بررسی ریشه‌های ایرانی و روابط بینامتنی در داستان «خلیل» اثر لئانید لئوناف نویسنده روسی

محورهای موضوعی : اسطوره

زینب صادقی سهل آباد ¹ , محبوبه مباشری ²

1 - استادیار زبان روسی دانشگاه الزهرا(س)
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)

تاریخ دریافت : 1397/07/20 تاریخ پذیرش : 1398/09/17 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: ادبیات عرفانی, روابط بینامتنی, «خلیل», لئانید لئوناف, ادبیات کلاسیک ایران,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر به بررسیروابط موروثی و بینامتنی داستان خلیل اثر لئانید لئوناف نویسندة سدۀ بیست روسیه پرداخته است. این اثر تحت تأثیر آثار ادبیات عرفانی و کلاسیک ایران و با فضایی شرقی و ایرانی خلق شده است؛ بنابراین برای دستیابی به این هدف، ابتدا به توضیح بینامتنیت و چگونگی تلاقی متون در آثار خواهیم پرداخت و سپس اثر خلیل را به عنوان یکی از آثارمنعکس کنندۀ این نظریه بررسی خواهیم کرد. الگوی اولیه (پروتوتیپ)، قهرمان (خلیل) از پادشاهان ایرانی دورۀ تیموری است و الگوی زمانـی ـ مکانی (کرونوتوپ) داستان نیز مربوط به ایران باستان است. فضای شرقی داستان از طریق استفاده از تعداد زیادی از واژه‌های فارسی در متن، پرداختن به شخصیت اثر با ویژگی قهرمانان ادبی ایرانی و همچنین ساختار ظاهری و سبک زبانی مشابه آثار ایرانی به خواننده القاء می‌شود. این داستان با روایت‌‌های عرفانی، اسطوره‌ای و عامیانه از حیث مضمون و ساختار، دارای قرابت‌‌‌‌های معنایی و ساختاری است و مضامین، مفاهیم و بن‌‌مایه‌های آن از حکایت‌‌های گوناگون اقتباس شده است و هر یک بر قسمتی از داستان تأثیر نهاده است. در پایان به روش تحلیلـی ـ تطبیقی نشان خواهیم داد که لئوناف تا چه میزان در آفرینش داستانی ویژه با گفتمانی چند‌سویه و تلفیق شده با سنت‌های روایی شرقی موفق بوده است.

چکیده انگلیسی:

In the present study we examine the hereditary and intertextual relationships in Khalil, a short novel written by Leonid Leonov, Russian author of the 20th century. The story is influenced by Iranian mystical and classical literature and has been created with Oriental and Iranian tone. So, we take into account the concept of intertextuality and examine the impact of texts on each other. The prototype of the hero of the story (Khalil) is one of the kings of the Timurid era, and the chronotope (spatio-temporal) pattern of the story relates to ancient Iran. The Oriental atmosphere of the story is conveyed to the reader through the use of a large number of Persian words and a language style similar to Iranian works. Also, the main character of the story has characteristics similar to those of Iranian literary heroes. In terms of content and structure, there are semantic and structural connections between mystical, mythical, and folk narratives and the story. Its themes and contents have been adapted from various anecdotes, and each of them has influenced part of the story. In the end, by using descriptive-analytical method, we show how successful Leonov is in creating a special story with a multi-dimensional discourse combined with Eastern narrative traditions.

منابع و مأخذ:

احمدی، بابک. 1370. ساختار تأویل متن (نشانه‌شناسی و ساختارگرایی). تهران: مرکز.

اخگری، محمد. 1389. «تأثیر عرفان اسلامی بر ادبیات غرب». کیهان فرهنگی. ش 285و284. صص39ـ32.

بخارایی، عصمت. 1366. دیوان عصمت بخارایی. چ 1. تهران: تالار کتاب.

تودوروف، تزوتان. 1393. منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمة داریوش کریمی. چ 3. تهران: مرکز.

جامی، عبدالرحمن. 1368. هفت‌اورنگ. تصحیح مدرس گیلانی. چ 5. تهران: سعدی.

خلیلی جهان‌تیغ، مریم. 1386. «خلاقیت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدر آبادی». مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان بلوچستان. س5. صص14ـ5.

داد، سیما. 1375. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 2. تهران: مروارید.

دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی. 1380. ج 10. تهران: مرکز دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی.

ربن طبری، علی‌بن سهل. 1928م. فردوس الحکمه فی الطب. تصحیح محمد زبیر صدیقی. برلین: آفتاب.

رضایی دشت ارژنه، محمود. 1388. «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت». مجلة نقد ادبی. س1. ش 4. صص51ـ31.

