science.
Bussmann, H. 2007. Dictunary of language and linguistics, translated and edited by Gregorj Trauth and Kerstiin Kazzazi, London: Routledge.
Genette, Gerard. 1972. Figures III (Poetique). Paris: Seuil. in English. 1980. Narrative discourse. Ithaca. NY: Cornell university press. Pp.255-6.
Mcintyre, D. 2006. Point of view inplays. Philadelphia: J. Benjamins B. v.
Mchale, B. 1987. Postmodernist fiction. London: Routledge.
NØrgaard, N. 2010. “Multimodality: Extending the stylistic toolkit”. in D. Macintyre and B. Busse (eds.). Language and style. Houndmills, Basingstoke: Palgrave.
Stockwell, P. 2002. Cognitive Poetics: An Introduction. London: Routledge.
Ryan, Marie Laure. 1991. Possible worlds, Artificial intelligence and narrative theory. Bloomington: Indiana University press.
__________________________. 2006. “From parallel universes to possible worlds: on to logical pluralism in physics, narratology and narrative”. Poetics today. 27:4. pp.633- 674.
References
Holy Quran.
Akbarī, Mahnāz. (2007/1386SH). Dež-e hūš-robā, barresī va tahlīl-e āxarīn dāstān-e masnavī). Tehrān: lowh-e Zarrīn.
Ansārī, qāsem. (1991/1370SH). Mabānī-ye erfān va tasavvof. Tehrān: Tahūrī.
Ansārī, Xāje Abdollāh. (1970/1349SH). Rasā’el-e jāme’. Ed. by Vahīd Dastgerdī. Tehrān: Forūqī.
Asa Berger, Arthur. (2001/1380SH). Revayat dar farhang-e āmīyāne (Narrative in popular culture, media, and every day life). Tr. by Mohammad Rezā līrāvī. Tehrān: sorūš.
Bāmšakī, samirā. (2012/1391SH). Revāyat-šenāsī-ye dāstān-hā-ye masnavī. Tehrān: Hermes.
Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (1963/1342SH). Fīh-e mā fīh. Ed. by Badī’ozzamān Forūzānfar. Tehrān: Amīrkabīr.
Behnāmfar, Mohammad and A’zam Nazarī. (2009/1388SH). “Tahlīl-e tatbīqī-ye dāstān-e dež-e hūš-robā bā gonbad-e sorx dar haft-peykar-e nezāmī”, Ketāb-e Māh-e Adabīyāt, No. 34. pp. 52-61.
Ebn-e Arabī, Mohyeddīn. (2014/1393SH). Fotūhāt-e makkīye. Tr. by Mohammad Xājavī. Tehrān: Mowlā.
Forūzānfar, Badi’ozzamān. (A1982/1361SH). Šarh-e masnavī-ye šarīf. 1st Vol. Tehrān: Zavvār.
__________________________________. (B1982/1361SH). Ahādīs-e masnavī. 3rd ed. Tehrān: Amīrkabīr.
__________________________________. (1983/1362SH). Ma’āxez-e qesas va tamsilāt-e masnavī. 3rd ed. Tehrān: Amīrkabīr.
Hallāj, Hossein Mansūr. (1994/1373SH). Dīvān-e mansūr-e hallāj. 8th ed. Tehrān: sanāyī.
Hamedānī, Eynolqozāt-e. (n.d.). Tamhīdāt. Ed. by Afīf Asīrān. 2nd Vol. Tehrān: Manūčehrī.
Hamedānī, Omīd. (2003/1382SH). “Gūyā-ye xāmūš; seyrī dar dāstān-e dež-e hūš-robā ya qal’e-ye zātossovar”. Majalle-ye Taxassosī-ye Zabān va Adabīyāt-e Dāneškade-ye Olūm-e Ensānī-ye Mašhad. Year 36. No. 2. pp. 105-118.
Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (1957/1336SH). Kašf al-mahjūb. With the effort Valentin Zhukovsky. Tehrān: Amiīkabīr.