روب گری‌یه، آلن و دیگران. 1356. وظیفۀ ادبیات. ترجمۀ ابوالحسن نجفی. تهران: نیلوفر.

ستاری، جلال. 1385. حالات عشق مجنون. چ 2. تهران: توس.

سیدغراب، علی‌اصغر. 1390. «مجنون و شخصیت‌های عاشقانه عذرایی». ایران‌نامه. س 27. ش4. صص 201ـ192.

صفوی، کوروش. 1376. مناسبات بینامتنی. دانشنامة ادب فارسی به سرپرستی حسن انوشه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

طبرانی، سلیمان‌بن احمد. 1387. المعجم الکبیر. ج 10. تهران: موعود.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین. 1389. بلبل‌نامه. تهران: نشر الکترونیکی تاریخ ما.

عین القضات همدانی. 1377. تمهیدات. چ5. تهران: منوچهری.

فردوسی، حکیم ابوالقاسم. 1374. شاهنامه فردوسی. به کوشش سعید حمیدیان. ج7. تهران: داد.

کریمی‌مطهر، جان‌اله و مرضیه یحیی‌پور. 1390. الکساندر پوشکین و مشرق زمین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

گراهام، آلن. 1380. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدانجو. ویراست 2. تهران: مرکز.

لوبون، گوستاو. 1387. تاریخ تمدن اسلام و عرب. مترجم: محمدتقی فخر داعی گیلانی. ناشر: دنیای کتاب تاریخ.

مکاریک، ایرناریما. 1389. دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1363. کلیات شمس. تصحیح فروزانفر. ج 2. چ 3 تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ. 1386. مثنوی معنوی. به اهتمام توفیق سبحانی. چ 7. تهران: روزنه.

نامور مطلق، بهمن. 1390. درآمدی بر بینامتنیت. نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.

نظامی عروضی، احمدبن عمربن علی. 1334. چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن‌یوسف. 1387. کلیات نظامی گنجوی، اقبال‌نامه. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: افکار.

نمازعلیزاده، سهیلا و اشرف السادات موسوی‌لر. 1397. «نگرش عارفانۀ احمد غزالی و استحالۀ عشق عذری لیلی و مجنون». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش55. صص311ـ293.

هجویری، علی‌بن عثمان. 1383. کشف المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

Russian sources

Алексеева Л. Ф. и др. 2012. История русской литературы ХХ века: в 4 кн. Кн. 3: 1940-1960-е годы, М.: Студент.

Аттар Ф., Книга о соловье. 1923. Перевод Бертельса, М.: Восток.

Горький М. 1953. О том, как я учился писать. Собр. соч. в тридцати томах, т. 24, М: Гослитиздат.

Исакова И. Н. 2004. “Чернец Л. В.”. Конференция литературоведов-компаративистов в МГУ. № 4. (филология) с. 236-240.

Леонов, Л. М. 1986. расссказы и повести. Л.: Лениздат.

Фильштимский И. М. 1984. Арабская литература// История всемирной литературы: В 9 т. Т. 2. М.: Наука.

Russian sources

Алексеева Л. Ф. и др. 2012. История русской литературы ХХ века: в 4 кн. Кн. 3: 1940-1960-е годы, М.: Студент.

Аттар Ф., Книга о соловье. 1923. Перевод Бертельса, М.: Восток.

Горький М. 1953. О том, как я учился писать. Собр. соч. в тридцати томах, т. 24, М: Гослитиздат.

Исакова И. Н. 2004. “Чернец Л. В.”. Конференция литературоведов-компаративистов в МГУ. № 4. (филология) с. 236-240.

Леонов, Л. М. 1986. расссказы и повести. Л.: Лениздат.

Фильштимский И. М. 1984. Арабская литература// История всемирной литературы: В 9 т. Т. 2. М.: Наука.

 

References

Ahmadī, Bābak. (1991/1370SH). Sāxtār-e ta ’vīl-e matn. Tehrān: Markaz.

Axgarī, Mohammad (2010/1389SH). “Ta ’sire erfāne eslami bar adabiāte garb”, Keyhān-e Farangī.

Attār Neyšābūrī, Šeyx Farīdoddīn. (2010/1389SH). Bolbol-nāme. Tehrān: Našr-e Elekteronīkī-ye Tārīx-e mā.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (2007/1386SH). Masnavī ma’navī. With the Effort of Towfīq Sobhānī. Tehrān: Rozane.

^{___________________________________}. (1984/1363SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. With the Effort of Badī’ozzamān Forūzānfar. 3^rd ed. 2^nd Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Boxārāyī, Esmat. (1987/1366SH). Divān-e Esmat-e Boxārāyī. 1^st ed. Tehrān: Talār-e ketāb.

Dād, Sīmā. (1996/1375SH). Farhang-e Estelāhāt-e adabī. 10^th ed. 2^nd Vol. Tehrān: Morvārīd. 

Dāyeratolma’āref-e bozorg-e eslāmī. (2001/1380SH). 10^th Vol. Tehrān: Markaz-e Dāyeratolma’āref-e bozorg-e eslāmī.

Eynolqozāt-e Hamedānī. (1998/1377SH). Tamhīdāt. 5^th Vol. Tehrān: Manūčehrī.

Ferdowsī, Abolqāsem. (1995/1374SH). Šāhnāme. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. Tehrān: Dād.

Graham, Alen. (2001/1380SH). Beynāmatnīyat (Intertextuality). Tr. by Payām yazdānjū. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Hojvīrī, Ali ebn-e Osmān. (2004/1383SH). Kašf-almahjūb. Ed. By Mahmūd Ābedī. Tehrān: Sorūš.

Jāmī, Abdorrahmān. (1989/1368SH). Haft owrang. Ed. by Modarres Gīlānī. 5^th ed. Tehrān: Sa’adī.

Karīmī Motahhar, Jānolāah and Marzīye Yahyāpūr. (2011/1390SH). Alexānder Pūškīn va mašreq-zamīn. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motāle’āt-e Farhangī.

Xalīlī Jahāntīq, Maryam. (2007/1386SH). “Xallāqīyat-e beynāmatnī dar divan-e Hāfez va Velā-ye Heydarābādī”. Pažūheš-nāme-ye Adab-e Qenāyī (Zabān va Adabīyāt-e Fārsī). Year 5. No. 9. pp. 5-14.

Le Bon, Gustave. (2008/1387SH). Tārīx-e tamaddon-e eslām va arab. Tr. By Mohammad Taqī Faxr Da’ī Gīlānī. Tehrān: Donya-ye ketāb-e Tārix.

Makaryk, Irna Rima. (2010/1389SH). Dāneš-nāme-ye nazarīe-hā-ye adabī-ye mo’āser (Encyclopedia of Contemporary Literary Theori). Tr. by Mehrān Mohājer & Mohammad Nabavī. Tehrān: Āgah.

Namāz Alizādeh Soheilā; Mousavilar Asharf-o-Sādat. (2018/1397). The Mystical Attitude of Ahmad Ghazali and Transformation of Pure Love of Layla and Majnun, Mytho-Mystic Literature, Vol 14, No 55, pp. 293-311.

Nāmvar Motlaq, Bahman. (2011/1390SH). Darāmadī bar beynāmatnīyat: nazarīye-hā va kārbord-hā. Tehrān: soxan.

Nezāmī Arūzī, Ahmad ebn-e Omar ebn-e Alī. (1955/1334SH). Čāhār maqāle. Ed. By Mohammad Qazvīnī. Tehrān: Tehrānuniversity.

Nezāmi Ganjavi, Elyas-ebne- Ucef. (2008/1387SH). kolliāt, Eghbālnāme. With the Effort. Edition and Explanation by Hassan Vahid Dastgerdi. Tehrān: Afkār.

Rabn-e Tabarī, Alī ebn-e Sahl. (1928/1306SH). Ferdows al-hekmat fī al-teb. Ed. by Mohammad Zobeir Sedīqī. Berlin: Āftāb.

Robbe-Grillet, Alain et al. (1997/1356SH). Vazīfe-ye adabīyāt. Tr. by Abolhasan Najafī. Tehrān: Nilūfar. 

Rezāyī Dašt Aržane, Mahmūd. (2009/1388SH). “Naqd va tahlīl-e qesse-yī az marzbān-nāme bar asās-e rūykard-e beynāmatnīyat”. Naqde Adabī. No. 4. pp. 5-31.

Sattārī, Jalāl. (2006 /1385SH). Hālāt-e ešq-e Majnūn. Tehrān: Tūs.

Safavī. Koroš. (1997/1376SH). Monāsebaāt-e beynāmatnī. Tehrān: Saāzmān-e Čāp va Našr.

Seyyed Qorāb. Ali Asqar. (2012/1391SH) “Majnūn va šaxsīyat-ha-ye āšeqāne-ye azrāyī”. Iran-naāme, Year 27. No. 4. Pp. 192-201.

Tabarānī. Soleymān ebn-e Ahmad. (2008/1387SH). Al-mo’jam al-kabīr. 10^th Vol. Tehrān: Mow’ūd.

Todorov, Tzvetan. (2004/1393SH). Manteq-e goft-o-gūyī-ye Mikhail Bakhtin. Tr. by Daryūš Karīmī. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.