Homāyī, Jalāloddīn. (1994/1373SH). Tafsīr-e masnavī-ye ma’navī-ye mowlavī, dāstān-e qal’e-ye zātossovar yā dež-e hūš-robā. 5th ed. Tehrān: Homā.
Horrī, Abolfazl. (2006/1385SH). “Do didgāh: zavīye-ye dīd dar moqābel-e kānūnī-šodegī”. Adabīyāt-e Dāstānī. No. 105. pp. 68-72.
Mālmīr, Teymūr. (2009/1388SH). “Pāyān-e nātamām-e masnavī”. Zabān va Adab-e Fārsī. No. 209. pp. 99-113.
McHale, Brian. (2014/1392SH). Dāstān-e pasāmodernīstī (Postmodernist fiction). Tr. by Alī Ma’sūmī. Tehrān: Qoqnūs.
Mo’īn, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e mo’īn. 8th ed. Tehrān: Amīrkabīr.
Mūsavī Sīrjānī, Soheylā & Mahdīye Mansūrī. (2016/1395SH). “Sanāyī va axlāq-e herfe-yī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 12. No. 42. pp. 257-300.
Mohammadpūr, Mohammad and Navīd Bāzargān and Amīr Hossein Māhūzī. (2015/1394SH). “Tavallod-e āsmānī ba marg-e nafsānī (marg-e extīyārī) be ravayat-e masnavī-ye ma’navī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 11. No. 39. Pp. 263-301.
Nicholson, Reynold Alleyne. (1995/1374SH). Šarh-e masnavī-ye ma’navī-ye mowlavī (A commentary on the Mathnawi of Jalaluddin Rumi). Tr . by Hossein lāhūtī. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Rāsex Mohannad, Mohammad. (2015/1394SH). Darāmadī bar zaban-šenāsī-ye šenāxtī, nazarīye-hā va mafāhīm. Tehrān: Samt.
Rimmon - Kenan, Shlomith. (2008/1387SH). Revāyat-e dastānī: būtīqā-ye mo’āser (Narrative fiction: Contemporary poetics). Tr. by Abolfazl Horrī. Tehrān: Nīlūfar.
Samsām, Hamīd and Faršīd Najjār Homāyūnfar. (2005/1384SH). “Nazarī bar ma’refat-šenāsī az manzar-e mowlavī”. Pažūheš0nāme-ye Adab-e Qenāyī. Year 3. No. 5. pp. 79-95.
Stockwell, Peter. (2014/1393SH) .Būtīqā-ye šenāxtī (Cognitive Poetics: An Introduction). Tr. by Mohammad Rezā Golšanī. Tahrān : Elmī.
Ša’īrī, Hamīd Rezā and Tarāne Vafāyī. (2009/1388SH). Rāhī be nešāne-ma’nāšenāxtī-ye sayyāl. Tehrān: Elmī Farhangī.
Šams-e Tabrīzī, Mohammad. (1990/1369SH). Maqālāt. Ed. by Mohammad Alī Movahhed. Tehrān: Xārazmī.
Šeybānī Aqdam, Ašraf. (2015/1394SH). Kelīdvāže-hā-ye sabk-šenāsī. Tehrān: Islamic Azad University, Central Tehran Branch.
Ša’īrī, Hamīd Rezā. (2013/1392SH). Tajzīye tahlīl-e nešane–ma’nāšenaxtī-ye goftemān. Tehrān: Samt.
Toolan, Michael J. (2004/1383SH). Darāmadī naqqādāne-zabān-šenāxtī bar revāyat (Narrative: a critical linguistic introduction). Tr. by Abolfazl Horrī. Tehrān: Bonyād-e Sīnamāyī-ye Fārābī.
Xorramšahī, Bahā’oddīn. (2012/1391SH). Hāfez-nāme. Tehrān :Elmī va Farhangī.
Zamānī, karīm. (2014/1393SH). Šarh-e masnavī. Tehrān: Ettelā’āt.
Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1994/1373SH). Bahr dar kūze, naqd va tafsīr-e qesse-hā va tamsilāt-e masnavī. 6th ed. Tehrān :Elmī.